Будзе і на нашай вуліцы «Вясна»
Беларускія праваабаронцы атрымалі прэмію ААН у галіне правоў чалавека. Гэта стала яшчэ адной нагодай расказаць свету пра тое, што адбываецца ў Беларусі.
Алена Маслюкова. Фота: spring96.org
Калі беларускія праваабаронцы стваралі цэнтр «Вясна», яны думалі, што гэта часовая кампанія, якая дапаможа канкрэтным людзям, рэпрэсаваным у 1996 годзе. «Аднак аказалася, што няма нічога больш стабільнага, чым часовае», — кажа супрацоўніца «Вясны» Алена Маслюкова. У Беларусі — велізарны аб'ём працы ў сферы прасоўвання правоў чалавека, дадае яна, таму «Вясна» будзе працягваць прапагандаваць правы чалавека, навучаць і развіваць грамадства.
«Наша арганізацыя займаецца тым, што дапамагае людзям, якія праходзяць праз рэпрэсіі, людзям, якія пераследуюцца беларускім рэжымам, — кажа Маслюкова. — Сёлета беларускі рэжым адказаў нам тым, што прызнаў наш праваабарончы цэнтр "экстрэмісцкім фарміраваннем"».
Праваабаронца прыляцела ў Нью-Ёрк, каб ад асобы «Вясны» атрымаць прэмію ААН у галіне правоў чалавека за 2023 год. Гэтая прэмія была ўпершыню прысуджана 10 снежня 1968 года, у гадавіну прыняцця Усеагульнай дэкларацыі правоў чалавека. Яна прысуджаецца кожныя пяць гадоў; у розныя гады прэмію ўручалі, сярод іншых, Джымі Картэру, Нэльсану Мандэлу, Элеаноры Рузвельт, Малале Юсафзай і Міжнароднаму камітэту Чырвонага Крыжа.
«Прысуджэнне прэміі — гэта сігнал праваабаронцам ва ўсім свеце аб тым, што міжнародная супольнасць удзячная ім і падтрымлівае іх намаганні ў прасоўванні правоў чалавека», — падкрэсліў, абвяшчаючы імёны лаўрэатаў гэтага года, старшыня 77-й сесіі Генеральнай Асамблеі ААН Чаба Керэшы.
Глядзіце таксама
«Факты парушэння правоў чалавека ў далёкім 1996 годзе, калі былі масавыя затрыманні, людзей кідалі без суду і следства ў турмы — усё гэта паслужыла адпраўным пунктам для стварэння цэнтра, — расказвае Алёна Маслюкова. — З тых часоў рэжым парушае правы чалавека сістэмна і пастаянна, пра што сведчыць вялікая колькасць палітычных зняволеных у Беларусі: цяпер іх каля паўтары тысячы чалавек».
У кастрычніку 2003 года цэнтр быў ліквідаваны рашэннем Вярхоўнага суда Рэспублікі Беларусь — прычынай паслужыў удзел членаў арганізацыі ў назіранні за прэзідэнцкімі выбарамі.
У 2004 годзе цэнтр «Вясна» быў прыняты ў Міжнародную федэрацыю правоў чалавека. У 2007 годзе Камітэт па правах чалавека ААН прызнаў, што, ліквідаваўшы праваабарончы цэнтр, беларускія ўлады парушылі пункт 1 артыкула 22 «Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах», аднак у Мінску гэтае рашэнне праігнаравалі.
7 кастрычніка 2022 года старшыня цэнтра «Вясна» Алесь Бяляцкі быў абвешчаны лаўрэатам Нобелеўскай прэміі міру. Ён стаў чацвёртым чалавекам у гісторыі, які атрымаў гэтую высокую ўзнагароду, знаходзячыся ў турме ці пад вартай.
У сакавіку 2023 года суд Мінска прысудзіў Алеся Бяляцкага да 10 гадоў пазбаўлення волі з адбываннем пакарання ў папраўчай калоніі ўзмоцненага рэжыму. Працяглыя тэрміны зняволення атрымалі і іншыя супрацоўнікі цэнтра.
У жніўні 2023 года МУС Беларусі прызнала «Вясну» «экстрэмісцкім фарміраваннем».
«Сам факт прызнання праваабарончага цэнтра "Вясна" "экстрэмісцкім фарміраваннем" гаворыць пра тое, што ўлады імкнуцца знішчыць праваабарончую сферу дзейнасці, — кажа Алёна Маслюкова. — Мы з'яўляемся вельмі нязручнымі для ўладаў, мы фіксуем усе парушэнні, якія адбываюцца сёння ў Беларусі».
