«Перамогу трэба набліжаць штодня». Як жыве беларуская дыяспара ў Каталоніі

Паводле афіцыйных звестак, у Каталоніі прапісаны каля адной тысячы беларусаў. Яшчэ на пачатку 2020 года яны не ведалі адзін аднаго. Але пасля выбараў у Беларусі і акцый салідарнасці, якія абудзілі і аб'ядналі землякоў па ўсім свеце, яны не проста асацыяцыя беларусаў «Razam», а паплечнікі і аднадумцы, якія, не спыняючыся, рушаць да агульнай мэты.

Пра тое, якой стала суполка сёння і як праз дзясяткі гадоў жыцця за мяжой зноў прыйсці да Беларусі, «Салідарнасці» расказала старшыня асацыяцыі Алена Турава.

— У першы год, калі мы толькі сабраліся, яшчэ дзейнічалі строгія кавідныя абмежаванні, таму зладзіць масавыя акцыі і пікеты, вулічныя выставы і гэтак далей — гэта было нешта неверагоднае, — згадвае яна. — Але за гэты час мы, па-першае, пералічыліся, колькі нас, а па-другое, зразумелі, хто на што здатны, у каго якія моцныя бакі.

У выніку магу ўпэўнена сказаць, што ёсць касцяк, прыкладна 50 чалавек у Барселоне, каго я асабіста ведаю і хто хутка прыйдзе на дапамогу, арганізуецца, калі нешта тэрмінова патрэбна.

Напачатку, згадвае Алена, у мерапрыемствах удзельнічалі больш як сто чалавек. Але з цягам часу, як і беларусаў унутры краіны, многіх накрыў дэпрэсіўны стан: навошта выходзіць на вуліцы, калі гэта не дае плёну.

Калі ж пачалася вайна ва Украіне, а рэпрэсіі пачалі набываць усё большы размах і закраналі ўжо сваякоў актывістаў, з’явіўся і страх казаць і рабіць штосьці публічна, літаральна з адкрытым тварам — проста каб не нашкодзіць сваякам і сябрам, якія засталіся ў Беларусі.

Таму ў медыйным полі засталіся толькі тыя ўдзельнікі каталонскай суполкі беларусаў, хто атрымаў іспанскае грамадзянства і перавёз да сябе родных — з дзясятак людзей. Таму сёння, у адрозненне ад вулічных акцый 2020-2021-га, яны дзейнічаюць менш публічна — затое больш сістэмна і эфектыўна.

«Нават зняць кватэру — той яшчэ квест»

Цягам апошняга года ў Іспанію вымушана перабраліся некаторыя беларусы, якія ў Беларусі трапілі пад рэпрэсіі і пераслед з боку ўлад. Менавіта суполка «Razam» дапамагла ім з легалізацыяй, жытлом і адаптацыяй на новым месцы.

— Іспанія — адна з тых краін, дзе вельмі цяжка інтэгравацца, — зазначае Алена Турава. — Каб атрымаць статус бежанца, складана нават проста запісацца на прыём у паліцыі, каб прайсці інтэрв’ю і падацца на міжнародную абарону.

На гэтай стадыі мы таксама дапамагалі людзям: суполка правярала кожны канкрэтны выпадак, мы пацвярджалі, што сапраўды гэта «палітычныя», тыя, хто ратуецца ад рэпрэсій і не можа вярнуцца ў краіну, — каб як мага хутчэй вырашыць неабходныя фармальнасці і атрымаць часовую карту замежніка.

Бо толькі праз паўгода такія людзі маюць права на працу — а ўвесь гэты час таксама трэба неяк жыць. А ў нас нават зняць кватэру — той яшчэ квест, і справа не толькі ў грашах.

Вось некалькі дэталяў, каб уявіць складанасць працэсу: каб арандаваць жытло, трэба быць мясцовым падаткаплацельшчыкам і пры заключэнні дамовы паказаць свае даходы за некалькі месяцаў, прычым заробак мусіць утрая перавышаць памер арэнды.

Таму ў кожным выпадку мы шукалі варыянты, як і дзе беларусам жыць на час чакання дакументаў, дапамагалі ўладкаваць дзяцей у школу, вырашыць побытавыя моманты, бо людзі не ведалі ні мовы, ні мясцовых парадкаў.

Альбо былі выпадкі, калі людзей экстрадзіравалі ў Іспанію з іншых краін, дзе яны ўжо былі асвоіліся і пражылі некаторы час — і тут зноў даводзілася пачынаць усё з нуля, і тады таксама звяртаюцца да нас у «Razam». Удзельнікі суполкі заўжды адгукаюцца, вельмі хочуць дапамагаць — хоць усё гэта на валанцёрскіх пачатках, мы не маем дзяржаўных субсідый.

