«Я іду праз Вострую браму не як госць, а як бежанец»

Беларускі эколаг быў вымушаны пакінуць радзіму і з'ехаць у Літву. Сваю гісторыю ён распавёў delfi.lt.

У перыяд за жнівень-снежань 2020 года Літва выдала 779 дазволаў на ўезд беларусам, якія пацярпелі ад дзеянняў уладаў. Пасля прэзідэнцкіх выбараў у Беларусі, масавай хвалі пратэстаў і рэпрэсій літоўскі ўрад стварыў так званы гуманітарны калідор. У МУС сцвярджаюць, што амаль кожны дзень чыноўнікі падпісваюць адпаведныя дакументы, дзякуючы якім беларускія грамадзяне могуць схавацца ў Літве.За апошнія некалькі месяцаў, нягледзячы на закрытыя праз каронавірус межы, у Польшчу, Літву, Латвію і Украіну – толькі па афіцыйных даных — выехала каля 20 000 чалавек. Калі параўнаць гэтыя лічбы з паказчыкамі мінулага года, атрымліваецца, што са жніўня 2020-га з Беларусі з'ехала ў некалькі разоў больш чалавек, чым за ўвесь 2019 год. Беларусы пакідаюць краіну, кідаюць працу, справы, сяброў і бацькоў, многіх даводзяць да нервовага зрыву і вымушаюць з'ехаць пад пагрозай прымянення гвалту і арыштаў, і ўсё гэта адбываецца толькі з-за таго, што людзі займаюць актыўную пазіцыю і выказваюць адкрытую нязгоду з тым, што адбываецца ў краіне.
Гамяльчаніну Дзмітрыю Янкову 39 гадоў. Да нядаўняга часу ён працаваў эколагам, займаўся падрыхтоўкай тэхнічнай дакументацыі, праектамі па азеляненні горада і ажыўленнем закінутых вёсак. Па яго словах, да жніўня 2020 года за палітычным жыццём ён назіраў з боку, але ў гэтым годзе ўсё змянілася.

Беларусь на замку

"Я не збіраўся з'язджаць з Беларусі — у мяне была праца, шмат цікавых праектаў, я любіў і люблю свой горад ... я заўсёды быў прыхільнікам пастулату: дзе нарадзіўся, там і спатрэбіўся, але жнівень усё перамяніў.
Адпраўным пунктам стала выбарчая кампанія, абнародаванне вынікаў выбараў, якія, безумоўна, былі сфальсіфікаваныя, і падзеі, якія рушылі за гэтым. Што тычыцца пераезду, я доўга абдумваў гэты крок, але калі Лукашэнка абвясціў, што з 21 снежня закрывае для беларусаў мяжу на выезд, стала зразумела – ціскі сціскаюцца. Я паспеў пакінуць Беларусь у снежні, незадоўга да ўступлення ў сілу гэтага новага распараджэння.
Улады падштурхнулі мяне на гэты крок", — распавядае ўраджэнец Гомеля.
Дзмітрый кажа, што Гомель традыцыйна не такі палітычна актыўны, як Мінск або Гродна, але пасля выбараў і па гэтаму гораду пракацілася хваля пратэстаў.
"Я не ўдзельнічаў у мітынгах і сходах падчас перадвыбарнай кампаніі, толькі паставіў подпіс пад дакументам у падтрымку ўсіх альтэрнатыўных кандыдатаў, але ні з адным са штабоў я не супрацоўнічаў. Актыўнасць стаў праяўляць ужо пасля апублікавання вынікаў, калі стала зразумела, што ніякай справядлівасці грамадства ад уладаў не дачакаецца. Я браў удзел амаль ва ўсіх пратэсных акцыях першай хвалі. Звычайна людзі ў Гомелі больш пасіўныя, чым у Мінску, Гродне ці Брэсце, але мне было вельмі прыемна, што ў гэты раз гараджане былі актыўныя – у пэўны момант на вуліцы выйшлі больш за 10 тысяч чалавек. Як я ўжо казаў, я стараўся быць у гушчы падзей, але пасля верасня перастаў хадзіць на акцыі. Трэба было ўсё абдумаць".