Парушэнні правоў чалавека «адбываюцца кожны дзень»
Парушэнні правоў чалавека адбываюцца ў Беларусі практычна кожны дзень, адзначае праваабаронца.
«Беларусь мае самае непасрэднае дачыненне да стварэння Арганізацыі Аб'яднаных Нацый, — нагадвае Алёна Маслюкова. — Беларусь ратыфікавала Усеагульную дэкларацыю правоў чалавека, прыняла "Пакт аб грамадзянскіх і палітычных правах" і тым самым дала магчымасць грамадзянам карыстацца шырокім спектрам правоў чалавека».
Глядзіце таксама
Тым не менш, паводле яе слоў, у Беларусі пераследавалі і працягваюць пераследаваць людзей, якія «маюць іншае меркаванне, адрознае ад навязанага рэжымам». «Мяне таксама пераследавалі, як і многіх маіх калег, — працягвае праваабаронца. — Многіх адпраўлялі ў турму, дзе і цяпер знаходзіцца некалькі нашых супрацоўнікаў. Гэта кіраўнік "Вясны" Алесь Бяляцкі, яго намеснік Валянцін Стэфановіч, Уладзімір Лабковіч, Марфа Рабкова, Андрэй Чапюк і іншыя».
Многія калегі Алены Маслюковай былі вымушаныя пакінуць Беларусь праз тое, што займацца праваабарончай дзейнасцю ў краіне практычна немагчыма. Сама яна прыйшла ў праваабарончую сферу на пачатку 90-х гадоў, калі палітычная атмасфера ў Беларусі яшчэ не была настолькі змрочнай. У якасці валанцёркі з пачатку вясны 1996 года назірала за выбарамі. У 2014 годзе за свае палітычныя погляды Маслюкова страціла працу.
«Так, гэта вельмі цяжкая сфера дзейнасці, — кажа праваабаронца. — Людзі звяртаюцца да нас у любы час сутак. Калі раптам для іх узнікла небяспека, яны маюць патрэбу ў неадкладнай падтрымцы і кансультацыі прафесійных юрыстаў. Яны пытаюцца: як паступіць, што зрабіць? Мы не можам не адказваць на гэтыя пытанні. Гэта сапраўды вельмі цяжкая, але і вельмі ўдзячная праца».
Эфект вайны ва Украіне
Пачатак поўнамаштабнай вайны ва Украіне паўплываў і на працу беларускіх праваабаронцаў.
«У нас дадалася колькасць кліентаў, — кажа Алёна Маслюкова. — Бо першай краінай, якая прыняла палітычных уцекачоў з Беларусі, была менавіта Украіна. Многія мае калегі атрымалі там палітычны прытулак. Пасля пачатку вайны некаторыя з іх засталіся працаваць валанцёрамі ва Украіне. Іншыя з'ехалі ў Польшчу, Літву, Германію... Яны таксама маюць патрэбу ў кансультацыях, маюць патрэбу ў дапамозе, таму звяртаюцца да нас».
Глядзіце таксама
Сённяшняя Беларусь уяўляе сабой «ачаг нестабільнасці, ачаг тэрору ў цэнтры Еўропы», лічыць праваабаронца: «Мець мірную, спакойную Еўропу без уключэння туды Беларусі практычна немагчыма. Мы вельмі разлічваем, што міжнародныя арганізацыі будуць супрацоўнічаць з беларускімі грамадскімі арганізацыямі і дапамагаць умацаванню дэмакратыі ў Беларусі праз адукацыйныя праграмы, таму што акцэнты цяпер трошкі зрушыліся ў сувязі з вайной ва Украіне і канфліктамі на Блізкім Усходзе».
«Рэжымы прыходзяць і сыходзяць»
Алена Маслюкова абяцае, што «Вясна» і далей будзе прасоўваць правы чалавека ў Беларусі, таму што ў цэнтры абсалютна ўпэўненыя: «Рэжымы прыходзяць і сыходзяць».
«Сыдзе і Лукашэнка, і яго рэжым, — перакананая яна. — Наша задача — выхаваць новае дэмакратычнае грамадства, галоўнай каштоўнасцю якога будзе захаванне правоў чалавека. У нашай арганізацыі працуюць вельмі сумленныя і прынцыповыя людзі, прафесіяналы ў сваёй галіне дзейнасці. Яны цэняць правы чалавека і імкнуцца дапамагчы ўсім, хто незаконна пераследуецца беларускім рэжымам».