Чарговы прыклад салідарнасці. За суткі беларусы сабралі амаль 14 тысяч еўра мужчыне, якога збілі лукашысты

Жыццё хвалямi

— Выгаранне — так, здараецца. Ва ўсіх нашых актывістаў яно было, і мяне даганяла некалькі разоў: сілы сканчаюцца, рукі апускаюцца. Але ты ведаеш, што такі не адзін, і гэта крыху дапамагае. Да таго ж, калі стамляюцца і бяруць паўзу адны — ёсць усплёск актыўнасці ў іншых, таму так і жывём, хвалямі, — усміхаецца Алена.

Яна прызнаецца, што сям’я не адразу прыняла яе добраахвотную «грамадзянскую нагрузку» — муж, рускі па нацыянальнасці, не мог зразумець, чаму жонцы не сядзіцца спакойна:

— Гэта было цяжка, таму што, асабліва ў першы час, я вельмі актыўна ва ўсім удзельнічала — не спала начамі, была на сувязі пастаянна са сваімі роднымі ў Беларусі… Аднак, калі прайшоў час і муж убачыў вынікі і маштаб нашай працы, шчыра скажу — ён мной ганарыцца і гаворыць, што я ўсё правільна зрабіла.

Напрыклад, ва ўсіх важных сродках масавай інфармацыі Іспаніі ў нас ёсць не проста сувязі — сябры-журналісты. Канешне, зараз Украiна — на першым месцы ў павестцы, але мы падтрымліваем усе кантакты і нагадваем пра падзеі ў Беларусі, расказваем пра свае новыя праекты ў падтрымку беларусаў.

Таксама за гэты час наладжаны сувязі з іспанскімі палітыкамі — на ўзроўні парламента, куды нас пастаянна запрашаюць, на ўзроўні мэрыі. У Каталоніі наогул ніхто раней не ведаў, дзе знаходзіцца Беларусь — цяпер успрыняцце зусім іншае, ведаюць і пра рэжым, і пра рэпрэсіі супраць беларускага народа — шмат у чым дзякуючы нашай працы.

«Як ніколі, цяпер нам трэба быць разам»

А яшчэ «Razam» мае добрыя стасункі з украінскай дыяспарай, таму нярэдка актывісты выступаюць на ўкраінскіх акцыях, каб раз за разам тлумачыць, што беларусы — не тое самае, што рэжым Лукашэнкі:

— Многія ўкраінцы лічылі, і некаторыя дагэтуль лічаць, беларусаў суагрэсарамі. А ў нас тут, у Барселоне, самае меншае каля 50 тысяч украінцаў. І гэта лідары дыяспары, арганізатары маніфестацый і мітінгаў, ведаюць, хто мы і што мы, паважаюць. А большасць людзей, якія з’ехалі з Украіны, ратуючыся ад вайны, не ведаюць, і было вельмі шмат непрыемных і варожых каментароў у адрас беларусаў.

У многіх нават адпала жаданне ўдзельнічаць у мерапрыемствах, каб не выслухоўваць гэта і не апраўдвацца зноў і зноў. Але мы працягваем змагацца з такім стаўленнем і пераадольваць яго, і адна з задач — далучацца да шматлікіх імпрэз і акцый, якія ладзяць тут украінскія суполкі, каб не атрымалася так, як у многіх краінах: беларусы асобна, украінцы асобна. Не, нам якраз трэба цяпер, як ніколі, быць разам і паказваць сваю салідарнасць.

— Некаторыя лічаць, што зараз, калі ідзе вайна, калі ў беларускіх турмах каля 1500 афіцыйна прызнаных палітзняволеных, не да святаў і весялосці. А іншыя пярэчаць, што ад пастаяннай змрочнай павесткі людзі стамляюцца, а традыцыі, культура — тое, што ўсіх аб’ядноўвае і зараджае наноў, таму абавязкова варта ладзіць культурніцкія імпрэзы. Ці ёсць у беларусаў Каталоніі звычка адзначаць святы грамадой?

— Канешне. Абавязкова штогод у нас у сваім «сакрэтным» месцы ладзіцца Купалле — прыдумляем цэлую праграму, гэта наогул улюбёнае свята. Таксама збіраемся перад Новым годам — разам адзначаем нават не яго, а каталіцкае Раство. Савецкія святы збольшага перасталі тут адзначаць, а вось народныя — з вялікім задавальненнем.

У Каталоніі прайшлі шматтысячныя выступы за незалежнасць ад Іспаніі

Дзень беларусаў замежжа? Так, лічу, ён таксама патрэбны. Патрэбна ўсё, што будзе аб’ядноўваць. Бо сёння беларусы, як калісьці яўрэі, раскіданыя па ўсім свеце — і каб пабудаваць у будучым новую Беларусь, на нас ляжыць вялікая адказнасць за захаванне сваёй мовы, сваёй культуры і гісторыі, наогул ідэнтычнасці. Таму чым больш у нас сумеснага — дат, праектаў, свят, з’ездаў, канферэнцый — тым лепш.

