Навошта Лукашэнка сабраўся мяняць Канстытуцыю Беларусі

Паўгода таму Аляксандр Лукашэнка анансаваў змены ў беларускую Канстытуцыю. Іх сутнасць дагэтуль не вядомая. DW высвятляла, у чым прычына і якая мэта паправак у Асноўны закон.

Размовы аб верагоднай змене Канстытуцыі Беларусі пачаліся яшчэ у 2018 годзе — праўда, тады Аляксандр Лукашэнка рашуча адхіліў гэтую ідэю. Аднак праз год, у сакавіку 2019-га, кіраўнік дзяржавы вярнуўся да гэтага пытання ў ходзе «Вялікай размовы». Ён паведаміў, што даў даручэнне Канстытуцыйнаму суду распрацаваць праект новай канстытуцыі, які прадугледжвае пераразмеркаванне паўнамоцтваў паміж галінамі ўлады і нават магчымы пераход на выбары парламента па партыйных спісах. Гэтую інфармацыю Лукашэнка паўтарыў і падчас штогадовага паслання да народа і парламента ў красавіку 2019 года.
У сучаснай гісторыі Беларусі змены Канстытуцыі рэч не новая: папраўкі ў Асноўны закон уносіліся ў 1996 і 2004 гадах. Але тады для гэтага існавалі відавочныя палітычныя перадумовы. У 1996 годзе прыняцце паправак стала следствам працяглага канфлікту паміж кіраўніком дзяржавы і парламентам, а змены 2004 году былі неабходныя для таго, каб даць магчымасць Лукашэнку пераабірацца на пасаду кіраўніка дзяржавы неабмежаваную колькасць разоў. Чым на гэты раз выкліканыя планы перакроіць Канстытуцыю, высвятляла DW.

Папраўкі ў Канстытуцыю РБ — таемна і недэмакратычна

Па сканчэнні паўгода пасля выказванняў Лукашэнкі так і не было абвешчана, якія менавіта змены чакаюць беларускую Канстытуцыю, у якія тэрміны іх варта чакаць, а таксама ці будзе гэта новая Канстытуцыя ці папраўкі ў дзейсную. Аналітык Уладзімір Мацкевіч не бачыць у гэтым нічога дзіўнага, бо, нагадаў ён, падрыхтоўка ўсіх папярэдніх змяненняў у Канстытуцыю таксама праходзіла ў Беларусі таемна і кулуарна, і толькі потым адпаведныя праекты прадстаўляліся грамадству.
У прэс-службе Адміністрацыі прэзідэнта Беларусі ў адказ на запыт DW растлумачылі, што падрыхтаваць праект зменаў Канстытуцыі было даручана суддзям Канстытуцыйнага суда: «Кіраўніком дзяржавы было прапанавана прапрацаваць, у прыватнасці, пытанні размеркавання функцый паміж галінамі ўлады, узмацнення ролі выканаўчай улады, а таксама правесці аналіз дзеючай выбарчай сістэмы».

Аднак аб тэрмінах і канкрэтным характары ​​магчымых змяненняў у Асноўны закон у Адміністрацыі прэзідэнта нічога не адказалі. Таксама прэс-служба не патлумачыла, ці будзе гэта новая рэдакцыя Канстытуцыі ці папраўкі ў дзючую — гэтае пытанне вырашыцца «ў залежнасці ад аб'ёму і характару прапанаваных змяненняў».

