«Так, гэта канстытуцыйна, але супраць інтарэсаў дзяржавы». Сяргей Драздоўскі — пра свой крымінальны пераслед
Дырэктар Офіса па правах людзей з інваліднасцю Сяргей Драздоўскі зараз знаходзіцца ў Германіі ў спецыяльным месцы для бежанцаў у якасці асобы, якая запытала прытулак. Упершыню за доўгі час ён адчувае сябе ў бяспецы і таму пагадзіўся распавесці «Вясне» пра свае выпрабаванні мінулага года: пра сутнасць крымінальнага пераследу, абвінавачванні ў махлярстве і «скандал» e беларускім прадстаўніцтве ААН, пра ганаровую прэмію, а таксама пра новае жыццё Офіса і яго планы.
Сяргей Драздоўскі, архіўнае фота
Прычыны ад'езду
Сяргей Драздоўскі лічыць, што падвергся зусім неабгрунтаванаму і надуманаму крымінальнаму пераследу, які суправаджаўся значнымі працэсуальнымі парушэннямі. Гаворка ідзе пра частку 2 артыкула 209 Крымінальнага кодэкса РБ (махлярства, учыненае групай асоб), па абвінавачанні ў якой Сяргей Драздоўскі і Алег Граблеўскі (юрыст Офіса) знаходзіліся ў няволі паўгода (з 3 лютага па 30 ліпеня 2021 года). Падчас расследавання, сцвярджае Драздоўскі, стала відавочна, што абвінавачанні неіснуючыя (падрабязней пра гэта — ніжэй). Акрамя таго, улады ліквідавалі Офіс, а паралельна з гэтым Драздоўскі даведаўся, што ў Следчым камітэце "знаходзіцца яшчэ адно расследаванне ўжо адносна дзейнасці самога Офіса і яго фінансавага складніка". Але і гэта не ўсё: пракурор горада Мінска заявіў, што будзе праводзіцца расследаванне матэрыялаў сайта Офіса на прадмет таго, ці носяць яны экстрэмісцкі характар і "ці ганьбяць яны добрае імя дзяржавы". А паколькі на сайце Офіса гадамі публікаваліся крытычныя матэрыялы і маніторынгі недахопаў дзяржаўнай сістэмы ў сферы правоў людзей з інваліднасцю, то пасля пракурорскай праверкі абавязкова будзе зроблена выснова аб тым, што матэрыялы сайта добрае імя дзяржавы ўсё ж ганьбяць, перакананы Драздоўскі.
"І такі букет крымінальных артыкулаў не абяцаў мне нічога добрага, і таму я не думаю, што сядзець у беларускай турме было б больш карысным, замест таго, каб паспрабаваць сысці і працягваць сваю дзейнасць", — кажа Сяргей Драздоўскі. Ён пакінуў краіну, знаходзячыся пад падпіскай аб нявыездзе як абвінавачаны па крымінальнай справе.
Скандал: Офіс па правах людзей з інваліднасцю, ААН і "адмыванне грошай"
Восенню 2020 года дзяржаўныя СМІ пачалі выкарыстоўваць абвінаваўчую рыторыку ў дачыненні да Офіса па правах людзей з інваліднасцю і ААН. Што гэтаму папярэднічала?
Ад імя Генеральнага сакратара ААН штогод выпускаецца даклад, дзе расказваецца аб выпадках пераследу людзей за іх супрацоўніцтва з ААН. У дакладзе, агучаным восенню 2021 года, адной з першых прагучала сітуацыя крымінальнага пераследу ў дачыненні да Сяргея Драздоўскага і Алега Граблеўскага.
"На што прадстаўнік МЗС Беларусі заявіў, што мы проста ашуканцы і крымінальнікі і няма ніякай нашай сувязі [паміж нашым супрацоўніцтвам з ААН і пераследам у адносінах да нас]", — распавёў Драздоўскі.