У беларусаў ёсць такая рыса — прыстасоўвацца, у добрым сэнсе, да абставін, у тым ліку да жыцця за мяжой. Каб паглядзець, як жывуць іншыя, узяць найлепшы вопыт і пераняць яго, узяць тое, што адгукаецца ў нашых рэаліях.

У каталонцаў, прыкладам, шмат падабенства з намі, і я пастаянна падгледжваю, якія моманты беларусы маглі б запазычыць.

«Беларусы вельмі моцна змяніліся»

У Алены ёсць і яшчэ адна, вельмі асабістая, прычына, чаму ў 2020-м яна паверыла ў тое, што перамены магчымыя, і чаму працягвае падтрымліваць беларусаў і не плануе спыняцца.

— У 2007-м мяне ў Беларусі прысудзілі да 10 год пазбаўлення волі — за злчынства, якога ніколі не было. Потым апраўдалі, і ў гэтым сэнсе, мабыць, мой выпадак унікальны — пашанцавала, нават нейкую кампенсацыю пастанавілі выплаціць, і праз два гады я вярнулася ў Іспанію, не жадаючы пра Беларусь нічога ні чуць, ні згадваць…

А з іншага боку, якраз гэтыя ўспаміны рухалі мной у 2020-м. Бо я прайшла турму, бачыла гэтую сістэму знутры і ведала, што мноігя людзі сядзяць ні за што. Аднак тады, калі я з’язджала, большасць беларусаў відавочна не была гатовая да перамен. Маўчаць, не супярэчыць уладам, толькі б чаго не выйшла — вось такія настроі панавалі ў многіх, і я з’ехала з думкай, што больш не вярнуся.

Але потым усё ж зноў прыехала — якраз за год да нашых падзей, паказала мужу сваю радзіму. І гэта ўжо было зусім іншае месца, іншая краіна.

Афіцыйна: Насельніцтва Беларусі ў 2022 годзе скарацілася амаль на 55 тысяч чалавек

— Якой вы яе ўбачылі? Многія расійцы дагэтуль прыязджаюць у Беларусь як у «запаведнік, дзе захаваўся Савецкі Саюз», і не разумеюць, што для нас гэта зусім не камплімент…

— Не-не, гэта няпраўда. Мы прабылі ў Беларусі крыху больш за тыдзень, муж пару дзён маўчаў, а потым сказаў: давай, можа, падумаем, каб праз пару год пераехаць жыць у Беларусь? І я, па шчырасці, вельмі ўзрадавалася.

Бо мы ўбачылі добра наладжаны, зусім не «саўковы» сэрвіс, развітую сетку крамаў, ветлівасць і добразычлівасць, прыязнасць людзей. Па іспанскіх мерках, многія мае сябры жылі лепш, чым тут.

Але на нашы захапленні, як усё добра і што тут можа не падабацца, сябры адказвалі, што не стае свабоды, татальны кантроль… І стала зразумела, што добрае жыццё — гэта не дзякуючы дзяржаве, уладам, гэта тое, што самі людзі зрабілі. Усе, з кім мы гутарылі, хацелі развівацца далей. І таму ў 2020-м мы паверылі, што беларусы гатовыя да перамен.

Я, мабыць, як празмерны аптыміст крыху наіўна лічыла, што праз паўгода народ пераможа. І хоць гэтага не здарылася, адбылося самае галоўнае: беларусы вельмі моцна змяніліся. Мы часта сустракаемся з беларусамі замежжа, і я бачу, які велізарны крок у развіцці самаідэнтычнасці адбыўся.

Цяпер такіх наіўных жаданняў ужо няма, мы сталі рэалістамі і цвяроза ацэньваем, што наперадзе яшчэ шмат працы. Але разам з тым — мы ўсе марым проста паехаць у Беларусь, свабодна, не баючыся за бяспеку, хоць на джыпах, хоць на самалётах.

Агульную перамогу, канешне, трэба набліжаць штодня, змяняючы саміх сябе. Трэба адказваць на пытанні, хто такія беларусы, якая ў нас нацыянальная ідэя, як мы хочам жыць і якой бачым сваю будучыню.

Іспанцы таксама праходзілі гэты шлях, ён быў складаным і няпростым — 40 год пад дыктатурай, і толькі яшчэ праз 40 гадоў яны прыйшлі да прагрэсу. Так і ў Беларусі — трэба, каб змянілася цэлае пакаленне. Але не проста сядзець і чакаць, а рабіць крокі да будучыні штодня.