Унукі Гейдрыха

Адным з вынікаў лакальных выбараў у Чэхіі, якія прайшлі 12–14 кастрычніка, стаўся заўважны рост папулярнасці мясцовых неанацыстаў.
 



Гэтыя мясцовыя выбары, насуперак іх статусу, можна лічыць эпахальнымі. Іх галоўным вынікам стаў трыумф Кампартыі Чэхіі і Маравіі (KSСM), якая праз 23 гады пасля аксамітнай рэвалюцыі імкліва вяртаецца ва ўладныя кабінеты. Атрымаўшы на выбарах 20 працэнтаў, KSСM стала другой па папулярнасці партыяй у краіне пасля эсдэкаў (яны маюць 23 працэнты). Галоўнае — камуністы зрабілі сур’ёзную заяўку на стварэнне з «ружовымі» кааліцыйнага кабінета. Старшыня Сацыял-дэмакратычнай партыі Багуслаў Саботка заявіў: «Я магу ўявіць сабе супрацоўніцтва з KSСM у любым фармаце». Таксама важна адзначыць, што раней у камуністаў прайшла ўнутрыпартыйная чыстка, ахвярамі якой сталі самыя замшэлыя сталіністы.
У той час, як на левым флангу пануюць аптымістычныя настроі, на правым — смуткуюць. Вядучая чэшская правая палітычная сіла — Грамадзянская дэмакратычная партыя (ODS) — задаволілася на мінулых выбарах смешнымі 15 працэнтамі. Зрэшты, не ўсе правыя ў жалобе. Як прарыў разглядаюць эксперты вынікі выбараў для правай радыкальнай Рабочай партыі сацыяльнай справядлівасці (DSSS). На поўначы краіны спіс DSSS атрымала каля 4,3 працэнта, што можна разглядаць як сур’ёзную заяўку на добрую перспектыву.
Феномен правага радыкалізму ў Чэхіі ў чымсьці парадаксальны на фоне тых «бонусаў», што прынесла чэхам фашысцкая акупацыя. Дастаткова ўзгадаць, чаго каштавала нацыі забойства падпольшчыкамі Рэйнхарда Гейдрыха — кіраўнік пратэктарату Багемія (марыянетачнага дзяржаўнага ўтварэння, абвешчанага нацыстамі пасля ліквідацыі Чэхаславакіі). У якасці акту помсты за смерць Гейдрыха нацыстамі былі расстраляныя 1331 чалавек, у тым ліку 201 жанчына. 9 чэрвеня 1942 года, у дзень пахавання Гейдрыха, у знак адплаты, была знішчана вёска Лідзіце. Усе мужчыны старэй за 16 гадоў (172 чалавекі) былі расстраляныя на месцы, 195 жанчын былі адпраўленыя ў канцэнтрацыйны лагер.
Здавалася, з улікам гэтай трагедыі любы чэшскі патрыёт павінен даць клятву ніколі не станавіцца пад карычневыя сцягі. Але ў чэшскіх неанацыстаў па­мяць кароткая. Галоўны міжнародным партнёрам DSSS з’яўляецца нямецкая Нацыянал-дэмакратычная партыя (NPD) — вядучая партыя неанацыстаў Германіі, якая на кожным кроку праслаўляе эру Гітлера. У 2002 годзе фюрэры NPD і DSSS нават заключылі пакт — так званы «Manifest von Riesa», які прадугледжвае «інтэнсіфікацыю міжпамежнага супрацоўніцтва на камунальным узроўні». Нават эмблема DSSS — малюнак шасцярэнькі — нахабна запазычана ў гітлераўскіх дызайнераў. У 1930-я гады ў нацысцкай Германіі гэта быў знак Германскага рабочага фронту (DAF) — аб’яднанага прафсаюза рабочых і прадпрымальнікаў.
Адказ на пытанне, чаму чэхі ідуць у неанацысты, ведаюць сацыёлагі. Паводле іхніх даследаванняў, сярэднестатыстычны прыхільнік DSSS — чалавек маладзейшы за 25 гадоў, які не мае вышэйшай адукацыі або беспрацоўны. Як правіла, стандартны неанацыст у Чэхіі — гэта выхадзец з сям’і з нізкімі прыбыткамі. Нядзіўна, што аргументы гісторыкаў для прадстаўнікоў гэтага асяроддзя не вельмі цікавыя, паколькі гістарычных падручнікаў яны, хутчэй за ўсё, папросту не чыталі.
Таксама не дзіўна, што менавіта гэта катэгорыя маладых чэхаў склала ў 1990-х касцяк чэшскага руху скінхэдаў, чыя музыка прапагандуе культ гвалту і агрэсію супраць нацыянальных меншасцяў. Паколькі Чэхія не ведае праблемы арабскай ці афрыканскай эміграцыі, чэшскія ўльтра звярнулі позірк на цыган, якіх выставілі ў якасці галоўных вінаватых за ўсе праколы.