Потым 12 кастрычніка 2021 года МЗС Беларусі публікуе заяву, у якой зацвярджаецца наступная "схема":
ААН выдзеліў для беларускай дзяржавы сродкі на аказанне дапамогі людзям з інваліднасцю і ахвярам хатняга гвалту.
Указаныя катэгорыі людзей гэтыя грошы не атрымалі, бо грошы пайшлі на аплату адвакатаў для 23 грамадзян, якія падвергліся крымінальнаму пераследу за ўдзел у "супрацьзаконных пратэсных акцыях, накіраваных на падрыў дзяржаўнасці і звяржэнне дзейнай улады".
Тым самым "беларускія грамадзяне С. Драздоўскі і юрыст Офіса "правялі фінансавую махінацыю са сродкамі ААН".
Зрабілі яны гэта па ініцыятыве і падтрымцы шэрагу супрацоўнікаў Прадстаўніцтва ААН у Беларусі.Таксама адзначаецца, што Драздоўскі ўсё ж стаў "ахвярай недапушчальнай, непрафесійнай і палітычна матываванай дзейнасці супрацоўнікаў Прадстаўніцтва ААН у Рэспубліцы Беларусь" (аднак стаў абвінавачаным па крымінальнай справе аб махлярстве).
Праз некалькі дзён гэтую сітуацыю абмеркавалі ў "Клубе рэдактараў" (праграме дзяржаўнага тэлеканала "Беларусь-1"). Там яе назвалі "скандалам" і "абуральным фактам, на якім нельга ставіць кропку". АНТ ж у адной са сваіх праграм назваў сітуацыю "ашуканскай схемай".
Што ж на гэта гаворыць сам Сяргей Драздоўскі?
"Наш арышт і крымінальная справа супраць нас якраз і была часткай дзяржаўнай палітычнай аперацыі, каб нейкім чынам уздзейнічаць на ПРААН. І, мне падаецца, [для Беларусі] атрымаўся не той вынік, які яны планавалі, а антывынік.
Насамрэч наш Офіс выконваў цалкам праваабарончую працу, і мы яе рабілі, як ні дзіўна, садзейнічаючы дзяржаве ў выкананні канстытуцыйных норм: гэта значыць, забяспечвалі грамадзян магчымасцю скарыстацца паслугамі адваката. Падчас сваіх допытаў у ДФР мы з Алегам казалі пра гэта: «бо гэта канстытуцыйнае права чалавека на дапамогу адваката ў любой сітуацыі». На што нам адказвалі: «Так, гэта канстытуцыйна, але гэта супраць інтарэсаў дзяржавы». Вось такое меркаванне ў іх было".
Узгадваючы свае допыты ў Дэпартаменце фінансавых расследаванняў, Драздоўскі адзначае:
"На допытах мне казалі, што мяне чакае калонія на шмат гадоў. Я пытаўся: "Што ж вы такое кажаце?" — спрабуючы іх сумляць. Яны адказвалі: "А вы потым нідзе нічога не дакажаце". Гэта значыць, у іх вось такая ўпэўненасць і перакананасць у сваёй беспакаранасці".
Акрамя таго, схема адвакацкай падтрымкі ад ААН людзям з інваліднасцю і людзям, якія пацярпелі ад хатняга гвалту, была распрацавана яшчэ ў 2019 годзе:
"Тады мы сумесна з ПРААН планавалі невялікі праект (і ён насамрэч вельмі маленькі па грашах). І [падчас допытаў] я казаў нашаму следчаму: "Цікава, якім чынам я, распрацоўваючы ў 2019 годзе гэтую «схему» і ўзгадняючы яе з ПРААН, мог прадугледжваць падзеі 2020 года?" Але зразумела, што гэта рытарычнае пытанне".
