Алег Сянцоў: Я б хацеў, каб Пуцін адказаў перад судом у Гаазе

Украінскі рэжысёр Алег Сянцоў падчас візіту ў Берлін распавёў DW аб тым, што перажыў, знаходзячыся ў расійскай турме, пра свае планы на будучыню, і пра тое, што думае пра Расею і Украіне.

7 верасня 2019 года паміж Расіяй і Украінай адбыўся абмен палоннымі, падчас якога ў Кіеў вярнуліся 24 украінскіх марака і 11 палітвязняў. Адзін з іх — рэжысёр Алег Сянцоў. Мэтай яго першай замежнай паездкі пасля вызвалення з расійскай турмы стаў Берлін. У інтэрв'ю DW Сянцоў падзяліўся сваімі планамі на будучыню, даў сваю ацэнку украінскім рэформам і дзейнасці Уладзіміра Зяленскага на пасадзе прэзідэнта Украіны, а таксама распавёў пра сваё зняволенне і пра тое, што гэтаму папярэднічала.
Deutsche Welle: Раскажыце пра падзеі перад вашым затрыманнем пяць з паловай гадоў таму.
Алег Сянцоў: Я ж быў супраць Расіі, супраць акупацыі ў Крыме, займаўся многімі рэчамі, якія маглі не спадабацца. (У той час у Крыме. — Рэд.) Была група падпальшчыкаў, яны падпалілі офіс (партыі «Адзіная Расія». — Рэд.). Адзін з іх, хлапчук па прозвішчы Чырный, вырашыў, што гэтага мала, трэба рабіць больш сур'ёзныя рэчы. Трэба бомбу закладваць, нешта падрываць, ну ён быў крыху не ў сабе. Першы яго знаёмы, які трапіў, здаў яго ў ФСБ.
ФСБ нічога не рабіла два ці тры тыдні, чытала пастановы, па матэрыялах справы аднаўляла карціну. А потым, мабыць, прайшла каманда, што трэба нейкую тэрарыстычную арганізацыю напярэдадні выбараў прэзідэнта Украіны ў 2014-м годзе злавіць, паказаць, што Украіна збіраецца весці дыверсійна-тэрарыстычную вайну ў Крыме. Яны пра гэтую заяву ўспомнілі і затрымалі яго, катавалі. Ён адразу расказаў усё, што ведаў, і што не ведаў. Пасля гэтага затрымалі яго знаёмага, Афанасьева. Яго таксама катавалі, спыталі: «Хто тут самы галоўны?». А ён галоўней мяне нікога не ведаў.
— А пры чым тут апынуліся вы?
— Я гутарыў з усімі праўкраінскі актывістамі, якія былі ў Крыме. Пра тое, што яны зрабілі, усе ведалі — разбілі акно, кінулі бутэльку з кактэйлем Молатава, там нават згарэў нейкі лінолеум, падваконнік. Хуліганства такое, але ФСБ зачапілася і зрабіла з гэтага тэракт, абвясцілі, што яны рабілі замах на партыю «Адзіная Расія». І нас асудзілі як бы. То бок, гэта ўжо даўно ўсё было вырашана. Таму што калі мяне затрымалі, катавалі, дапытвалі і нічога не знайшлі, мяне ўсё роўна не адпусцілі. Сказалі: «Мы цябе ўсё роўна пасадзім, у любым выпадку. Мы нікога не адпускаем. Проста калі хочаш палегчыць долю, вось любое прозвішча называеш з кіраўніцтва Украіны — атрымліваеш 7 гадоў. Адмаўляешся — будзеш арганізатарам, атрымаеш 20». Я адмовіўся, мяне зрабілі арганізатарам, атрымаў 20 гадоў.
— Вы кажаце, што вас катавалі?
— Увечары дапытвалі, ноччу. Аператыўнікі ФСБ збівалі, душылі пакетам, білі дубінкамі па пятках. Распраналі, пагражалі згвалтаваць. Такія вось звычайныя допыты. Гэта нічога незвычайнага, гэта для вас можа быць нейкі шок, але, пабыўшы ў турмах, я такога нагледзеўся, такога наслухаўся, што разумею, што гэта лёгкая праграма такая.
— Як вы праяўлялі сябе як праўкраінскі актывіст пасля таго, што адбылося ў Крыме. Вы засталіся там, відавочна, у меншасці. Кім вы сябе адчувалі, партызанамі?
