Дасье ў карыкатурах: Юбілей арабскай вясны

На гэтым тыдні адзначыла 10-ю гадавіну арабская вясна — самая вялікая хваля пратэстаў і паўстанняў супраць аўтарытарызму ў ХХІ стагоддзі.

Рэвалюцыі і значныя паўстанні тады адбываліся ў Тунісе, Лівіі, Емене, Бахрэйне, Алжыры, Іраку, Іарданіі, Марока, Амане, і менш значныя выступы ў іншых краінах.
На думку шэрагу экспертаў і журналістаў, асноўнымі прычынамі хваляванняў з'яўляліся нязменнае знаходжанне ва ўладзе аднаго з кланаў, беспрацоўе, адсутнасць механізмаў сацыяльнай абароны немаёмных слаёў насельніцтва, а таксама некаторыя структурна-дэмаграфічныя фактары.
Першым выбухнуў Туніс, дзе штуршком да пачатку масавых выступаў паслужыла публічнае самаспаленне вулічнага гандляра садавінай Махамеда Буазізі, чые тавары былі канфіскаваныя ўладамі. Самаспаленне запусціла ланцуг падзей, кожная з якіх правакавала наступныя. Спачатку сваякі нябожчыка разгарнулі акцыю пратэсту, патрабуючы кампенсацыі ад мэрыі. Па іх закліку на плошчах сталі збірацца ўсе, хто быў незадаволены ўладамі. Пратэсты разгарэліся з новай сілай у сталіцы краіны, дзе ўзнялася беспрацоўная студэнцкая моладзь.
Прэзідэнт Бэн Алі спрабаваў супраціўляцца. Паліцыянты з яго згоды душылі хваляванні сілай, перастаўшы лічыцца з стратамі, прытым што сутыкнуліся з жорсткім супрацьдзеяннем маніфестантаў. Нарастаючы хаос і страх перад здрадай з боку атачэння спрыялі рашэнню, якое не мела прэцэдэнтаў: упершыню ў гісторыі арабскі дыктатар пакінуў пасаду пад ціскам «вуліцы» і адправіўся ў выгнанне ў далёкае замежжа — назаўсёды. Вось як арыгінальна ўбачыў тую сцэну мастак егіпецкага выдання Tahribnews.

Усяго праз 11 дзён, 25 студзеня 2011 года, хваля пратэстаў перакінулася на Егіпет. Пачаліся масавыя беспарадкі, падпалы, пагромы і сутыкненні з паліцыяй, у выніку якіх загінулі сотні дэманстрантаў. Спрабуючы спыніць хвалю пратэстаў, егіпецкія ўлады спачатку блакавалі Facebook і Twitter, а 28 студзеня інтэрнэт быў адключаны па ўсёй краіне.
Аднак да гэтага моманту пратэставая хваля ў Егіпце ўжо дасягнула кропкі незвароту. 29 студзеня прэзідэнт Хосні Мубарак аб'явіў аб роспуску ўрада, а 1 лютага ў экстранным звароце да народа заявіў, што не будзе ўдзельнічаць у наступных прэзідэнцкіх выбарах. Як і ў Тунісе, егіпецкая армія не стала трымацца за прэзідэнта, і 11 лютага віцэ-прэзідэнт зачытаў у эфіры нацыянальнага тэлебачання заяву аб адстаўцы Мубарака. Пазней ён будзе арыштаваны і нават атрымае пажыццёвы тэрмін за расстрэл пратэстоўцаў (хаця ўжо ў сакавіку 2017 года яго апраўдалі).
Паколькі Мубарак узначальваў краіну з 1981 года, яго ў народзе даўно называлі «мумія». Гэта натхніла мастака Hamilton Spectator намаляваць у лютым 2011-га музейнага супрацоўніка, які прымае ў сваю экспазіцыю Мубарака-мумію.

