Кобрынскія замалёўкі: убор Лелікаўскай свахі

Свахі заўжды былі жанчынамі вясёлымі і даволі доўга рыхтаваліся да вяселля. Каб з гумарам, а часам і з кпінамі прыдумаць цікавыя прыпеўкі пра кожнага госця і жаніха, зараней даведваліся пра іхныя асаблівасці. А паколькі вяселлі раней звычайна доўжыліся цэлы тыдзень, яны ўяўлялі сабою цікавае відовішча і запамінальную вясковую падзею.



Кобрынцы рупліва шануюць сваю багатую матэрыяльную і духоўную спадчыну, у тым ліку скарбы народнай творчасці. Сярод жаночых строяў заходняга Палесся асаблівай завершанасцю формаў і віртуознай распрацоўкай арнаменту жаночага касцюма вылучаецца Кобрынскі строй, які бытаваў у краі ў XIX — на пачатку XX стагоддзяў.
Апошнім часам увагу спецыялістаў прыцягнулі традыцыі вырабу і карыстання ўбору Лелікаўскай свахі з вёскі Лелікава Дзівінскага сельсавету Кобрынскага раёну, якія днямі Беларуская рэспубліканская рада па пытаннях гістарычна-культурнай спадчыны пры Міністэрстве культуры ўнесла ў Дзяржаўны спіс гістарычна-культурных каштоўнасцяў Рэспублікі Беларусь як аб’ект нематэрыяльнай (духоўнай) спадчыны краіны катэгорыі «Б» (адноўлены).
Раней гэтая каштоўнасць была прэзентаваная ўдзельнікам сустрэчы па абмену вопытам культурніцкай працы ў вясковых суполках Украіны і Беларусі праекту «Праз вывучэнне культуры суседняга народу — да ўстойлівага партнёрства і паразумення» ў рамках Еўразвязаўскай праграмы тэрытарыяльнай супрацы краінаў Усходнягя партнёрства «Беларусь-Україна». Пра ўбор Лелікаўскай свахі распавяла ягоная даследчыца, загадчыца аўтаклубу Кобрынскай раённай клубнай сістэмы Вольга П’янцава.

Сярод жаночага святочнага адзення Кобрынскага строю касцюм Лелікаўскай свахі да канца XIX стагоддзя вылучаўся галаўным уборам, што ўяўляў сабою стракатую паліхромную карону, завітую паверх вялізнага ільнянога плата даўжыней каля дзьвух з паловай метраў. Прычым касьцюм Лелікаўскай свахі рабіўся з натуральных (ільняных і воўнавых) даматканых тканінаў з элементамі вышыўкі і ткацтва.