Тым больш, адзначае Драздоўскі, следства ўвогуле не ўстанавіла, з якіх менавіта праектаў і праграм ПРААН фінансаваліся нямэтавым чынам адвакаты для гэтых 23 грамадзян: з праекту на аказанне дапамогі людзям з інваліднасцю і ахвярам хатняга гвалту альбо з нейкага іншага?
Таксама ў абвінавачанні па крымінальнай справе аб махлярстве ў дачыненні да Граблеўскага і Драздоўскага ніяк не гучала фармулёўка аб "фінансаванні грамадзян, якія ўдзельнічалі ў масавых беспарадках":
"У абвінавачанні прапісана толькі тое, што мы распрацавалі схему і нямэтавым чынам выкарыстоўвалі сродкі, — даволі суха, падведзена база, што мы проста ашуканцы. А пра "масавыя беспарадкі" гаварылася за кадрам: у допытах, у размовах. Потым гэта вылілася ў дзяржСМІ і стала там мусіравацца".
Праваабаронца задае пытанне: якім чынам у дзяржСМІ былі выкарыстаныя для сваіх каментароў пра "скандал з ААН" даныя следства? Бо нават ягоны адвакат даваў падпіску аб невыдаванні матэрыялаў крымінальнай справы.
"Вядома, гэта сведчыць аб тым, што на закон ніхто не звяртаў увагі", — адзначае Драздоўскі.
Ён таксама падкрэслівае, што ў матэрыялах дзяржаўных медыяў гучала фармулёўка, што ён і ягоны калега Алег Граблеўскі былі "адпушчаныя на волю".
"Не, мы не адпушчаныя — мы пад следствам! Так, Алега выпусцілі з СІЗА, а мяне з хатняга арышту — але ж нам змянілі меру стрымання і гэта не значыць, што мы "адпушчаныя". Мы пад падпіскай аб нявыездзе. Ішло тры следствы. Паручальніцтва — гэта не "адпушчаныя". Мае паручыцелі атрымалі вялізны штраф менавіта таму, што мы былі не адпушчаныя. Гэта глабальная хлусня".
Суд над паручыцелямі
5 лістапада суддзя суда Партызанскага раёна горада Мінска Міхаіл Макарэвіч пастанавіў накласці грашовыя спагнанні на двух паручыцеляў Драздоўскага — па 100 базавых велічынь (па 2 900 беларускіх рублёў).
* Згодна з арт. 121 КПК РБ, асабістае паручальніцтва заключаецца ў прыняцці на сябе асобамі пісьмовага абавязацельства аб тым, што падазроныя або абвінавачаныя, знаходзячыся на волі, не схаваюцца ад органа крымінальнага пераследу і суда, не будуць перашкаджаць расследаванню справы або разгляду яе судом і не будуць займацца злачыннай дзейнасцю.
"Чаму пачаўся суд над паручыцелямі? Хутчэй за ўсё, мяне выклікалі позвай на допыт, які недзе згубіўся, я не з'явіўся — і гэтага стала дастаткова. Наколькі я ведаю, у судзе на пытанне, а дзе ж я знаходжуся, адказу не было. То-бок, я з такім жа поспехам мог бы сядзець недзе ў турме, а паручыцелям бы ўсё роўна ўляпалі штрафы".
З-за сістэмы паручыцельства два чалавекі апынуліся ў заложніках сітуацыі, адзначае Сяргей Драздоўскі. Бо паручыцелі гарантуюць, што абвінавачаны не будзе займацца злачыннай дзейнасцю на волі. Аднак у той час ішоў працэс ліквідацыі Офіса, з-за чаго Драздоўскі як яго дырэктар абавязаны быў закрыць ягоны рахунак. Але зрабіць ён гэтага не мог, бо рахунак быў заблакаваны Следчым камітэтам.
"Натуральна, я, не выканаўшы рашэнне Мінгарвыканкама, мог атрымаць некалькі адміністрацыйных спагнанняў — і вось я парушальнік, а мае паручыцелі маглі атрымаць штрафы".