У адрозненне ад Туніса і Егіпта, Лівіі не ўдалося абысціся малой крывёю. 15 лютага 2011 года ў лівійскім партовым горадзе Бенгазі былі зафіксаваныя сутыкненні пратэстоўцаў з паліцыяй і прыхільнікамі ўрада. Падставай для акцыі пратэсту паслужыў арышт аднаго з праваабаронцаў. Пратэсты супраць Кадафі, які кіраваў краінай на працягу больш за 40 гадоў, перараслі ў поўнамаштабную грамадзянскую вайну паміж урадавымі войскамі і паўстанцамі з прымяненнем авіяцыі. 
Выкарыстаўшы шырокае тлумачэнне рэзалюцыі СБ ААН аб увядзенні беспалётнай зоны і абароне мірнага насельніцтва, заходнія краіны фактычна ўмяшаліся ў вайну на баку ўзброенай апазіцыі. У выніку ваеннай аперацыі Кадафі быў зрынуты і забіты паўстанцамі ў кастрычніку 2011 года, што выклікала вялікія надзеі на дэмакратычныя перспектывы новай Лівіі. Пра гэта — малюнак з рэсурсу English blog.
На жаль, гэта стала толькі пралогам новага этапа грамадзянскай вайны, якая працягваецца да гэтага часу. Па сутнасці, такой дзяржавы як Лівія, больш няма.

Перараслі пратэсты ў паўнавартасную грамадзянскую вайну і ў Сірыі. Тут за пяць гадоў грамадзянскай вайны многія гарады былі цалкам знішчаны, сотні тысяч чалавек загінулі, мільёны былі вымушаныя бегчы ў іншыя краіны, а радыкальная тэрарыстычная арганізацыя ісламістаў узяла пад свой кантроль значную частку тэрыторыі краіны. Пры гэтым падзеі ў Сірыі выйшлі далёка за рамкі ўнутранага канфлікту. У сутнасці, толькі дзякуючы Маскве рэжым Асада ў выніку і ўтрымаўся, што сімвалічна праілюстраваў мастак газеты New York Times.

Што мы маем па рэзультатах? Праз дзесяцігоддзе пасля арабскай вясны эйфарыю змяніла такое расчараванне, што з'явіўся тэрмін «арабская зіма». Замест веры ва ўласныя сілы і надзеі на перамены да лепшага жыхары закранутых «вясной» краін атрымалі рост нестабільнасці, зацяжныя ўзброеныя канфлікты, мноства бежанцаў і нават яшчэ больш рэакцыйныя рэжымы.
Пры гэтым Еўропе давялося расплачвацца за хаос, які ўзнік у рэгіёне: яго наступствам стаў міграцыйны крызіс у 2015 годзе. Дэстабілізацыя Блізкага Усходу таксама прывяла да трансфармацыі палітычнага ландшафту ў Еўропе, росту папулярнасці правых папулістаў, а таксама да выхаду Брытаніі з ЕС, асноўнай прычынай якога стаў страх перад мігрантамі.
Але самы негатыўны эфект ад змены рэжымаў у арабскіх краінах у тым, што ён прывёў да паслаблення інстытутаў дзяржавы, спрыяў узнікненню некантраляваных анклаваў інтэрнацыяналу ісламскіх тэрарыстаў, адкуль каардынуюцца тэракты на Захадзе. Пра тое, як ісламісты скарысталіся вынікамі арабскай вясны, графічнымі сродкамі распавёў мастак рэсурсу Cagle.

Што тычыцца пазітыву, то няма сумненняў у тым, што грамадзянская супольнасць на Блізкім Усходзе шмат у чым за апошнюю дэкаду змянілася. Нягледзячы на ​​атмасферу расчаравання ў выніках «арабскай вясны», насельніцтва рэгіёну паверыла ў магчымасць пераменаў і сілу пратэсту.
У тым ліку таму, што метадам пратэсту, якія ўзніклі дзесяць гадоў таму, улады да гэтага часу не прыдумалі, што супрацьпаставіць. Гаворка пра агітацыю і мабілізацыю праз сацыяльныя сеткі. Самі тыя метады пратэсту ў той ці іншай форме і цяпер выкарыстоўваюцца па ўсім свеце — ад удзельнікаў акцый у Беларусі да актывістаў Black Lives Matter у ЗША. Жах, які выклікаюць сацыяльныя сеткі ў дыктатараў, цудоўна выявіў у 2011-м карыкатурыст Арм Окашра.