«Мадэрнізацыя», за якую заплацяць нашы дзеці
Чыноўнікі прыдумляюць усё новыя і новыя праекты, пад якія тут і цяпер можна нагрэбці грошай, а адказнасць за іх перакласці на дзяржбюджэт. І плаціць за іх давядзецца наступным пакаленням.
Адзін з самых правальных праектаў уладаў — Беларуская АЭС. Фота «НЧ»
Беларускія ўлады, здаецца, нарэшце вызначыліся з будучым вектарам развіцця нацыянальнай эканомікі. Новым лакаматывам стане кропкавая мадэрнізацыя і запуск маштабных праектаў. І вось ужо абвяшчаецца пра будаўніцтва завода па вытворчасці аўтобусаў на МАЗе, завода халадзільнікаў і чарговай мадэрнізацыі цэментных заводаў. Чаму менавіта цяпер такія мегапраекты зноў сталі займаць розумы беларускіх чыноўнікаў?
Гігантаманія ў савецкім духу
У сусветнай гісторыі не раз здаралася, што ўлада, набліжаючыся да заходу свайго кіравання, імкнулася да маштабных праектаў, піша Алесь Гудзія на «Позірку». Гэта можа быць спробай пакінуць след у гісторыі, ажывіць мінулыя поспехі ці прадэманстраваць сваю значнасць перад новымі пакаленнямі. Прычыны розныя, але вынік, як правіла, аказваецца аднолькавы — разбуральныя наступствы для эканомікі.
Прыкладаў такога хапае і ў гісторыі Беларусі: маштабныя савецкія даўгабуды заводаў, навуковых інстытутаў і інфраструктурных аб'ектаў. Усе яны, здавалася б, відавочна дэманстравалі, што грандыёзныя планы не заўсёды былі падмацаваныя рэальнымі магчымасцямі, а закладзены ў такія праекты попыт часта не адпавядаў рэальнаму прапанове.
Гэтыя праекты не толькі падрывалі патэнцыял Савецкага Саюза, але і пакінулі глыбокія сляды ў эканоміцы Беларусі. Аднак урокі мінулага, падобна, не паслужылі папярэджаннем для сённяшніх беларускіх чыноўнікаў, якія зноў захапляюцца мегапраектамі ў і без таго перагрэтай эканоміцы.
Паверылі ва ўяўную стабільнасць?
Эканамічная сітуацыя ў Беларусі, нягледзячы на праблемы, якія назапашваюцца, часова стабілізавалася на фоне бюджэтных уліванняў, расійскай абароннай замовы і напампаванага заробкамі і танным крэдытаваннем спажывецкага попыту.
Гэта надае чыноўнікам неабгрунтаваную ўпэўненасць ва ўстойлівасці эканомікі і яе магчымасці перажыць іх чарговыя рашэнні «нанесці ёй карысць». Пра тое, што папярэднія мадэрнізацыйныя праекты яшчэ не завершаны, крэдыты ад Расіі і Кітая застаюцца нявыплачанымі, а доступ да міжнародных фінансавых рынкаў фактычна закрыты, лічаць за лепшае не гаварыць.
Асабліва паказальны прыклад беларускай АЭС, якая стала сімвалам амбіцый беларускага кіраўніцтва. Улады ганарацца гэтым праектам як найбуйнейшым за апошнія дзесяцігоддзі. Аднак многія эканамісты называюць падобныя праекты «белымі сланамі» — гэта аналогія з бескарыснымі і цяжкімі падарункамі азіяцкіх кіраўнікоў сваім падданым.
Глядзіце таксама
АЭС была пабудаваная на грошы расbйскага крэдыту, які дагэтуль не засвоены цалкам і які толькі яшчэ трэба будзе вяртаць. З крэдытнай лініі ў 10 млрд. долараў выдаткавалі, паводле розных ацэнак, толькі каля 6 млрд. Але нават па гэтых сумах давялося прасіць адтэрміноўку плацяжоў. Выплаты павінны былі пачацца з 1 красавіка 2024 года, аднак дакладна невядома, ці ідуць гэтыя плацяжы і ці не запытаў беларускі бок новых адтэрміновак.
Між тым, электраэнергія, вырабленая на станцыі, першапачаткова планавалася для экспарту. Але гэты кірунак аказаўся закрытым, бо краіны Балтыі адключыліся ад савецкіх энэргасетак і інтэграваліся ў сістэму ЕС. Унутраны рынак не здольны паглынуць усю вырабленую электрычнасць, што робіць эканамічную выгаду ад станцыі сумнеўнай. Таксама знікае надзея бізнэсу і насельніцтва на тое, што электраэнергія патаннее.
