«Нашым людзям не прывыкаць блукаць у поцемках прававога поля». Як улады рыхтуюць «чыстку» ІП
Экс-галоўрэд «Эканамічнай газеты» Леанід Фрыдкін напісаў пра новыя «ініцыятывы» чыноўнікаў, якім усё карціць «задушыць» ІП.
Нічога добрага для прадпрымальнікаў новаўвядзенні не прынясуць. Ілюстрацыйнае фота «НЧ»
У беларускага бізнесу наперадзе новыя прыгоды, піша Леанід Фрыдкін. Іх забяспечаць чарговыя змены ў заканадаўстве, праект якіх з'явіўся нядаўна ў адкрытым доступе. Асабліва круты квэст чакае «іпэшнікаў». Перад імі, як і 15 гадоў таму, маячыць перавод у статус юрыдычных асоб. Але гэта не адзіная навінка новага этапу адносін бізнесу і дзяржавы.
Змены ў Грамадзянскі, Падатковы, Бюджэтны і «Культурны» кодэксы, КаАП і ПВКоАП, Законы «Аб занятасці», «Аб абароне правоў спажыўцоў», «Аб падтрымцы малога і сярэдняга прадпрымальніцтва» падганяюць многія пытанні тэрміналогіі і рэгулявання прадпрымальніцкай дзейнасці пад новыя дзяржаўныя прыярытэты.
Асноўнае вызначэнне ў новай рэдакцыі арт. 1 ГК не змянілася. Прадпрымальніцкай па-ранейшаму прызнаецца самастойная дзейнасць юрыдычных і фізічных асоб, якая ажыццяўляецца імі ў грамадзянскім абароце ад свайго імя, на сваю рызыку і пад сваю маёмасную адказнасць і накіраваная на сістэматычнае атрыманне прыбытку ад карыстання маёмасцю, продажу рэчаў, вырабленых, перапрацаваных або набытых названымі асобамі для продажу, а таксама ад выканання работ або аказання паслуг, калі гэтыя работы або паслугі прызначаюцца для рэалізацыі іншым асобам і не выкарыстоўваюцца для ўласнага спажывання.
Істотна змяняецца спіс дзейнасці, якая не прызнаецца прадпрымальніцкай. Гэта дзейнасць адвакатаў, натарыусаў, трацейскіх суддзяў і медыятараў, дзейнасць, якая ажыццяўляецца ў рамках часовых навуковых калектываў і часовых калектываў культурных мерапрыемстваў, інвестыцыі ў каштоўныя паперы, дэпазіты, анлайн-пазыкі, гульня на «Форэксе», продаж асабістай маёмасці і здача ў арэнду ўласнай нерухомасці, акрамя кароткатэрміновай арэнды (да 15 дзён). Са спісу знікнуць вытворчасць і перапрацоўка сельгаспрадукцыі асабістых падсобных гаспадарак, а таксама мноства работ і паслуг, у асноўным бытавых, якія на пачатку года былі залічаны ў пералік відаў дзейнасці, што абкладаюцца падаткам на прафесійны даход, зацверджаны пастановай Саўміна № 851. Выпаў са спісу нават майнінг крыптавалют. Але яму, верагодна, нічога не пагражае: паводле дэкрэта № 8, такая дзейнасць таксама не лічыцца прадпрымальніцкай.
Аграэкатурызм, самастойная прафесійная і рамесная дзейнасць цяпер будуць лічыцца індывідуальнай прадпрымальніцкай дзейнасцю. Такая, па ўсім відаць, адрозніваецца ад проста прадпрымальніцкай адсутнасцю дзяржрэгістрацыі. Так, аграэкатурызмам можна займацца пасля вынясення рашэння райвыканкама, а астатнім — паведаміўшы падатковаму органу пра прымяненне гэтых асаблівых рэжымаў падаткаабкладання. Пры гэтым сумяшчаць працу на гэтых рэжымах і аграэкатурызм не дазваляецца.
