У цэнтры Мінска знайшлі скарб канца ХІХ – пачатку ХХ стагоддзя

Залатыя манеты часоў Мікалая ІІ, пярсцёнак, зубныя каронкі, ланцуг — усе гэтыя рэчы выявіліся падчас рэканструкцыі інжынерных камунікацый у парку Марата Казея.

«Мы літаральна ходзім па золаце»

На артэфакты натрапіў супрацоўнік Дзяржаўнага літаратурнага музея Янкі Купалы, экскурсавод і сябра Грамадскай назіральнай камісіі па захаванні гісторыка-культурнай спадчыны пры Міністэрстве культуры Павел Каралёў. Звычка аглядаць земляныя насыпы падчас работ у яго з’явілася пасля таго, як год таму падобныя працы праводзіліся ў парку Янкі Купалы ля музея паэта. Тады будаўнічая тэхніка раскапала падмуркі дамоў братоў Луцкевічаў і лазні Плаўскага, якая стаяла на гэтым месцы да вайны і дзе парыліся многія вядомыя беларускія дзеячы, у тым ліку сам народны паэт. Дзякуючы намаганням Паўла Каралёва ўдалося захаваць падмуркі, а заадно сабраць з зямлі некаторыя прадметы ўжытку: фрагменты кафлі і посуду канца ХІХ — пачатку ХХ стагоддзя.

Памятаюць Купалу, перажылі вайну. Ці захаваюцца падмуркі дамоў Луцкевічаў?

Такія ж рэчы трапляліся Паўлу Каралёву і ў парку Марата Казея. Але днямі яго ўвагу сярод насыпанай зямлі прыцягнула нешта жоўтае. Павел падумаў, што гэта савецкі пятак, але калі дастаў знаходку, аказалася, што гэта залатая манета з выявай Мікалая ІІ. Побач аказаліся яшчэ манеты, зубныя каронкі, ланцуг, пярсцёнак, яшчэ манеты… Там жа быў кавалак тканіны — Павел мяркуе, што скарб быў закручаны ў яе.

Экскурсавод папрасіў рабочых спыніць працы і патэлефанаваў археолагу Сяргею Дзярновічу, які вядзе археалагічны нагляд на аб’екце. Той выклікаў калегу з металашукальнікам. Апроч знойдзеных Паўлам 16 манет спецыялісты знайшлі яшчэ 8, яны датуюцца 1898, 1901 гадамі і да нашых дзён захаваліся ў вельмі добрым стане. Пасля ўвесь скарб забраў дырэктар Інстытута гісторыі НАН Вадзім Лакіза.
Павел Каралёў мяркуе, што адна з версій паходжання скарба звязаная з Другой сусветнай вайной, але прызнаецца, што ўпершыню сутыкнуўся з гэтай з’явай і не можа сцвярджаць дакладна. Верагодна, нехта сабраў усе свае самыя каштоўныя рэчы і вырашыў прыхаваць іх да лепшых часоў, аднак чамусьці не скарыстаў.
— Хоць для нас скарб — гэта цікава, але за кожным з іх стаіць пэўная трагедыя, бо чалавек гэты скарб не мог забраць. Часцей за ўсё гэта звязана са смерцю. Магчыма, гэта трагедыя і некалькіх людзей, — гаворыць Павел.
На жаль, даволі часта схаваныя ў зямлі прадметы даўніны, якія дастае будаўнічая тэхніка, вывозяцца на сметнік.
— Мне шкада, што гэта мала каму патрэбна, — гаворыць Павел. — Было б добра, каб у Тэатр оперы і балета можна было прыйсці і ўбачыць экспазіцыю пра Траецкую гару (гістарычная назва месца, на якім стаіць тэатр, а таксама яго ваколіцы. — НЧ), тыя знаходкі, якія дасталі з ямінаў, якія тут вырылі. Бо мы літаральна ходзім па золаце.

«Дакладна сказаць, адкуль гэтыя рэчы, вельмі малаверагодна»