Аднак у 1930-я гады ўбор Лелікаўскай свахі змяніўся ў сувязі з развіццём лёгкай прамысловасці і з’яўленнем шэрагу гатункаў фабрычных баваўняных тканін. Паступова замест фрагментаў ткацтва і вышыўкі ва ўборы з’яўляюцца новыя арнаментальныя элементы аплікацый, у тым ліку так званыя «вочы». Яны ўяўлялі сабою акругленыя ромбы чырвонага колеру, у сярэдзіне якіх нажніцамі выразалася кола, куды ўшывалася белая тканіна з вышытымі васьмікутнымі зоркамі.
Паводле носьбітаў традыцыйнай беларускай народнай культуры, элемент «вочы» азначае, што старэйшая сваха са сваімі маладымі свашкамі (маладзічкамі і падлеткамі, колькасць якіх даходзіла да 15-ці і залежыла ад багацця жаніха) павінна была ўсё бачыць падчас вяселля і кіраваць ім.
Сярод складнікаў адзення Лелікаўскай свахі — сарочка і фартух з арнаментальнымі «вачыма», спадніца, упрыгожаная манахромнымі рознакаляровымі стужкамі без малюнку, пояс і галаўны ўбор. Гэта быў асноўны і найскладанейшы элемент убору. Спачатку на галаву надзявалася лубяная кардонка, на якую завіваўся вялікі баваўняны плат (памер яго троху паменшыўся ў параўнанні з даўнейшым), упрыгожаны мягкай каронай, аздобленай яскравымі каляровымі стужкамі і пацеркамі. Апроч таго, знутры кароны з двух яе бакоў прышывалася пафарбаванае пер’е пятуха, якое азначае, што сваха — баявая сяброўка жаніха. Ззаду карона завязвалася і аздаблялася звісаючымі рознакаляровымі стужкамі. Такім чынам, атрымаўся стракаты вельмі дэкаратыўны ўбор, трошку жартоўны і маскарадны.  
Трэба звярнуць увагу на адмысловы абутак убору Лелікаўскай свахі — скураныя чорныя шнураваныя паўчаравічкі з абавязкова падкаванымі абцасікамі, якія дазвалалі свахе голасна прыстукваць пад час скокаў.
Свахі заўжды былі жанчынамі вясёлымі і адмыслова даволі доўга рыхтаваліся да вяселля. Каб з гумарам, а часам і з кпінамі прыдумаць цікавыя прыпеўкі пра кожнага госця і жаніха, зараней даведваліся пра іхныя асаблівасці. А паколькі вяселлі раней звычайна доўжыліся цэлы тыдзень, яны ўяўлялі сабою цікавае відовішча і запамінальную вясковую падзею.
Да гэтай пары ў Лелікаве захаваліся носьбіты традыцыйнай беларускай народнай культуры, у тым ліку Анастасія Шапацюк і Ганна Жук, з дапамогай якіх і быў адноўлены ўбор Лелікаўскай свахі. Паводле спадарыні Ганны, яе бабуля добра ведала, як шыць убор Лелікаўскай свахі і на лубяную кардонку па-старадаўняму завіваць вялікі баваўняны плат, бо зараз жыхары вёскі часткова згубілі гэты элемент традыцыйнай культуры і перарабілі яго на свой капыл. Так, зараз плат не толькі завіваюць вакол кардонкі, але і падшываюць яго з дапамогай іголак і нітак.

Будзем папулярызаваць убор Лелікаўскай свахі, паколькі ён мае вялікую будучыню, бо вельмі цікавы для фальклорна-этнаграфічных калектываў, установаў адукацыі і распрацоўкі турыстычанага маршруту «Лелікаўская сваха запрашае». Маршрут дасць мажлівасць апрануцца ў гэты ўбор, пачаставаць традыцыйныя мясцовыя стравы, прысмакі і напоі, сустрэцца з носьбітамі ўбору, паслухаць іхныя аповяды, зрабіць фотасесіі. Гаворка таксама вядзецца пра выданне буклету і падрыхтоўку кнігі, стварэнне сувенірнай прадукцыі, у тым ліку адмысловых лялек. Дарэчы, Дзівінскі Дом рамёстваў зрабіў адпаведныя захады ў гэтым кірунку — правёў майстар-класы, падрыхтаваў дэманстрацыю мясцовага абраду «Вяночкі» з удзелам Лелікаўскай свахі, а таксама аднавіў старадаўні вясельны абрад «Посільшчына», калі дзяўчаты — дружкі нявесты (іх называлі курыцамі), упрыгожаныя вяночкамі з барвінку, падчас вяселля прыходзілі па каравай да свахі і ладзілі ёй адмысловыя іспыты, каб упэўніцца ў яе абазнанасці, кемлівасці і спрытнасці. Прычым, увесь гэты абрад суправаджаўся спевамі, прыказкамі і прымаўкамі.  
Аналагі ўбору Лелікаўскай свахі ёсць у вёсках Павіцце — цэнтры сельсавету Кобрынскага раёну і Радастава Драгічынскага раёну, а таксама ў суседніх рэгіёнах Валынскай вобласці Украіны — Ратнаўскім і Любешаўскім. Прычым адрозненні ў касцюмах пры іхнай агульнай каляровай гамме выяўляюцца толькі ў галаўных уборах.
Фота аўтара