Пералік відаў дзейнасці, дазволеных для ажыццяўлення ў якасці самастойнай прафесійнай дзейнасці, будзе вызначацца Саветам Міністраў РБ. Верагодна, ён супадзе з памянутай пастановай № 851.
Пры занятку індывідуальнай прадпрымальніцкай дзейнасцю грамадзянін мае права ажыццяўляць адзін або некалькі відаў дзейнасці, якія лічацца самастойнай прафесійнай, рамеснай або аграэкатурызмам.
Наогул прыбытак мэтай прадпрымальніцкай дзейнасцю не з'яўляецца. На самой справе гэта ўсяго толькі разліковы бухгалтарскі паказчык, памер якога часта залежыць ад уліковых маніпуляцый з даходамі-выдаткамі. У большасці краін гэта даўно засвоілі і нагледзелі іншыя прыярытэты. Але беларусам яны не падыходзяць. Рынкавай капіталізацыі ў пакінутых у рэспубліцы кампаній няма і не прадбачыцца. Стварэннем каштоўнасці для ўласнікаў у доўгатэрміновай перспектыве ніхто не заклапочаны: дзяржаве яно ні да чаго, а прыватнікам разгарнуцца няма дзе. Наконт грамадскага дабрабыту лепш не заікацца — ці мала дзе яно ў беларускай эканамічнай мадэлі закапана.
З чыста эканамічнага пункту гледжання вызначэнне прадпрымальніцкай дзейнасці і пералік не прызнаюцца заняткамі, што відавочна супярэчаць адзін аднаму. Скажам, аперацыі з каштоўнымі паперамі, гульня на «Форэксе» і арэнда нерухомасці таксама ажыццяўляюцца цалкам самастойна, ад свайго імя, на сваю рызыку і адказнасць. Іх мэта — таксама атрыманне даходу ад выкарыстання сваёй маёмасці, прычым часцяком цалкам сістэматычнага. І прадпрымальніцкая сутнасць гэтых даходаў не знікне толькі таму, што іх інакш абкладаюць падаткамі.
Спробы размежавання выглядаюць больш чым дзіўна. Напрыклад, калі вы 10 гадоў запар здаеце кватэру на працяглы тэрмін — гэта не прадпрымальніцкая дзейнасць. Але калі на працягу года здаеце такую ж кватэру «на суткі» — ужо прадпрымальніцкая. Пазаўчора 3 / 4 бытавых паслуг прызнаваліся прадпрымальніцкай дзейнасцю, учора яны адзіным росчыркам пераведзены ў разрад дзейнасці фізічных асоб, якая абкладаецца падаткам на прафесійны даход, заўтра іншым росчыркам яны атрымаюць статус «самастойнай прафесійнай дзейнасці». На паслязаўтра лепш не загадваць.
Старая навінка з ранейшым начыннем
Перафарматаванне прадпрымальніцкай дзейнасці цалкам лагічна дапаўняецца ў законапраекце механізмам пераводу ў статус юрыдычных асоб ІП — перш за ўсё тых, чые заняткі не трапяць у пералік. Па сутнасці, гэта вяртанне да ідэі 15-гадовай даўніны, якая тады з трэскам правалілася.
Памятаецца, калісьці ўлады ўжо спрабавалі прымусіць «іпэшнікаў» стаць юрыдычнымі асобамі.
«Час бізнесу развівацца па цывілізаваным шляху, узбуйняцца і вылазіць з кароткіх і маленькіх штонікаў, — заяўляў 15 гадоў таму намеснік міністра эканомікі Андрэй Тур. — Гаворка ідзе не пра знішчэнне ІП (як класа), а пра аб'ектыўны працэс абагульвання і ўзбуйнення капіталу».
Для такой добрай мэты ў якасці «бізуна» ўказам № 222 забаранілі прыцягваць наёмных работнікаў, акрамя блізкіх сваякоў. А «пернікам» павінен быў стаць указ ад 28.06.2007 № 302 з асаблівымі ўмовамі стварэння прыватных унітарных прадпрыемстваў.