— Ды не, не партызанамі. Проста, калі бачыш усё, што адбываецца, як цябе захопліваюць, як цябе прымушаюць да чагосьці, як гвалцяць маральна ... гэта вельмі непрыемнае адчуванне. Я не хацеў быць часткай Расіі, я ведаў, што такое Расія, я быў ужо з Украінай. Таму што я быў на Майдане, я ведаў, да чаго мая краіна імкнецца. Я хацеў туды.
— Як атрымалася, што большасць жыхароў Крыма не выказалі так актыўна сваю пазіцыю, як выказвалі яе вы?
— Па-першае, большасць насельніцтва Крыма ўсё ж такі рускамоўнае. На працягу дваццаці з лішнім гадоў незалежнасці там адбывалася спроба афіцыйнай ўкраінізацыі, якая вялася няправільна і выклікала ў людзей абурэнне. А расійская нават не прапаганда, а такая мяккая сіла, яна паступова да сябе вабіла. Нейкія мерапрыемствы праходзілі, нейкія культурныя падзеі, усё паволі — спакваля да сябе прывязвалі.
Бо ўсё пачалося не з захопу будынкаў расійскімі спецназам 27 лютага 2014-га года, пачалося ўсё з Майдана. Таму што, хоць я ўсё гэтыя тры месяцы быў на Майдане, вяртаўся ў Крым часам на некалькі дзён адведаць сям'ю. І я бачыў гэтыя плакаты, гэтую рэкламу па тэлевізары: «Антымайдан», «Майдан не пройдзе», «Фашысты ў Кіеве спрабуюць нас захапіць» — і ўсё. Народ накручвалі — мясцовыя СМІ, расійскія СМІ, якія казалі, што тое, што адбываецца ў Кіеве, гэта жудасна, што бандэраўцы-фашысты захопліваюць уладу. Гэта не мела ніякага дачынення да рэальнасці, але народ быў накручаны і ў гэта верыў.
— Прайшло пяць з паловай гадоў. Прэзідэнт Парашэнка прайграў выбары. У Украіны новы прэзідэнт. Гэта перамога Майдана?
— Першым патрабаваннем Майдана было прыбраць Януковіча, гэта значыць мы яго выканалі. Астатнія патрабаванні не выкананыя, а калі і выкананы, то не цалкам. Мы хацелі сумленныя выбары. Гэта, у прынцыпе, ужо амаль дасягнута. На апошніх выбарах і прайграўшыя бакі, і незалежныя назіральнікі прызналі, што выбары прайшлі сумленна, парушэнні былі вельмі нязначныя і ніяк не паўплывалі на вынік. Гэта таксама перамога, таму што раней такога не было ва Ўкраіне, а ў Расіі да гэтага часу няма. Іншым патрабаваннем прайшлі сумленныя суды, сумленная паліцыя. У гэтым плане паліцыя зрабіла пэўныя рэформы, але больш на нізавым узроўні. Сказаць, што суды сталі сумленнымі, таксама да канца немагчыма. Стала ўжо лепш, чым раней, але не так як хацелася б.
— Якія ў вас планы?
— Я бачу перад сабой дзве вялікія мэты, якія хачу дасягнуць. Першая — я хачу, каб мая краіна была цывілізаванай, падобнай на еўрапейскую краіну, якая жыве па еўрапейскім стандартам і каштоўнасцям, каб яна была незалежная, у тым ліку ад уплыву Расіі. Гэта вельмі важна, таму што, пакуль Расія не адстане, нам будзе цяжка. У нас ёсць унутраныя праблемы, яшчэ не праведзены ўсе рэформы, краіна не дастаткова празрыста, выразна працуе, і ёсць знешняя агрэсія Пуціна, а таксама ёсць палонныя. Я ведаю, што такое сядзець у турме, і я выкарыстоўваю свае магчымасці і аўтарытэт, каб дапамагчы ім вызваліцца.
— З улікам ўкраінскай гісторыі і геаграфіі — Украіна можа быць незалежная ад Расіі?
— У эканамічным плане гэта немагчыма, таму што занадта шмат сувязяў. Яны зараз разбураныя з-за вайны, але яны ўсё роўна рана ці позна адновяцца тады, калі ў Расіі будзе нармальны дэмакратычны лад, а не цяперашні рэжым. Я вельмі добра адрозніваю, што такое Расія і што такое пуцінскі рэжым. Я змагаюся не з Расіяй як дзяржавай, а з пуцінскім рэжымам, які захапіў Расію і знявольваў свядомасць грамадзян. Пакуль Расія не паверне рэйкі ў бок дэмакратызацыі і еўрапейскіх прынцыпаў, у нас будуць з ёй праблемы.
