На таксі да крамы — ужо наўрад ці: дзяржава ўзялася за рынак аўтаперавозак

Новыя патрабаванні закрануць усіх, піша эксперт партала «Наше мнение».

14 лістапада 2023 года на нарадзе Аляксандра Лукашэнкі з урадам абмяркоўваўся праект указа «Аб аўтамабільных перавозках пасажыраў», распрацаваны Мінтрансам. Сярод планаваных навін — стварэнне спецыяльнага рэестра перавозчыкаў, дзейнасць па-за якім будзе забароненая, і ўвядзенне шэрагу патрабаванняў для замежных агрэгатараў.

Вяртанне дзяржрэгулявання

На нарадзе назвалі два ключавыя патрабаванні дзяржавы да сферы аўтамабільных перавозак: забеспячэнне бяспекі людзей і легальная праца перавозчыкаў. Выступоўцы прывялі наступныя лічбы: за 9 месяцаў 2023 года аўтамабільным транспартам перавезена 690 млн. чалавек, што на 2,6% больш за лічбы аналагічнага перыяду 2022 года. Перавозкі на рэгулярных маршрутах ліцэнзуюцца, сёння іх ажыццяўляюць 905 юрыдычных асоб (з іх 11 — дзяржаўныя) і 767 ІП. Цікавы факт: у аўтапарку ў 11 дзяржаўных перавозчыкаў — больш за 5000 аўтобусаў і маршрутак, у пакінутых 894 прыватных кампаній — каля 4000 машын.

Дзейнасць жа перавозчыкаў у сферы аўтамабільных перавозак нерэгулярных зносін застаецца нерэгулюемай. Як адзначыў у сваім выступленні віцэ-прэм'ер Анатоль Сівак, у 2017 годзе ў дэкрэце ад 23.11.2017 № 7 «Аб развіцці прадпрымальніцтва» замацавана рашэнне аб лібералізацыі рынку пасажырскіх перавозак і адменена ліцэнзаванне пры перавозках на маршрутах нерэгулярных зносін.

Аднак бізнес, на думку дзяржорганаў, інтэрпрэтаваў дадзеныя паслабленні як ўседазволенасць. Колькасць парушэнняў, якія выяўляюцца ў сферы пасажыраперавозак, зашкальвае. Так, за 9 месяцаў 2023 года кантралюючыя органы праверылі больш за 10 тысяч аўтамабіляў, выявіўшы 9 тысяч невыкананняў дзеючых правілаў і норм. Сярод найбольш частых — парушэнне патрабавання аб наяўнасці неабходных катэгорыі і стажу кіроўцы. Праз адсутнасць сістэмы допускаў у рэйс не правяраецца стан здароўя кіроўцаў і тэхнічная спраўнасць аўтамабіляў, не выконваецца рэжым працы і адпачынку, можа адсутнічаць тэхагляд.

Выснова чыноўнікаў простая: магчымасць ажыццяўляць дзейнасць без якога б там ні было кантролю з боку дзяржавы стварае перадумовы да невыканання патрабаванняў бяспекі і адначасова пагрозы жыццю і здароўю пасажыраў.

Яшчэ адзін пласт прэтэнзій дзяржорганаў — вялікая колькасць парушэнняў, якія тычацца розных спосабаў ухілення ад выплаты падаткаў, такіх як прыніжэнне выручкі, драбненне бізнесу, выплата заробкаў «у канвертах». На думку Лукашэнкі, адмена ліцэнзавання ў сферы пасажырскіх перавозак прывяла да росту злоўжыванняў, а таксама стварэння няроўных умоў з перавозчыкамі рэгулярных зносін. Таму дзяржава ў асобе Мінтранса ініцыявала вяртанне дзяржрэгулявання ў выглядзе стварэння спецыяльнага рэестра, у якім абавязаны будуць зарэгістравацца ўсе суб'екты гаспадарання, што ажыццяўляюць дзейнасць у сферы аўтамабільных перавозак.