Прэмія
24 лістапада стала вядома, што прадстаўнікі Офіса па правах людзей з інваліднасцю Сяргей Драздоўскі і Алег Граблеўскі сталі лаўрэатамі прэміі Front Line Defenders 2021. Гэтая прэмія ўручаецца праваабаронцам, якія знаходзяцца ў небяспецы.
*Front Line Defenders — арганізацыя, заснаваная ў Ірландыі для абароны тых, хто негвалтоўна працуе для падтрымання правоў чалавек.
Цырымонія ўручэння прэміі прайшла 9 снежня праз анлайн-трансляцыю.
"Нам было важна, карыстаючыся гэтай магчымасцю, расказаць, што ў Беларусі адбываецца такі жах, кашмар і гуманітарная катастрофа; звярнуць увагу на тое, каб больш людзей яшчэ больш разумелі ўсю сур'ёзнасць і небяспеку таго, што адбываецца ў Беларусі з правамі чалавека і са спробамі поўнага знішчэння інстытута праваабароны ў краіне. Вядома, гэта катастрофа для сусветнай супольнасці. Гэта падрывае ўсю канцэпцыю правоў чалавека. Гэта значыць, калі нейкія асобы, якія захапілі ўладу ў краіне, могуць такім чынам лёгка і проста расправіцца з людзьмі, якія прасоўваюць правы чалавека, дапамагаюць людзям іх зразумець і дапамагаюць абараняць правы чалавека, тады гэта сапраўды пагроза свету. А прэмія дапамагла нам распавесці пра гэта", — кажа Сяргей Драздоўскі.
Дзейнасць Офіса па правах людзей з інваліднасцю ў новых умовах
"Мы будзем працягваць працу звонку і дапамагаць беларусам", — адзначае Драздоўскі.
Аднак дзейнасць Офіса перафарматаваная ў дыстанцыйны фармат, а дапамога людзям скароціцца да кансультацый. Сыдзе магчымасць праводзіць адвакацыйныя кампаніі, якія часта стаялі за дапамогай Офісам чалавеку, які звярнуўся:
"Мы знаходзілі экспертаў унутры краіны і кансультаваліся з імі, мы ладзілі суправаджэнне чалавека па адміністрацыйных этапах: напрыклад, калі гэта ўстанаўленне інваліднасці, то мы спрабавалі знайсці чалавеку ўрачоў і спецыялістаў, якія, напрыклад, дапамагалі б яму ўдакладніць яго дыягназ ці сацыяльную недастатковасць. Калі гэта пытанне адабрання дзяцей, то мы шукалі ў мясцовай супольнасці дапамогу, якая магла б на месцы падтрымліваць чалавека. Мы падключалі прэсу тады, калі трэба і дзе трэба... Выходзілі на адпаведны ўзровень чыноўнікаў, вялі з імі перамовы наконт той ці іншай праблемы…"
Цяпер арганізаваць усё гэта, знаходзячыся не ў Беларусі, дастаткова складана, адзначае праваабаронца. Тым больш за 21 снежня 2021 года былі прыняты папраўкі ў Крымінальны кодэкс, якія прадугледжваюць крымінальную адказнасць за дзейнасць у ліквідаваных арганізацыях.
Як доўга Сяргей Драздоўскі і Офіс па правах людзей з інваліднасцю не змогуць вярнуцца ў Беларусь?
"Пакуль яшчэ дзейнічае гэты рэжым, пакуль яшчэ законным чынам не ўсталяваная незаконнасць усіх дзеянняў [дзяржавы], пачынаючы з моманту [прэзідэнцкіх] выбараў, пакуль не будуць выпушчаныя і рэабілітаваныя ўсе палітвязні, пакуль не будзе абвешчана аб незаконнасці вынесеных судамі рашэнняў — да таго часу мне небяспечна з'яўляцца ў краіне, таму што я адразу ж апынуся за кратамі", — сказаў на заканчэнне Сяргей Драздоўскі.