Прыходзілі дадому да бацькоў – запалохвалі маці

Дзмітрый сцвярджае, што беларускія праваахоўнікі не грэбуюць незаконнымі метадамі падчас пераследу нязгодных з уладай. "Безумоўна, як удзельнік акцый, я трапіў у поле зроку міліцыі, але мяне не маглі знайсці. Справа ў тым, што фармальна я зарэгістраваны ў глухім сяле Рэчыцкага раёна, але жыву ў Гомелі. У нейкі момант мне патэлефанаваў участковы і папрасіў прыйсці ў мясцовае РУУС. Я папрасіў патлумачыць, на якой падставе мяне хочуць бачыць, ці абвінавачваюць мяне ў злачынстве, ці праходжу я па нейкай справе ... На гэтае пытанне мне ніхто не адказаў — паспрабавалі пагаварыць па-панібрацку, сказаўшы, што проста хочуць "пагутарыць". Як гаворыцца, барані Гасподзь ад такіх гутарак ... Я выразна даў зразумець, што ў Рэчыцу не паеду, тады міліцыянт няўзнак паспрабаваў даведацца, дзе я зараз знаходжуся і па якім адрасе пражываю — ён папрасіў зайсці ў адзін з гомельскіх РУУС. На гэта я адказаў яму, што без пісьмовых запрашэнняў і афіцыйнага паведамлення ні ў якія ўпраўленні ісці не збіраюся. Гэтыя падзеі мелі месца ў кастрычніку", — тлумачыць суразмоўца.
"Відавочна, я трапіўся пасля ўдзелу ў невялікай раённай акцыі, мяне і іншых пратэстоўцаў магла злавіць камера відэаназірання, тады ж міліцыя і ўстанавіла маю асобу. Пасля гэтага яны [супрацоўнікі міліцыі] прыйшлі дадому да маіх бацькоў, дзе я быў зарэгістраваны раней. Запалохвалі маці, пагражалі ёй звальненнем, казалі, што завядуць на мяне крымінальную справу, калі працягну ўдзельнічаць у пратэстах. Маму напалохалі да смерці... Потым наступіў перыяд зацішша, мне даслалі паперку, што па факце майго ўдзелу ў акцыі была праведзеная праверка — справу закрылі ў сувязі з заканчэннем тэрміну прыцягнення да адказнасці", — кажа Зміцер.

Погляд у мінулае

Наш герой — эколаг па адукацыі. Да пераезду ён афармляў дакументы па ахове навакольнага асяроддзя для юрыдычных асоб, складаў экалагічныя пашпарты, удзельнічаў у праектах па азеляненні Гомеля. Асобнае месца ў біяграфіі Дзмітрыя займае развіццё агратурызму і ажыўленне закінутых вёсак. Некаторы час таму аб ініцыятыве нашага суразмоўцы шмат пісала прэса. Разам з сябрамі Дзмітрый абгрунтаваўся ў самой глушы Гомельскай вобласці — у вёсцы Чырвоны Кастрычнік. З гэтага забытага Богам мястэчка хлопцы сталі ствараць цэнтр прыцягнення турыстаў. Там прайшло некалькі музычных фестываляў, з'явіліся зоны адпачынку, кемпінг, кінатэатр пад адкрытым небам і многае іншае.
Таксама Дзмітрый Янкоў быў стваральнікам "Цэнтра развіцця сельскіх ініцыятыў", ён праводзіў для жыхароў пасёлкаў адукацыйныя мерапрыемствы, ладзіў своеасаблівыя экспедыцыі, збіраў інфармацыю пра гісторыю і фальклор гэтага краю. Паводле яго слоў, гэта была ўнікальная магчымасць дакрануцца да вытокаў і раскрыць культурныя коды Радзімы. "Апроч іншага, я спрабаваў навучыць тутэйшых жыць на гэтай зямлі так, каб яна квітнела ... Тлумачыў, як правільна весці сельскую гаспадарку, як у вёсцы займацца прадпрымальніцтвам, як вырашаць агульныя праблемы, — з цікавасцю распавядае Зміцер. — Гэта быў вельмі класны эксперымент. Па-першае, мы паднялі праблему знікаючых беларускіх вёсак — многія з іх раўняюць зямлёй, закопваюць і проста кідаюць. Мы шукалі магчымасці захавання такіх пасёлкаў — у фізічным і культурным плане. Калі не ўдаецца выратаваць населены пункт як самастойную адзінку, важна хоць бы захаваць памяць аб людзях. Было зроблена мноства культурна-сацыяльных праектаў, мы сабралі вялікі архіў", — кажа суразмоўца.
"Але жнівень 2020-га ўсё перакрэсліў", — бядуе Зміцер.