Але гэта не перашкаджае высокаму начальству разважаць услых пра будаўніцтва другой АЭС.
А колькі ж ужо было абломаў!
Акрамя АЭС, беларуская эканоміка ўжо адчула на сабе мноства іншых мегапраектаў, якія пакінулі горкі след.
Мадэрнізацыя дрэваапрацоўчай прамысловасці (каля 1,5 млрд. долараў) і трох цэментных заводаў (каля 1,1 млрд.), будаўніцтва цэлюлознага камбіната (каля 0,9 млрд.) і стварэнне біятэхналагічнай карпарацыі — усе гэтыя і падобныя праекты патрабавалі велізарных сум, часцей за ўсё ўзятых у крэдыт.
Калі не ўсе, то большасць з іх не толькі не прынеслі чаканага прыбытку, але і сталі крыніцай страт, якія ў рэшце рэшт былі перакладзеныя на рэспубліканскі бюджэт. Дзяржаве сёння даводзіцца як наўпрост аказваць фінансавую падтрымку такім ахвярам мадэрнізацыі, так і падтрымліваць ускосна — выкупляючы за бюджэтны кошт іх акцыі.
Глядзіце таксама
Дзяржаўная прапаганда заклікае ганарыцца будаўніцтвам гэтых аб'ектаў, а пра тое, што за іх неэфектыўнасць плаціць кожны жыхар краіны, гаварыць не прынята.
Тым часам з'яўляюцца новыя праекты. Сярод іх — будаўніцтва новых магутнасцяў па вытворчасці аўтобусаў на Мінскім аўтазаводзе, нягледзячы на жорсткую канкурэнцыю з боку Кітая на ключавым расійскім рынку; ідэя стварыць новы завод халадзільнікаў у Баранавічах, тады як і з рэалізацыяй прадукцыі мінскага «Атланта» ёсць праблемы. Беларускія цэментныя заводы прапануюць паўторна мадэрнізаваць, хоць яны яшчэ не расплаціліся па крэдытах за папярэднія абнаўленні.
Пасля нас хоць патоп?
Цяперашні бум мегапраектаў у Беларусі заснаваны на двух ключавых фактарах. З аднаго боку, гэта ілюзія стабільнасці эканомікі, у якую, падобна, паверылі самі ўлады.
З другога — гэта прагматычнае, але цынічнае імкненне зарабіць на рэалізацыі праектаў тут і цяпер, не задумваючыся пра доўгатэрміновую эфектыўнасць і наступствы для эканомікі. Для некаторых гэта можа стаць магчымасцю атрымаць неадкладную выгаду для сябе, а затым перадаць цяжар даўгоў і праблемных актываў будучым пакаленням жыхароў Беларусі.
Расійскі ваенны заказ, які падтрымлівае беларускую прамысловасць, таксама ўяўляе сабой міну запаволенага дзеяння.
Глядзіце таксама
Беларускія прадпрыемствы пашыраюць магутнасці і запускаюць новыя праекты для задавальнення імгненных патрэб расійскага абароннага комплексу, фінансуючы гэта за кошт расійскіх жа крэдытаў. Аднак гэты рынак рана ці позна схлопнецца, і беларуская эканоміка рызыкуе сутыкнуцца з праблемай скарачэння попыту на сваю прадукцыю.
Пры гэтым даўгі за праекты застаюцца на плячах Беларусі. Расія, у сваю чаргу, выйграе тут патройным чынам: вырашае бягучыя задачы забеспячэння арміі, перакладае рызыкі будучай канверсіі вытворчасцей прадпрыемстваў ВПК на Мінск і павялічвае эканамічную залежнасць Беларусі.
Хто адкажа і хто заплаціць?
Такім чынам, у цяперашнім імкненні беларускіх уладаў да рэалізацыі мегапраектаў прасочваюцца некалькі фактараў: ілюзія эканамічнай стабільнасці, надзея на бязмежны расійскі рынак і жаданне атрымаць хуткую выгаду.
Глядзіце таксама
Пакуль прапаганда стварае для адных вобраз паспяховага развіцця, другія за гэтай вітрынай хаваюць адчайныя спробы знайсці апору ў бязвыхадных абставінах для неэфектыўнай эканамічнай мадэлі. А трэція дзейнічаюць паводле стрыманага разліку і гатовыя рызыкнуць, разумеючы, што рэжым можа скончыцца раней, чым давядзецца несці адказнасць за правальныя бізнэс-рашэнні.
Мегапраекты, якія сёння зноў кружаць галовы беларускім чыноўнікам, рызыкуюць стаць яшчэ адной памылкай, за якую ў будучыні давядзецца дорага заплаціць.