— У адным з выступаў вы сказалі, што хацелі б бачыць Пуціна на лаве падсудных у Гаазе. Гэта рэальна ці гэта было сказана ў запалу эмоцый?
— Я ніколі не паддаюся эмоцыям, тым больш выступаючы публічна. Гэта мая маленькая мара, таму што гэта было б справядліва — пакараць яго за злачынствы супраць Украіны, супраць самой Расіі, супраць Малдовы, злачынствы супраць Грузіі, супраць грамадзян Еўропы. За збіты «Боінг» трэба адказаць, гэта адназначна. Пуцін не даваў прамой загад, але гэта следства яго дзеянняў, яго сістэмы, што быў збіты пасажырскі самалёт, і ў вайне ў Данбасе загінулі 13 тысяч чалавек. Я б хацеў, каб ён адказаў у судзе ў Гаазе.
— Вы збіраецеся ісці ў палітыку?
— Не, пакуль не.
— Як вы ацэньваеце дзейнасць Уладзіміра Зяленскага на пасадзе прэзідэнта?
— Мне пакуль цяжка меркаваць. І тыя, з кім я маю зносіны ў Еўропе і ва Ўкраіне, пакуль не разумеюць, што ён хоча і якія ў яго мэты. Я бачыўся з ім у два разы. Адзін раз у аэрапорце мімаходам, у другі раз на форуме ЕС. Я глядзеў на яго, мне было цікава зразумець, унутры сябе ён шчыры або прыкідваецца. Мне гэта было вельмі важна. І выснова, якую я зрабіў папярэдне для сябе, гэта тое, што ён шчыры ўнутры сябе, калі кажа, тое, што ён кажа, і хоча рабіць тое, што кажа. Пытанне ў тым, ці зможа ён гэта зрабіць.
— Як атрымалася, што дзве такія блізкія краіны, як Расія і Украіна, апынуліся ў такім стане, як зараз?
— Вы павінны разумець, што гэты канфлікт азначае не супрацьстаянне дзвюх краін або двух народаў. Гэта супрацьстаянне двух светапоглядаў. Прагрэсіўныя ўкраінцы хочуць жыць, як у Еўропе, па еўрапейскіх стандартах і прынцыпах, у свабоднай, цывілізаванай краіне. А тыя, каму яны супрацьстаяць, — гэта так званы рускі свет, расійскі рэжым, пуцінскі рэжым — усё роўна. Гэта тыя людзі, якія хочуць жыць, як у Савецкім Саюзе, толькі ў Савецкі Саюз вярнуцца немагчыма, ён ужо памёр. Таму гэта першапачаткова асуджаная сістэма каштоўнасцяў, якія яны спрабуюць навязаць. Я пяць з паловай гадоў прабыў у Расіі, знаходзіўся ў тым інфармацыйнай прасторы, таму ведаю пра Расію зараз болей, чым пра Украіну і пра Еўропу. І вельмі добра разумею, што там адбываецца.
— А менавіта?
— Там кіраўніцтва і многія людзі мараць вярнуцца ў Савецкі Саюз. Імперскія амбіцыі кіруюць нават простымі людзьмі, у якіх няма нічога. Якія вядуць лад жыцця полубамжэй, груба кажучы, радуюцца Крыму, радуюцца супрацьстаянню з Амерыкай. Іх жыццё ніяк не паляпшаецца, але яны радуюцца, што «мы Амерыцы выцерлі нос, і Еўропе выцерлі». Мочым украінцаў у Данбасе, як добра, як выдатна! Гэта жудасна, таму што самая галоўная праблема цяперашняй Расіі — не тое, што там палітычная сістэма няправільная або эканоміка зайшла ў тупік, а тое, што вельмі моцна дэградавала грамадства. Не ўсе, вядома, але нашмат больш за палову. Я не ведаю, што яны будуць з гэтым рабіць, таму што тупік развіцця грамадства вельмі страшны. Палітычная сістэма можа змяніцца і за дзень, і за два. Я памятаю, як разваліўся Савецкі Саюз за тры дні. Я памятаю, як паў Януковіч за тры месяцы. Пуцінскі рэжым таксама рана ці позна падзе, а свядомасць людзей змяніць будзе вельмі цяжка. Цяпер у Расіі яна знаходзіцца ў стане маральнага тупіка.
dw.com