Магчыма, скінхэды і надалей проста танчылі б пад сваю музыку, калі б не адна акалічнасць. Напрыканцы 1990-х гадоў сканаў праект стварэння ў Чэхіі мясцовай Рэспубліканскай партыі (так называлася правая папулісцкая партыя ў суседняй ФРГ, якая тады была на слыху). Група маладых рэспубліканцаў пачала думаць пра стварэнне новых партый, разглядаючы ў якасці сацыяльнай базы тыя ж згаданыя вышэй моладзевыя субкультуры.
Менавіта экс-рэспубліканцы на чале з Тамашом Вандасам пачалі арганізацыйнае будаўніцтва правай радыкальнай партыі. Неўзабаве ў 2002 годзе каталог чэшскіх партый упрыгожыў яшчэ адзін палітычны суб’ект — партыя «Новая сіла», якая ў 2003 была перайменаваная ў Рабочую партыю (DS). На першых выбарах у 2004 (гэта былі выбары ў Еўрапарламент) за DS прагаласавала каля 4 тысяч чалавек, што склала ўсяго 0,18 працэнтаў. Пазней рэйтынг электаральных сімпатый да «рабочых» замацаваўся на ўзроўні 1,2 — 1,4 працэнта. Кардынальны пералом азначыўся з пачаткам крызісу.
У 2010 годзе суд забараніў Рабочую партыю за прапаганду неанацызму. Адразу ж пасля вынясення вердыкту Тамаш Вандас паабяцаў журналістам, што на гэтым ён не спыніцца. Неўзабаве на гарызонце з’явілася тая самая DSSS.
Паводле праграмы, DSSS з’яўляецца «народнай партыяй», якая супрацьстаіць адначасова як правым, так і левым, хаця ў прынцыпе ўвесь палітычны бамонд, уключна з камуністамі, называе «лібералы».
«Рабочыя» крытыкуюць палітычны вопыт Чэхіі пасля 1989 года, разглядаючы гэты этап гісторыі як эпоху суцэльнай палітычнай карупцыі. Альтэрнатывай, на іх думку, можа стаць аўтарытарная карпаратыўная мадэль дзяржавы, у якой будуць пашыраны правы паліцыі і скончана з беспрацоўем. Рэалізаваць пастаўленую мэту ўльтраправыя збіраюцца за кошт пагалоўнай дэпартацыі эмігрантаў.
«Для таго, каб садзейнічаць развіццю малых чэшскай прадпрымальнікаў і прадпрыемстваў, неабходны прыняцце законных актаў супраць найму на працу замежнікаў і прадстаўнікоў некаторых меншасцяў (у прыватнасці, цыган і гомасексуалістаў). Гэта лепшая форма інвестыцыяй у стварэнне новых працоўных месцаў у Чэхіі», — гаворыцца ў праграме партыі. Некаторыя лідары ўсур’ёз лічаць, што пасля павальнай дэпартацыі эмігрантаў тыя, хто застануцца, павінны быць аўтаматычна асуджаны да смяротнага пакарання без права на судовы разгляд.
У галіне міжнароднай палітыкі DSSS патрабуе выхаду Чэхіі з ЕС і NАТО. Чамусьці вялікае значэнне надаецца развіццю спорту і барацьбе з парнаграфіяй.
Відавочна, што ідэйная платформа «працоўных» досыць размытая. Таму стаўка робіцца на масавыя ксенафобскія настроі супраць цыган, якія слаба інтэграваныя ў грамадства і часта працуюць у шэрым, звязаным з крыміналам сектары. Так званыя антыцыганскія маршы DSSS — рэгулярная з’ява ў гарадах на поўначы Чэхіі. Пры гэтым партыя Вандаса працуе ў кантакце з нацыянал-аўтаномамі — новай вельмі агрэсіўнай праварадыкальнай моладзевай субкультурай. Абедзве групоўкі аформілі блок пад назвай «Нацыянальны супраціў».
Менавіта дзякуючы правакацыям супраць цыган Рабочую партыю заўважылі ў СМІ. Так, у 2008 годзе правыя радыкалы арганізавалі ў горадзе Літвінаве так званы мілітарны патруль, нібыта для аховы мясцовых жыхароў ад цыган, што заканамерна скончылася сутыкненнямі з цыганамі і паліцыяй. У лістападзе таго ж года DS сабрала ў тым жа Літвінаве дзве тысячы чалавек на маніфестацыю супраць цыган.
Заўважны сацыяльны рэзананс на падобныя выхадкі дае падставы чэшскім палітолагам казаць пра магчымасць стварэння ў краіне правай папулісцкай ксенафобскай партыі. Тым больш, што галоўная былая пратэстная партыя — камуністы — здаецца, наладжана на канструктыўны лад і збіраецца падацца ва ўладу.
Пра перспектывы DSSS можна будзе дакладней казаць пасля прызначаных на наступны год прэзідэнцкіх выбарах. Гэта бу­дуць першыя ў гісторыі Чэхіі прамыя выбары кіраўніка дзяржавы. Фюрэр «рабочых» Тамаш Вандас таксама мае намер балатавацца на прэзідэнта. Цяпер ён і яго партыя гойсаюць па краіне ў пошуках 50 тысяч подпісаў, неабходных для рэгістрацыі ў якасці афіцыйнага кандыдата.