Навуковы супрацоўнік Інстытута гісторыі НАН Сяргей Дзярновіч, які вядзе археалагічны нагляд на тэрыторыі, дзе праводзяцца работы, зазначае, што, з навуковага пункту гледжання, асаблівай сенсацыйнасці ў знойдзеным скарбе няма. Хаця, гаворыць ён, такія з’явы — усё ж рэдкасць.
— У канцы ХІХ — пачатку ХХ стагоддзя тут быў далёка не цэнтр, — аналізуе даследчык мясцовасць, дзе быў знойдзены скарб. — Забудова тут была, але не настолькі рэгулярная і шчыльная, як на Верхнім горадзе. Падчас будаўнічых прац я бачыў, што гэтая тэрыторыя ўжо перапланаваная. Пасля Другой сусветнай вайны ішлі вялікія працы па рэканструкцыі Мінска. Лічыцца, што забудова, якая тут была, выгарэла ў чэрвені-ліпені 1941 года. Гэтыя руіны былі перамяшаныя з будаўнічым друзам, які вывозіўся напрыканцы 1940-х — 1950-х. Таму дакладна сказаць, адкуль гэтыя рэчы, на сённяшнім этапе вельмі малаверагодна.
Сяргей Дзярновіч гаворыць, што знойдзены скарб быў сабраны пэўнай сям’ёй з жадання мець фінансавую стабільнасць, «падушку бяспекі». Назапашвала гэтыя рэчы адно пакаленне ці некалькі, сказаць таксама цяжка: Першая сусветная, Грамадзянская вайна, першыя Саветы, Другая сусветная, — пачатак ХХ стагоддзя быў вельмі нестабільны. 
— Для мяне пакуль што гэта — рэчы з жоўтага металу. Наколькі яны каштоўныя, можна будзе сказаць пасля вывучэння, — зазначае археолаг.
Цяпер прадметы перададзеныя ў Інстытут гісторыі і будуць захоўвацца там, пакуль Сяргей Дзярновіч не падрыхтуе справаздачу па іх. Потым будзе праведзеная іх атрыбуцыя, прычым не толькі складнікаў скарбу, а ўсіх рэчаў, якія трапілі на ўлік падчас археалагічнага нагляду на гэтай тэрыторыі. Пасля будзе прымацца рашэнне, у які з музеяў іх перадаць.
— Для таго, каб захоўваць рэчы з каштоўнага металу, у арганізацыі павінна быць ліцэнзія. Па маім меркаванні, увесь комплекс — керамічны, металічны, шкляны, у тым ліку скарб, знойдзены на адным участку (летась працы ішлі ў парку Янкі Купалы, сёлета — насупраць, але з пункту гледжання горадаўтварэння гэта адзін участак, які забудоўваўся і развіваўся ў адным кантэксце), — лагічна было б перадаць на захаванне ў адно месца. З улікам таго, што рэчы знойдзены на тэрыторыі, якая прылягае да музея Янкі Купалы, можна разглядаць пытанне перадачы туды. Але гэта ўжо не мая кампетэнцыя, — гаворыць археолаг.

Знойдзеныя манеты і цяпер выкарыстоўваюць для інвестыцый

Паводле слоў Рамана Крыцука, спецыяліста па нумізматыцы, за апошнія некалькі гадоў падобныя скарбы былі знойдзеныя ў Гродне, а таксама ў Мінску за будынкам чыгуначнага вакзала, але рэчаў там было менш.
Ён тлумачыць, што знойдзеныя ў парку Марата Казея манеты шырока выкарыстоўваліся менавіта ў якасці дэпазіту і ў даваенныя, і ў пасляваенныя часы.
Спецыяліст мяркуе, што знойдзены ў скарбе ланцуг, верагодна, быў часткай гадзінніка. Гледзячы на фота, Раман можа меркаваць, што гэта пазалота, але дадае, што патрэбны больш дэтальны агляд.  
— Што тычыцца навуковай цікавасці, то праблема ў тым, што перыяд скарбаў ХХ стагоддзя слаба даследаваны. Вялікую колькасць такіх скарбаў, знойдзеных у савецкі час, перадавалі ў міліцыю, а потым яны ішлі ў Дзяржсхоў СССР.
Што да кошту скарба, нумізмат гаворыць, што ў часы Расійскай імперыі гэта была «даволі значная сума». Пра савецкія часы казаць складана, бо тады золата можна было афіцыйна здаць толькі ў ламбард па вельмі невысокім кошце. Цяпер жа такія манеты даволі распаўсюджаныя, і іх кошт залежыць ад розных фактараў — металу, ступені захаванасці.
— Калі паглядзець у інтэрнэце, то 5 рублёў каштуе манета, калі яна падрапаная ці дэфармаваная. Калі яна ў добрым стане, то яе кошт большы — ад 170 да 200 долараў у залежнасці ад года выпуску, стану. Звычайна такія манеты выкарыстоўваюцца больш не для калекцыянавання, а як інвестыцыйныя. Калі ў вас ёсць грошы, але вы не давяраеце банкаўскай сістэме ці не жадаеце набываць долары, то вы набываеце манеты такога тыпу.