Наколькі беларускія гарады зялёныя?
Водна-зялёныя прасторы не толькі дапамагаюць нам дыхаць больш чыстым паветрам і адпачываць па-за шклом і бетонам, але і значна эканоміць.
Гарады Беларусі прынята лічыць зялёнымі. Але ці так гэта? Ці выконваюць дрэвы і іншыя гарадскія расліны тыя функцыі, якія маглі б забяспечыць максімальны камфорт і здароўе для людзей?
У пытаннях азелянення гарадоў разбіралася калумністка ТГ-канала «Беларусь. Экспертыза», спецыялістка ў галіне ўстойлівага гарадскога развіцця, кандыдат геаграфічных навук Марыя Фалалеева.
Як акупляецца пасадка дрэў
З першых класаў школы мы ведаем, што дрэвы — гэта не проста прыгожа. У горадзе яны патрэбныя для ачысткі паветра, забеспячэння кіслародам, а станоўчае ўздзеянне на фізічнае здароўе і псіхіку людзей – даказаны навукоўцамі факт.
Але функцыі зялёных насаджэнняў на гэтым не заканчваюцца. Гарадскія дрэвы фармуюць мікраклімат — даюць зацяненне ўлетку і абарону ад вятроў узімку, робяць паветра ў горадзе больш вільготным. Асабліва важна гэта стала ва ўмовах глабальных змен клімату. Гарадам цяпер трэба паглынаць больш парніковых газаў і адаптавацца да хваль спёкі, ліўневых паводак і іншых наступстваў змен клімату.
Глядзіце таксама
Таму сёння гарадскія водна-зялёныя прасторы разглядаюцца як біявытворчасць, якая пастаўляе людзям так званыя экасістэмныя паслугі. Гэта і захаванне здароўя людзей, і пазбяганне і скарачэнне рызык засухі і паводак, і зніжэнне выдаткаў на астуджэнне памяшканняў, і рост кошту нерухомасці ў «зялёных зонах», і многае іншае. Усе гэтыя паслугі можна выказаць у грашах, і, як правіла, выдаткі на падтрыманне і развіццё зялёных насаджэнняў у горадзе акупляюцца. Разлікі, праведзеныя ў ЗША, паказваюць, што выгады ад гарадскога дрэва могуць скласці ад 20 да больш за 150 долараў на год за кошт рэгулявання сцёку, паглынання забруджвальнікаў і СО2, прадухілення шквальных вятроў і перагрэву будынкаў. Паводле даных Канады, Партугаліі, ЗША, штогадовыя выгады ад гарадскіх дрэў у 3-4 разы перавышаюць выдаткі на іх утрыманне. У Беларусі такія разлікі пакуль не праводзіліся.
Чаму зялёныя зоны не павінны перарывацца
Для таго, каб водна-зялёныя прасторы прыносілі максімальную карысць, яны павінны быць правільна арганізаваныя. Адной з галоўных характарыстык з'яўляецца бесперапыннасць, якая ўплывае і на эфектыўнасць ачысткі паветра, і на стварэнне спрыяльнага мікраклімату, і на магчымасць доступу ў любы час. Уявім сабе сістэму вентыляцыі ў шматпавярховым доме. Калі ў адной з кватэр шахта вентыляцыі забіваецца, пакутуе ўвесь пад'езд. Гэтак жа і ў сістэме зялёных насаджэнняў: калі калідор перарываецца (напрыклад, дрэвы высякаюцца для ўшчыльнення забудовы) – зялёныя прасторы перастаюць выконваць частку сваіх функцый. Яны па-ранейшаму могуць служыць зонай адпачынку, аднак іх магчымасці чысціць паветра заўважна скарачаюцца.
Глядзіце таксама
Яшчэ ў сярэдзіне XX стагоддзя ў Мінску пачалося стварэнне водна-зялёнага дыяметра. Тады аднаўленне горада, разбуранага вайной, дало унікальную магчымасць спланаваць зялёныя прасторы з нуля. На жаль, стварэнне гэтай сістэмы так і не было завершана, а ў апошнія дзесяцігоддзі яна, да таго ж, была значна парушаная забудовай. Дыяметр перапынілі, у прыватнасці, гасцініца «Пекін» і вышынны дом у Траецкім прадмесці.
Ці ратуюць экалогію гарадоў кампенсацыйныя пасадкі
На выпадак узнікнення падобных сітуацый у заканадаўстве прадугледжана практыка кампенсацыйных пасадак, то-бок высадкі зялёных насаджэнняў наўзамен высечаных для будаўніцтва і іншых мэтаў. Аднак такія пасадкі далёка не заўсёды кампенсуюць высечаныя дрэвы. Напрыклад, калі замест старога гарадскога сквера кампанія-дэвелопер высадзіць большы па памерах участак маладога лесу ў межах горада, то эфект такія насаджэнні могуць даць далёка не адразу. І вельмі малаверагодна, што новая пасадка будзе аказваць тыя ж паслугі, той жа якасці і для тых жа людзей, што і высечаны ўчастак. Так, жыхары старога раёна, а гэта часта пажылыя людзі з абмежаванай мабільнасцю, дзеці і жанчыны з маленькімі дзецьмі, страцяць магчымасць адпачынку, абарону ад спёкі і ліўневых паводак.
Глядзіце таксама
У гарадах Беларусі для ацэнкі зялёных насаджэнняў да гэтага часу ўжываецца паказчык агульнай плошчы водна-зялёных прастор, у той час як у многіх краінах гэты паказчык дапоўнены паказчыкам даступнасці – блізкасцю паміж зялёнымі зонамі і часам, які спатрэбіцца, каб дабрацца да парку або сквера з любой кропкі горада.
Як выбіраць паміж камерцыяй і экалогіяй?
Узнікае пытанне: як зрабіць выбар паміж новай аўтастаянкай, гандлёвым цэнтрам і скверам ў жылым раёне?
Адказы на такія пытанні рэдка бываюць простымі. Таму вельмі важна, каб у кожным выпадку рашэнні прымаліся свядома, на падставе ацэнкі экасістэмных паслуг, з удзелам жыхароў раёна і з выкарыстаннем падыходаў, якія былі распрацаваныя і ўкаранёныя ў іншых краінах.
Глядзіце таксама
Напрыклад, на аўтастаянках можа быць ўстаноўлена ячэістае пакрыццё з геамембранай, якое дазволіць расці траве і адфільтруе шкодныя сцёкі. Вертыкальнае азеляненне і «зялёныя» дахі дапамогуць упісаць гандлёвы цэнтр у адзіную сістэму зялёных калідораў горада. Такія рашэнні патрабуюць тэхналагічных інавацый, ведаў сучасных практык і дадатковых інвестыцый, аднак з часам яны не толькі дазваляюць спалучаць камерцыйныя і экалагічныя інтарэсы, але і добра акупляюцца.
Таму сёння большасць беларускіх гарадоў складана назваць па-сапраўднаму зялёнымі. У буйных гарадах бесперапыннасць водна-зялёных прастор часцей за ўсё парушаецца.