У Беларусі растуць рызыкі сістэмнай уразлівасці

У сярэдзіне 2019 года Беларусь уступіла ў новую стадыю развіцця. У найбольшай меры гэта ўжо адчуваецца ў эканамічнай сферы.

Двухгадовы перыяд аднаўлення, якому быў уласцівы некалькі павышаны тэмп прыросту выпуску, завяршыўся. Наступны перыяд, найбольш верагодна, будзе характарызавацца аслабленым ростам. Але гэта не адзіная праблема. Эканамічныя пагрозы, як правіла, узаемазвязаны з сацыяльнымі і палітычнымі пагрозамі, што ў сукупнасці можа прывесці да сістэмнай пагрозе для краіны. Таму супрацьстаяць ім — самае важнае пытанне парадку дня. Такое меркаванне выказвае старшы навуковы супрацоўнік Беларускага эканамічнага даследча-адукацыйнага цэнтра (BEROC) Дзмітрый Крук ў аналітычнай запісцы "Belarus tends to face a 'systemic fragility'", прысвечанай перспектыўным праблемах беларускай эканомікі.
Як адзначае эканаміст, у перыяд з 2017 года па 1 паўгоддзе 2019 года ў Беларусі назіраўся некаторы павышаны рост ВУП: 2,8% у сярэднегадовым вылічэнні у параўнанні з ацэнкай раўнаважкага сярэднетэрміновага росту ў памеры каля 2% у год. Рост у гэты перыяд быў аднаўленчым (пасля рэцэсіі ў 2015-2016 гг.): Стымулы «адкладзенай» вытворчасці і спажывання ляжалі ў аснове паводзін фірмаў і хатніх гаспадарак. У сярэдзіне 2019 года ўзровень вытворчасці і даходаў да рэцэсіі быў адноўлены, і падобныя стымулы маюць тэндэнцыю да зніжэння. Такім чынам, «нацэнка росту аднаўлення», верагодна, знікне, што азначае, што фактычны тэмп росту будзе імкнуцца да яго ацэнкі раўнавагі, гэта значыць 2%.
З кароткатэрміновага пункту гледжання і «лакальнага» погляду гэта, відаць, істотна не змяняе становішча.
Тым не менш, у доўгатэрміновай перспектыве і з пункту гледжання «агульнай карціны», на погляд Дзмітрыя Крука, можна выявіць наступныя пагрозы. Па-першае, слабы рост, верагодна, адновіць зніжэнне адноснага ўзроўню дабрабыту ў Беларусі з міжнароднай пункту гледжання. Напрыклад, адносны ўзровень дабрабыту ў параўнанні з краінамі ЦУЕ (суадносіны паміж ВУП на душу насельніцтва ў Беларусі на аснове ППС і сярэднім паказчыкам у 11 краінах ЦУЕ) пачаў паступова зніжацца ў 2012 годзе (пасля 20 гадоў росту) і пасля паказаў сур'ёзнае падзенне ў 2014- 2016 гадах. Такім чынам, у перыяд з 2012 па 2016 год узровень дабрабыту ў Беларусі знізіўся з 77% да 65% ад сярэдняга ўзроўню ў краінах ЦУЕ. Перыяд аднаўлення росту ў 2017 годзе — 1-м паўгоддзі 2019 года дазволіла замарозіць яго каля гэтага ўзроўню.
"Аднаўленне адноснага зніжэння дабрабыту можа прывесці да павелічэння працоўнай міграцыі, так як у апошнія гады апошні стаў надзвычай адчувальным да першага. Гэта ўяўляе сабой важную праблему ў эканамічным, сацыяльным і палітычным вымярэннях. У эканамічным плане гэта прывядзе да далейшага пагаршэння перспектыў росту з-за адтоку працоўнай сілы і чалавечага капіталу. У сацыяльным і палітычным плане гэтая тэндэнцыя можа паставіць пад пытанне ўзгодненасць ўсёй эканамічнай мадэлі", — лічыць эканаміст.
Па-другое, на яго думку, рызыка фінансавых узрушэнняў можа зноў з'явіцца на парадку дня. Галоўнае дасягненне перыяду аднаўлення росту — ўмацаванне фінансавай стабільнасці — у значнай ступені адкат на рост вытворчасці. Менавіта гэта было асноўным фактарам зніжэння пазыковай цяжару і некаторых паляпшэнняў фінансавых паказчыкаў фірмаў. Дрэннае асяоддзе для росту, хутчэй за ўсё, зменіць гэтыя тэндэнцыі, паколькі, нягледзячы на некаторае ўмацаванне фінансавай стабільнасці ў апошнія гады, сістэмна яна ўсё яшчэ застаецца крохкай.
Па-трэцяе, слабы рост можа паставіць пад сумнеў прыхільнасць уладаў разумнай эканамічнай палітыцы, якая стала праводзіцца з 2015 года ва ўмовах фінансавых узрушэнняў. Новы падыход змякчыў фінансавыя скажэнні, але агаліў слабы патэнцыял росту. У выпадку, калі згаданыя вышэй «выдаткі» слабага росту разглядаюцца ўладамі як непрымальныя і прымаючы пад увагу некаторы «запас трываласці» у распараджэнні (больш высокія міжнародныя рэзервы, больш нізкія інфляцыйныя чаканні), яны могуць пачаць новы раўнд добраахвотнай палітычнай экспансіі.
"Такім чынам, неспрыяльныя перспектывы і палітычныя дылемы з ледзь прымальнымі варыянтамі дамінуюць сёння ў нацыянальным парадку дня. Гэта робіць краіну вельмі ўразлівай звонку, і Расія, падобна, не губляе магчымасцяў для прасоўвання сваіх інтарэсаў. Так званая "праграма садзейнічання інтэграцыі", верагодна, стане інструментам паслаблення суверэнітэту Беларусі. Якія ёсць варыянты гэтаму супрацьстаяць? Улады звяртаюцца да «дыпламатычных манёўраў». Аднак, як гаварылася вышэй, сістэмная ўразлівасць у асноўным вынікае з фу ндаментальных эканамічных слабасцяў. Такім чынам, без гатоўнасці ўладаў да інстытуцыянальным рэформам у эканоміцы пазіцыя сістэмнай уразлівасці, хутчэй за ўсё, захаваецца", — лічыць Дзмітрый Крук.