Канстытуцыя павінна быць грамадскай справай

У Канстытуцыйным судзе Беларусі DW пацвердзілі, што яго суддзі займаюцца распрацоўкай прапаноў па ўдасканаленні Канстытуцыі: «Суддзі вывучаюць вопыт замежных краін, іх канстытуцыі, навуковыя працы на гэтую тэму, але пра канкрэтныя артыкулы і тэмы для змены гаварыць пакуль заўчасна». Больш падрабязную інфармацыю атрымаць не ўдалося.
Між тым у Беларусі цяпер не так шмат спецыялістаў па канстытуцыйным праве, узровень якіх дастатковы для падрыхтоўкі паправак у Канстытуцыю, тым больш — для напісання новай. Суддзя Канстытуцыйнага суда ў адстаўцы, прафесар Белдзяржуніверсітэта Міхаіл Чудакоў, які браў удзел у распрацоўцы праекта Канстытуцыі Беларусі, прынятай у сакавіку 1994 года, распавёў DW, што на гэты раз да яго ніхто па экспертызу не звяртаўся. Рыгор Васілевіч, які таксама займаўся падрыхтоўкай першай беларускай Канстытуцыі, а пасля быў старшынёй Канстытуцыйнага суда і генпракурорам Беларусі, на пытанне DW адказаў, што яму вядома толькі тое, што і грамадскасці.
У сваю чаргу Міхаіл Пастухоў, доктар юрыдычных навук і суддзя Канстытуцыйнага суда РБ у 1994-1996 гадах, не выключае, што змены закрануць не толькі ўжо публічна агучаныя пытанні. «Верагодна, будуць «пернікі» для народа — напрыклад, могуць адмяніць смяротнае пакаранне, увесці пасаду ўпаўнаважанага па правах чалавека, даць больш магчымасцяў для дзейнасці палітычных партый і перайсці на змяшаную выбарчую сістэму пры выбарах у парламент», — кажа Пастухоў.

Крок да Саюзнай дзяржавы

Уладзімір Мацкевіч, са свайго боку, сумняваецца, што пры цяперашняй сітуацыі ў Беларусі можа быць прынятая нармальная Канстытуцыя — любыя змены, на яго думку, толькі ўмацуюць недэмакратычны рэжым. Мацкевіч лічыць, што нашмат больш важнае не тое, што напісана ў Канстытуцыі, а сама працэдура яе прыняцця: «Калі Канстытуцыю пішуць нікому невядомыя людзі, без інфармавання народа і без узгаднення з ім — гэта практычна дзяржаўны пераварот, бо Канстытуцыя павінна быць грамадскай справай».
Разважаючы пра прычыны, якія падштурхнулі кіраўніка дзяржавы да ідэі змяніць Асноўны закон, Мацкевіч адзначае, што цяпер для ўдзелу і перамогі Лукашэнкі на прэзідэнцкіх выбарах 2020 года няма абсалютна ніякіх перашкодаў — значыць, змена Канстытуцыі звязана з чымсьці іншым.

Эксперт мяркуе, што прычынай можа быць планаванае паглыбленне інтэграцыі Беларусі і Расіі ў рамках Саюзнай дзяржавы. Мацкевіч не выключае, што ў Канстытуцыі РБ з'явіцца палажэнне аб прыярытэце Саюзнай дамовы над законамі Беларусі — для краіны гэта, на думку эксперта, азначае фактычную анэксію.

Канстытуцыя для пераемніка Лукашэнкі

Іншая верагодная прычына змены дзеючай Канстытуцыі Беларусі — падрыхтоўка сыходу з улады Лукашэнкі, 25 гадоў нязменна кіруючага краінай. Міхаіл Пастухоў паказвае ў гэтай сувязі, што галоўнае пытанне пры змене беларускай Канстытуцыі — пытанне пра прэзідэнта: «Гэтым спосабам Аляксандр Лукашэнка хоча забяспечыць мяккі транзіт сваёй улады».
Сам Лукашэнка не раз заяўляў, што не збіраецца пакідаць пераемніку так шмат улады, як ёсць цяпер у яго. Анансуючы планаваныя змены ў Асноўны закон, ён запэўніў, што «наваладарыўся» і хоча пакінуць наступнаму кіраўніку дзяржавы Канстытуцыю, у якой будуць пераразмеркаваныя паўнамоцтвы паміж галінамі ўлады. Паводле слоў Лукашэнкі, Беларусь прайшла той этап, калі ёй патрэбна была моцная прэзідэнцкая ўлада.
Гэтую версію падтрымлівае і Уладзімір Мацкевіч: «Магчыма, новая Канстытуцыя будзе гарантаваць Лукашэнку пасля яго сыходу пэўныя прывілеі — напрыклад, нешта накшталт статусу елбасы ў Казахстане, а таксама забяспечыць прыход правільнага пераемніка».
Паводле dw.com