Ці магчымая для Беларусі светлая будучыня?
Пасля размяшчэння ў Беларусі наймітаў з ПВК «Вагнер» да нашай краіны зноў вярнулася ўвага міжнароднай супольнасці. І многіх цяпер хвалюе пытанне: ці здолее Беларусь выйсці з гэтай вельмі небяспечнай сітуацыі з мінімальнай рызыкай для сябе?
Ілюстрацыйнае фота «НЧ»
Беларускі дыктатар Аляксандр Лукашэнка пабудаваў аўтарытарны рэжым, у якім ён з'яўляецца цэнтрам улады, з правам прымаць канчатковыя пастановы ва ўсіх сферах з тых часоў, як стаў прэзідэнтам у 1994 годзе.
Чалавек, які не прымае апазіцыю і турбуецца пра сваю бяспеку, атачыў сябе колам падхалімаў, што толькі ківаюць галовамі — пасіўных чыноўнікаў з савецкім менталітэтам, галоўная мэта якіх — выжыць на сваёй працы, піша Каміль Клысіньскі, старшы навуковы супрацоўнік варшаўскага «Цэнтра ўсходніх даследаванняў». Нават калі прафесіяналы і эфектыўныя менеджары аказваюцца сярод гэтай шэрай масы, яны ў асноўным застаюцца на сваім месцы і не імкнуцца праяўляць ініцыятыву.
Лукашэнка, якому сёлета спаўняецца 69 гадоў, асцерагаецца паслаблення сваіх пазіцый і пазбягае публічных дэбатаў аб механізме прызначэння пераемніка ці нават часовага дэлегавання паўнамоцтваў у выпадку сур'ёзнай хваробы. Страх перад тым, што любы працэс перадачы ўлады можа быць выкарыстаны Крамлём для захопу яшчэ большага кантролю над сваім слабейшым хаўруснікам, які залежыць ад расійскай нафты, газу і крэдытаў, таксама быў важным фактарам.
Клопат пра будучыню стаў выяўляцца ў рыторыцы Лукашэнкі пасля 2016 года. Дыктатар усё больш усведамляў неабходнасць забяспечыць будучыню сваім сваякам, уключаючы трох сыноў, і пераемнасць сістэмы. Яму таксама неабходна было вырашыць праблемы эліт, якія залежаць ад стабільнасці рэжыму.
Глядзіце таксама
Ён паабяцаў канстытуцыйную рэформу, якая павінна была ўключаць выразны механізм перадачы ўлады і больш збалансаванае размеркаванне паўнамоцтваў паміж прэзідэнтам, урадам і парламентам.
У рэшце рэшт, Лукашэнка прасунуў толькі цень раней абвешчаных змен на рэферэндуме 27 лютага 2022 года – усяго праз некалькі дзён пасля ўварвання Расіі ва Украіну.
З пункту гледжання пераемнасці, рэформы прывялі да нязначных змен. Абавязкі кіраўніка дзяржавы ў выпадку смерці або сур'ёзнай хваробы прэзідэнта возьме на сябе старшыня Савета Рэспублікі, верхняй палаты марыянеткавага парламента. Цяпер гэтую пасаду займае Наталля Качанава, якая характарызуецца абсалютнай лаяльнасцю да Лукашэнкі, палітычнай залежнасцю і адсутнасцю моцнай палітычнай асобы.
Складваецца ўражанне, што Лукашэнка даверыў дзяржаву чалавеку, не здольнаму ажыццяўляць рэальную ўладу, што толькі адкрывае шырокае поле для патэнцыйных супернікаў. Нават калі існуе сакрэтны план перадачы рэальнай улады іншаму чалавеку з найбліжэйшага атачэння Лукашэнкі — такому, як яго сын Віктар, няма аніякай гарантыі, што ён будзе прыняты ўсёй беларускай элітай.
Стагнацыя палітычнага і сацыяльнага жыцця ў Беларусі разам з хваляй падтрыманых Крамлём рэпрэсій, якія рушылі за выбарамі 2020 года, азначае, што перадача ўлады ў Беларусі будзе вызначацца сітуацыяй у Цэнтральнай і Усходняй Еўропе ў цэлым. Змена прэзідэнта да якога-небудзь урэгулявання расійскай вайны ва Украіне, пры тым што Крэмль усё яшчэ захоўвае свае шырокія магчымасці для ўмяшання ў беларускія справы, азначала б узмацненне прарасійскага курсу Мінска.
Глядзіце таксама
Пры такім сцэнары кіраўніцтва, верагодна, захапілі б моцныя людзі, лаяльныя Расіі, уключаючы генеральнага сакратара Савета бяспекі Аляксандра Вальфовіча, і гэта прывяло б не толькі да захавання цяперашняй сістэмы, але і да поўнага падпарадкавання Беларусі інтарэсам Масквы (чаго Лукашэнка так доўга стараўся пазбегнуць, хоць і з эфектам, які змяншаецца.) Гэта, у сваю чаргу, павялічыла б рызыку прамога ўдзелу беларускіх Узброеных сіл у баявых дзеяннях ва Украіне (хоць ёсць шмат пытанняў з нагоды іх гатоўнасці ваяваць).
Больш магчымасцей паўстала б у кантэксце паразы расійскай арміі, звязанай з яе развалам пад ціскам украінскага контрнаступлення, і краху палітычнай стабільнасці ў самой Расіі на фоне міжусобіц у Крамлі. Прысутнасць наймітаў «Вагнера» на беларускай тэрыторыі дадае ў сітуацыю яшчэ адну небяспечную пераменную.
Аслабленая, ахопленая хаосам Расія не змагла б належным чынам абараніць свой уплыў у Беларусі і субсідаваць яе эканоміку на цяперашнім узроўні, што вымусіла б пераемнікаў Лукашэнкі перагледзець сваю існую ўнутраную палітыку.
Сярод мноства магчымых зыходаў можа аказацца магчымым пагадненне паміж беларускай апазіцыяй і канструктыўнымі прадстаўнікамі цяперашняга рэжыму або спроба эліты аднавіць дыялог з Захадам. Гэта магло б стварыць зусім новыя магчымасці для пераходнага перыяду ў Беларусі, звязаныя, сярод іншага, з правядзеннем першых цалкам свабодных і дэмакратычных выбараў з 1994 года.
Цяжка прадказаць стаўленне сектара бяспекі і, у прыватнасці, тых афіцэраў, якія нясуць адказнасць за жорсткія рэпрэсіі пасля пратэстаў супраць скрадзеных выбараў 2020 года.
Глядзіце таксама
Улічваючы, што так шмат пытанняў усё яшчэ застаюцца няяснымі, адно можна сказаць напэўна: Лукашэнка, пры ўсёй яго залежнасці ад дыктатарскай улады, не захацеў і не змог стварыць эфектыўны механізм, які гарантуе пераемнасць яго рэжыму.
У выніку яго смерць або недзеяздольнасці, у залежнасці ад рэгіянальнага кантэксту, гэта можа альбо прывесці да поўнай васалізацыі Беларусі як сатэліта Расіі, альбо адкрыць шлях для свабодных выбараў і сістэмных пераўтварэнняў у кірунку дэмакратычнай будучыні.