Вадзім Мажэйка: Закрытая мяжа — гэта пагроза. І чым больш у ёй невыразнасцей, тым лепш
Якую мэту насамрэч пераследуюць улады Літвы і Польшчы, пагражаючы цалкам перакрыць мяжу з Беларуссю?
Ілюстрацыйная выява: Midjourney
Палітолаг Вадзім Мажэйка, каардынатар беларускай экспертнай сеткі «Наше мнение», расказаў у эфіры «Настоящего времени», чаго літоўскія ўлады хочуць дамагчыся ад Лукашэнкі, закрыўшы памежныя пункты.
— Вы разумееце, як закрыццё памежных пераходаў знізіць рызыку ўварвання ПВК «Вагнер» з Беларусі, калі пра гэта кажуць літоўскія ўлады?
— Літоўскія ўлады, відавочна, выкарыстоўваюць закрыццё памежных пераходаў проста як ледзь не адзіны даступны спосаб ціску на Мінск, на рэжым Лукашэнкі. Цалкам слушна і правільна, што мы цяпер у эфіры больш гаворым пра тыя праблемы, якія гэта створыць для простых беларусаў: напрыклад, старыя бацькі хочуць ездзіць да палітычных эмігрантаў — сваіх дзяцей, якія знаходзяцца ў Літве ці ў Польшчы.
Але, вядома, для Мінска асноўная праблема — ціск на транзіт, таму што закрыліся два пераходы з шасці: можаце ўявіць, наколькі павялічыліся і без таго немалыя чэргі дальнабойшчыкаў на астатніх пунктах. Гэта нервуе не толькі Мінск. Сапраўды гэтак жа не рады ўсе тыя краіны, якія гэтым транзітам займаюцца. Таму што зразумела, што гандаль — гэта не гандаль Беларусі і Літвы, а гэта гандаль, напрыклад, Кітая і Еўропы.
Па сутнасці, гэта сігнал Пекіну і ўсім астатнім краінам на Усходзе, якія могуць неяк перадаць Мінску, што яны наогул не ў захапленні, што праз нейкія лакальныя беларуска-літоўскія, беларуска-польскія праблемы пад пагрозай аказваецца іх транзіт. Даўжэйшае чаканне — даўжэйшы час дастаўкі — больш выдаткаў. А калі пункты пропуску і зусім усе закрыюцца, то гэта тым больш створыць транспартны калапс на астатніх кірунках транзіту. Увогуле, на гэта і разлік Літвы, мне здаецца.
— Вы кажаце, што такім чынам літоўскія ўлады ціснуць на Лукашэнку. Тут адразу два пытанні. Першае: наколькі эфектыўным будзе гэты ціск?
— Можна ўспомніць самую вострую фазу міграцыйнага крызісу восенню 2021 года, гэтыя сутыкненні на беларуска-польскай мяжы. І ў медыя добра захавалася памяць пра тое, як Меркель тэлефанавала Лукашэнку, і пасля гэтага крызіс спыніўся. Наогул, акрамя званка Меркель, была таксама пагроза палякаў, што калі ўсё гэта працягнецца, то яны перакрыюць увесь таварны транзіт праз беларуска-польскую мяжу. І здаецца, гэтая пагроза спрацавала. Яшчэ тады заўважалі, што, хутчэй за ўсё, палякі запомнілі, якія пагрозы рэжыму Лукашэнкі працуюць. Таму не дзіўна, што і ў цяперашняй крызіснай сітуацыі яны ўвогуле дзейнічаюць такім жа чынам.
Глядзіце таксама
— Тады другое пытанне: калі гэта ціск на Лукашэнку, якіх паслабленняў чакаюць ад Лукашэнкі літоўскія ўлады?
— У гэтым выпадку яны чакаюць спынення далейшай эскалацыі напружання на мяжы. Таму што, паводле статыстыкі міграцыйнага крызісу (як мігранты з рознай ступенню інтэнсіўнасці рухаюцца ў Польшчу, у Літву ў розны час), увогуле відаць, што гэтая інтэнсіўнасць выдатна рэгулюецца Мінскам. Таму ўлады, як літоўскія, так і польскія, хацелі б, каб міграцыйны крызіс увогуле як максімум спыніўся, а як мінімум хоць бы спынілася эскалацыя напружання. Хочуць, каб спыніліся розныя вайсковыя вучэнні каля заходніх меж, каб адтуль усяляк адводзілі «вагнераўцаў» і не спрабавалі з іх удзелам рабіць правакацыі, каб не было сітуацый, як з трыма беларускімі верталётамі, якія нядаўна ненадоўга заляталі ў Польшчу, парушаючы мяжу, каб такіх правакацый не адбывалася. Зразумела, наколькі гэта цяпер нервуе Польшчу, Літву, і ўвогуле асцярогі тут небеспадстаўныя. Таму лагічна, што яны хочуць паказаць сур'ёзнасць сваіх намераў, каб Лукашэнка разумеў, што такія правакацыі не застануцца беспакаранымі, скажам, у тых сферах, дзе для яго гэта адчувальна.
— Вадзім, а ці можаце вы ацаніць, якія наогул рызыкі зыходзяць ад ПВК «Вагнер» для Літвы? Наколькі гэта ўсё небяспечна?
— Чым любіць пагражаць Лукашэнка: як ён Пуціну казаў, што «вагнераўцы» ледзь там не на Жэшуў і Варшаву маршам пойдуць. Такую рызыку я б ацаніў як даволі нізкую. Мне здаецца, не трэба быць ваенным экспертам, каб разумець, што «вагнераўцы» без цяжкай тэхнікі аніякай рэальнай пагрозы войскам краін NATO не ўяўляюць.