Махавік рэпрэсій цыклічны

Гамяльчук кажа, што ў нейкі момант у многіх магло скласціся ўражанне, што грамадзянская супольнасць перамагае, а ўлада слабее, але гэта аказалася ілюзіяй. Адны затрыманні змяніліся іншымі, утрымаць сілавыя структуры ад далейшых рэпрэсій не ўдалося. "Першая хваля эміграцыі была ў пачатку восені, з краіны масава сталі з'язджаць тыя, хто пацярпеў ад сілавікоў у жніўні і сутыкнуўся з рэальнымі катаваннямі, гвалтам і прыніжэннямі з боку тых, хто павінен быў абараняць людзей і закон, а не наадварот. У гэтым сэнсе мне пашанцавала – мяне не катавалі, бо я, магчыма, быў менш актыўны, але мноства маіх сяброў і блізкіх мне людзей прайшлі праз арышты. Тое, што яны распавядалі, якімі я ўбачыў іх пасля затрыманняў — гэта страшна ... Людзей ламаюць фізічна і маральна. Многім з іх прыйшлося з'ехаць, гэта б не скончылася проста так. Калі памятаеце, у пэўны момант усіх сталі масава вызваляць — відавочна, на вышэйшае кіраўніцтва тады націснулі звонку, — але трэба разумець, што гэта не канец. Я перакананы, што ўлада ўзяла б сваё: тых, каго выпусцілі, могуць арыштаваць зноў. Такая прырода гэтай сістэмы", — уздыхае Зміцер.
Рашэнне аб пераездзе далося нашаму герою няпроста, але пастаяннае пачуццё трывогі і нервовая абстаноўка, якая склалася ў краіне, прадвызначылі зыход.
"У пэўны момант у нас на мяжы спынення аказаўся важны гарадскі праект. Адзін чалавек ужо быў арыштаваны, да мяне таксама былі пытанні, таму ў сярэдзіне восені я адышоў ад пратэсных акцый. Праца ёсць праца. Тым не менш бліжэй да лістапада я стаў разумець, што ў цэлым нічога добрага чакаць не прыходзіцца. Сітуацыя ў краіне застаецца вельмі напружанай, улады зноў запускаюць махавік рэпрэсій. Стан вельмі трывожны, ты не ведаеш, калі за табой прыйдуць, але ведаеш, што гэта можа здарыцца ў любы момант. Калі тваё ўдзел у пратэснай акцыі міліцыяй зафіксаваны, то нішто не перашкаджае ім пагрукацца да вас у дзверы, калі заманецца. Было б жаданне" , — з горыччу кажа гамяльчук.
З Гомеля мужчына з'ехаў да сяброў у Літву, якія і дапамаглі ўладкавацца на новым месцы. Аб сваім рашэнні не распавядаў амаль нікому, ведалі толькі самыя блізкія.
"Я трымаў гэта ў таямніцы ад усіх. Распавёў толькі тым, хто залежаў ад мяне па працы — раздаў каштоўныя ўказанні. Прызнаўся маме ... Яна ў мяне адна засталася, плакала ... Ёй было вельмі цяжка пачуць гэта. Справа ў тым, што ў мяне ёсць сястра, але яна жыве за мяжой. Нягледзячы на гэта, я веру, што неўзабаве праблем з перасячэннем мяжы не будзе. Усё ж Літва – гэта не Канада, не Аўстралія. Усяго шэсць-восем гадзін на аўтамабілі і я ўжо дома".