Новыя патрабаванні закрануць усіх. За невялікім выключэннем

Рэгістрацыя ў рэестры стане абавязковай умовай для ажыццяўлення дзейнасці ў сферы аўтамабільных пасажырскіх перавозак, у тым ліку і перавозак у нерэгулярных зносінах. Адначасова праект НПА прадугледжвае, што дыспетчары змогуць перадаваць заказы на перавозкі толькі перавозчыкам, звесткі пра якія ўнесены ў рэестр, а кіроўцы — прымаць заказы толькі ад уключаных у яго дыспетчараў. Знаходжанне ў рэестры стане умовай допуску да перавозак і саміх кіроўцаў. Пры гэтым у якасці меры ўздзеяння транспартная інспекцыя зможа прыпыняць знаходжанне ў рэестры ў дачыненні да арганізацыі-перавозчыка, дыспетчара, транспартнага сродку, а таксама кіроўцы на тэрмін ад 1 да 3 месяцаў.

Адзіныя перавозкі, на якія не распаўсюдзяць названыя патрабаванні, — якія ажыццяўляюцца сілавымі і праваахоўнымі структурамі, а таксама выключаныя са сферы дзеяння Закона ад 14.08.2007 № 278-З «Аб аўтамабільным транспарце і аўтамабільных перавозках».

Праект указа прадугледжвае дадатковыя патрабаванні для дыспетчараў і перавозчыкаў, якія самастойна прымаюць заказы. Яны абавязаны будуць выкарыстоўваць выключна інфармацыйныя сістэмы і рэсурсы, размешчаныя на тэрыторыі Беларусі і зарэгістраваныя ў адпаведных дзяржрэгістрах РБ. Таксама ім ставіцца ў абавязак весці ўлік заказаў па ўстаноўленай форме і захоўваць гэтую інфармацыю на працягу 5 гадоў; прадастаўляць кантралюючым і праваахоўным органам па іх патрабаванні бязвыплатны кругласутачны доступ (уключаючы аддалены) да названай інфармацыі.

Яшчэ адна навацыя датычыцца замежных кампаній: яны змогуць аказваць у Беларусі паслугі дыспетчараў толькі пры ўмове стварэння на тэрыторыі РБ юрыдычнай асобы. Такім чынам, праект указа нясе значныя змены для дзейнасці замежных агрэгатараў, якім для далейшай працы неабходна будзе зарэгістраваць на тэрыторыі Беларусі асобную юрыдычную асобу, а таксама забяспечыць размяшчэнне інфармацыйных сістэм на тэрыторыі РБ. Аляксандр Лукашэнка наўпрост звязаў гэтае прадпісанне з пытаннямі нацыянальнай бяспекі.

Агульныя патрабаванні да замежных кампаній-агрэгатараў выглядаюць надмернымі. Так, увядзенне рэгістрацыі кампаніі і размяшчэнне інфармацыйных сістэм на тэрыторыі РБ запатрабуюць перабудовы ўсіх бізнес-працэсаў, пацягнуць дадатковыя выдаткі і прывядуць да страты існуючых падатковых пераваг. Нельга выключыць такое развіццё падзей, пры якім некаторыя кампаніі будзе вымушаныя згарнуць сваю дзейнасць на тэрыторыі Беларусі.

Адзначым, што ўзмацненне жорсткасці патрабаванняў заканадаўства ў сферы аўтамабільных перавозак не абмяжуецца палажэннямі ўказа: даручана вызначыць, якія функцыі бярэ на сябе дзяржава як рэгулятар; як будзе ажыццяўляцца кантроль у гэтай сферы; якія дадатковыя абавязкі з'явяцца ў перавозчыкаў. Адначасова кантралюючым і праваахоўным органам даручана ўзмацніць кантроль у сферы пасажыраперавозак. Магчыма і ўнясенне змяненняў у Кодэкс аб адміністрацыйных правапарушэннях у выглядзе ўзмацнення жорсткасці адказнасці перавозчыка і іншых удзельнікаў рынку пасажырскіх перавозак за дапушчаныя парушэнні.

Як паведаміў па выніках нарады Анатоль Сівак, асноўныя палажэнні праекта ўказа ўзгодненыя. Аднак кіраўнік дзяржавы даручыў ураду яшчэ раз усё ўзважыць і сабрацца на ўзроўні ўрада з усімі датычнымі дзяржорганамі, каб прадставіць на зацвярджэнне канчатковы праект дакумента. Паводле ацэнак віцэ-прэм'ера, указ можа запрацаваць ужо з 2-га паўгоддзя 2024 года.