Але мне здаецца, што рэальная пагроза ў тым, што «вагнераўцаў» можна задзейнічаць у гэтым міграцыйным крызісе на мяжы, можна з іх удзелам рабіць розныя правакацыі. Ужо былі гісторыі пра тое, як мігранты з тэрыторыі Беларусі закідвалі камянямі аўтамабілі польскіх памежнікаў, а беларускія сілавікі ніяк гэтаму не перашкаджалі, ледзь не камяні падносілі. «Вагнераўцы» могуць не толькі камянямі закідваць, ім і пастраляць не шкада, для іх гэта не навіна. Мігранты ў такое ўвязвацца не захочуць — навошта ім страляць? А вось «вагнераўцы» — лёгка.
Калі казаць пра найгоршы сцэнар, то ўявім, што «вагнераўцы» з беларускай тэрыторыі якіх-небудзь літоўскіх памежнікаў абстралялі, хтосьці з літоўскіх памежнікаў загінуў, іх абстралялі ў адказ, загінуў хтосьці з «вагнераўцаў» і з беларускіх памежнікаў, завязалася якая-небудзь перастрэлка, масавыя ахвяры, пачалі падцягвацца арміі — і ўсё гэта па факце аказваецца сутыкненнем дзвюх армій.
Калі хтосьці зойдзе на тэрыторыю Літвы, атрымаецца ўжо атака на краіну NATO. Далей можна ўжо ўявіць сцэнар менш кантраляванай эскалацыі. Вядома, гэтага дакладна не хацелася б ні літоўцам, ні беларусам, таму важна спрабаваць гэтую эскалацыю неяк стрымліваць.
Глядзіце таксама
Але, мяркуючы па ўсім, у Лукашэнкі не вельмі хапае прадбачлівасці, каб з усім гэтым не звязвацца. І заход «вагнераўцаў» у Беларусь, і працяг міграцыйнага крызісу — усё гэта стварае вельмі сур'ёзныя рызыкі, у тым ліку для яго самога, бо для яго сцэнар некантралюемай эскалацыі таксама вельмі небяспечны — для яго і для яго ўлады. І раз у Лукашэнкі не хапае разважлівасці, хочацца спадзявацца, што яе будзе хапаць у палякаў і літоўцаў. Уласна, таму яны так сур'ёзна падыходзяць да сітуацыі цяпер, каб не дапусціць некантралюемай эскалацыі.
— А ўсё-ткі, як вы лічыце, закрыццё гэтых памежных пераходаў — ці справядліва гэта для беларусаў, якія хацелі б, напрыклад, праз рэжым Лукашэнкі пакінуць краіну?
— Зразумела, што для беларусаў гэта абсалютна несправядліва. І ў гэтых развагах у сферы бяспекі, якія я цяпер прывёў, наогул элемент таго, як ідуць справы ў простых беларусаў, якія хочуць прыехаць у Вільню да сваіх сяброў-палітэмігрантаў, да бацькоў, да сваякоў? Самы звычайны сцэнар. Вядома, яны наогул аказваюцца выкінутымі з гэтых разваг. Інтарэсы беларусаў тут увогуле няма каму абараняць, акрамя Аб'яднанага пераходнага кабінета і Святланы Ціханоўскай. Я ведаю, што яны гэтым ужо займаюцца: спрабуюць данесці відавочную думку, што гэтыя беларусы, якія ездзяць да сваіх сваякоў-палітэмігрантаў, ужо сапраўды не пагроза для літоўскай бяспекі.
Зразумела, што гэта зусім несправядліва. І больш за тое, калі закрыецца ўся мяжа, гэта па факце будзе такі маёмасны цэнз. Таму што хоць авіязносіны з Беларусі на захад закрыты, але спакойна лётаюць самалёты ў Стамбул, Дубай, таму ўсе тыя, у каго ёсць сродкі, выдатна трапяць у Еўропу, атрымаўшы за грошы нейкую іспанскую турыстычную візу, купіўшы квіток «Белавія» плюс «Turkish Airlines» праз Стамбул у любую кропку Еўропы, і для іх праблем не будзе. Ну, будзе крыху даражэй, крыху больш часу выдаткуюць.
— Проста іншым шляхам паляцяць.
– Так. Але мы ж разумеем, што ёсць умоўныя старыя бацькі якога-небудзь палітэмігранта, у якіх проста няма грошай, каб купіць такія авіяквіткі, для іх гэта непад'ёмна. Таму па факце гэта проста маёмасны цэнз, зусім несправядлівы і непрыгожы. І гэтая праблема ёсць. Таму, вядома, закрыццё пераходаў толькі для тавараў, напрыклад, не чапаючы фізічных асоб, — гэта было б куды больш зразумела.
Глядзіце таксама
Я разумею, чаму гэты момант не ўдакладняецца. Як правільна сказаў Валерый Кавалеўскі, гэта пагроза, ціск: чым больш тут невыразнасцей — тым больш пагрозы, можна іх па-рознаму трактаваць, па-рознаму баяцца. І, вядома, пытанне гуманітарных калідораў для людзей, якія бягуць ад рэжыму Лукашэнкі, таксама застаецца. Тым не менш цяпер, прынамсі, фонд «BYSOL», які займаецца такімі эвакуацыямі, увогуле пацвярджае, што маршруты застаюцца. Не ўдаючыся ў дэталі для захаванасці гэтых маршрутаў, скажу, што, наколькі я ведаю, увогуле людзі і не так беларуска-літоўскую мяжу пераходзілі: ёсць розныя варыянты і ўсякія гісторыі, як людзі на лодцы ноччу выплываюць. Маршруты эвакуацыі пакуль застаюцца — дзякуючы гераічнай працы беларускіх праваабаронцаў.