Мяжа дае дабро

На беларуска-літоўскай мяжы ў Дзмітрыя сур'ёзных праблем не ўзнікла. "Нягледзячы на тое, што аб пераездзе амаль ніхто не ведаў, я паспеў падрыхтавацца. Па-першае, атрымаў QR-код ад літоўскага нацыянальнага цэнтра грамадскага здароўя, зрабіў тэст на каронавірус, каб не сядзець на каранціне, але нічога з гэтага не спатрэбілася. Па крайняй меры, ніхто ні аб чым не спытаў. У літоўскага боку пытанняў не было, а нашы памежнікі прывязаліся да майго пашпарта. Вокладка, маўляў, была ў неналежным выглядзе — яе трохі пагрыз мой сабака, але трэба разумець, што яна ні на што не ўплывае. Усе старонкі былі ў парадку. Увогуле, нашы хлопцы доўга круцілі яго ў руках, А літоўцы проста спыталі, куды я збіраюся ехаць, дзе буду знаходзіцца. Спыталі, на якой падставе атрымана віза, я сказаў, што па гуманітарных прычынах. Больш пытанняў не было", — кажа перасяленец.
 Зміцер кажа, што першапачаткова планаваў ехаць у Польшчу — -беларуская дыяспара там больш, фонды дапамогі ўплывовыя, Умовы лепшыя, ды і з мовай праблем значна меншыя. Большасць беларусаў даволі хутка асвойваюць польскую, а вось літоўская – сапраўдны галаўны боль. І тым не менш у канчатковым выніку яго выбар упаў на Літву.
 "У Літве ў мяне ёсць сябры, з якімі мы сябруем шмат гадоў, ездзім на фестывалі, разам сустракаем Новы год... Таму, калі мы сустрэліся, яны сказалі: вядома, прыязджай, мы цябе прымем і дапаможам уладкавацца на першым этапе, — распавядае герой. — Цяпер я спыніўся ў іх у Вільні, пакуль абжываюся. У мяне было вельмі дваякае шчымлівае пачуццё, калі раніцай я ішоў па Вільні праз Вострую браму, бо раней я заўсёды прыязджаў сюды на выходныя або ў адпачынак, каб добра правесці час з сябрамі было цёпла і ўтульна, а цяпер я іду скрозь гэтую браму не як госць, А як бежанец", — уздыхае суразмоўца.
Дзмітрый кажа, што сябры гуляюць вельмі вялікую ролю, дзякуючы іх падтрымцы перажываць нягоды значна лягчэй. Ён з цяжкасцю ўяўляе сабе, праз якія цяжкасці даводзіцца праходзіць тым, хто вырашаецца на доўгатэрміновы пераезд у адзіночку. Таксама ён дзякуе за дапамогу Андрэю Стрыжаку — сузаснавальніку фондаў BY_help і BYSOL, якія працуюць з дзясяткамі вымушаных перасяленцаў з Беларусі.
Дзмітрый не хавае, што хацеў бы вярнуцца на радзіму, але толькі ў тым выпадку, калі там будзе бяспечна. Калі раней ён лічыў, што масавая хваля пратэстаў і акцыі грамадзянскага непадпарадкавання зробяць сваю справу, улада адступіць пад напорам грамадскіх дэманстрацый, а незаконны прэзідэнт сыдзе, то цяпер ён ужо ні ў чым не ўпэўнены. Не выключана, што супраціў зацягнецца надоўга.
"Я перастаў будаваць вялікія планы на будучыню. Як гаварылася ў старым анекдоце: калі хочаш рассмяшыць бога, раскажы яму аб сваіх планах, — кажа гамяльчук. — Цяпер я буду рабіць усё, што ад мяне залежыць, каб замацавацца тут. Мне здаецца, што ў Літве я затрымаюся надоўга, а далей будзем глядзець па сітуацыі. Калі прадставіцца магчымасць вярнуцца, я вярнуся. Пакуль жа планую зноў пайсці на вучобу, хачу паступіць у магістратуру. Быць можа, у універсітэтах ёсць праграмы для беларусаў. Дакладна ведаю, што атрымаць ступень магістра па ахове навакольнага асяроддзя ў літоўскіх ВНУ можна".
Ад прапаноў аб працы наш герой не адмаўляецца. Кажа, што на дадзеным этапе гатовы працаваць, дзе заўгодна. "Асноўная праблема – няведанне літоўскай мовы. На жаль, пакуль застаюцца толькі тыя прапановы, што звязаны з фізічнай працай, але і гэта нядрэнна. Гэтыя цяжкасці мяне не палохаюць. У перспектыве, вядома, хацелася б уладкавацца па спецыяльнасці і прыносіць карысць грамадству як эколаг. Можа быць, мне ўдасца знайсці сабе прымяненне ў нейкіх праграмах дапамогі для беларусаў", — дзеліцца думкамі Зміцер.
Адказваючы на пытанне, ці адбудзецца змена ўлады ў Беларусі, наш суразмоўца кажа, што цяпер ніхто не можа сказаць нічога напэўна. З іншага боку, жнівеньскія пратэсты і агульнанародны супраціў грымнулі, як бура, якую ніхто не чакаў, таму надзея на спрыяльны зыход ёсць. "Мяркую, што ўлада працягне рабіць памылкі, а палітычны крызіс зацямніць эканамічныя цяжкасці, ізаляцыя, пагаршэнне якасці жыцця, спад ВУП, павелічэнне падаткаў ... Пратэсныя настроі, у сваю чаргу, нікуды не сышлі. Цяпер яны павольна тлеюць, але пры любой іскры могуць разгарэцца зноў. Задавальняць запыты грамадства ўлада не плануе. Па маіх прагнозах, пажар успыхне вясной і працягнецца летам. Калі на хвалю абурэнняў зноў адкажуць рэпрэсіямі, то гэта ўскладніць становішча яшчэ больш. Не выключана, што да пратэстоўцаў па ідэйных меркаваннях дадасца мноства тых, хто пацярпеў эканамічна. Яны таксама могуць заклікаць уладу да адказу, тады маштаб пратэстаў будзе значна больш сур'ёзна", — падсумаваў Дзмітрый Янкоў.
Чытаць далей: https://www.delfi.lt/ru/news/live/ya-idu-cherez-ostruyu-bramu-ne-kak-gost-a-kak-bezhenec-belorusskom...