Аднак у прызначаны тэрмін большасць «іпэшнікаў» так ПУПамі і не сталі. Тэрмін перарэгістрацыі давялося працягнуць, але прадпрымальнікі і яго прасабатавали. У выніку ўсе зрабілі выгляд, што нічога і не было. Пра ўказ № 302 проста забыліся. Трохі пазней «іпэшнікам» вярнулі права мець трох наёмных работнікаў, а са з'яўленнем дэкрэта № 7 патуранняў стала яшчэ больш. Але век усякага «НЭПа» нядоўгі.
З абагульваннем і узбуйненнем капіталу відавочна не задалося. Калі ў канцы 2007 года ў рэспубліцы налічвалася каля 212,6 тысячы ІП, то да пачатку 2023-га — ужо 274,3 тысячы. Але тут пладавітых «іпэшнікаў» нагнаў сюрпрыз. У новым годзе ўлады забаранілі ім прымяняць ССП, павялічылі агульную стаўку падаходнага падатку з 16 да 20%, а стаўкі адзінага падатку па асобных відах дзейнасці — у 1,5-3 разы. Гэтым разам для тлумачэння чарговай ператасоўкі правілаў не спатрэбілася залазіць у нетры палітэканоміі.
«Галоўная мэта — устараненне нядобрасумленнай канкурэнцыі суб'ектаў гаспадарання, якая складвалася праз перавагі асобных рэжымаў падаткаабкладання, звядзенне да мінімуму схем падатковай аптымізацыі, што прымяняецца ў тым ліку для вывядзення з абароту наяўных грашовых сродкаў», — патлумачыў міністр па падатках і зборах Сяргей Налівайка.
Гэта значыць, асобныя рэжымы разам з перавагамі дзяржава сама ж стварыла, расчаравалася ў іх і сама ж цяпер і адмяняе. Але нават такі важкі фіскальны аргумент пакуль не вельмі дапамагае. За 3 месяцы гэтага года пагалоўе «іпэшнікаў» скарацілася ўсяго на 1,8% — да 258 тысяч.
Трэба меркаваць, са з'яўленнем пераліку дазволеных відаў дзейнасці «чыстка» прадпрымальніцкіх шэрагаў пойдзе больш жыва.
Тым ІП, хто яшчэ захоча займацца бізнесам, законапраект дае права стварыць «камерцыйную арганізацыю, заснаваную адной асобай, у парадку згодна з дадаткам». Арганізацыйна-прававая форма такой юрыдычнай асобы не ўдакладняецца. Зрэшты, дзеючае заканадаўства дазваляе аднаму заснавальніку ствараць не толькі УП, але і любыя іншыя кампаніі — ТАА, ТДА і нават ЗАТ або ААТ (хоць наўрад ці камусьці патрэбныя дадатковыя клопаты па выпуску каштоўных папер).
У дадатку да законапраекта, як і некалі ва ўказе № 302, выкладаюцца асаблівасці перадачы ІП заснаванай імі юрыдычнай асобе маёмасці, якая выкарыстоўваецца ў прадпрымальніцкай дзейнасці, фарміравання статутнага фонду, перарэгістрацыі накладных і касавых апаратаў, выкарыстання ліцэнзій, звальнення або пераводу супрацоўнікаў, разлікаў з бюджэтам і ФСАН, перадачы на ПУП правоў па арэндзе, а таксама абавязацельстваў ІП, у тым ліку па крэдытах, выкарыстанні жылля пад офісы.
У прыватнасці, не спатрэбіцца ацэнка неграшовага ўкладу ў статутны фонд, не будзе спаганяцца дзяржпошліна за дзяржрэгістрацыю камерцыйнай арганізацыі і пераафармленне розных праваўстанаўліваючых дакументаў. Дазваляецца месцазнаходжанне фірмы ў доме ці кватэры заснавальніка-ІП, з выплатай «камуналкі» па тарыфах для насельніцтва. Правы і абавязкі ІП, у тым ліку абавязацельствы па падатках і ФСАН, уніфікаваныя кантрольныя знакі, коды маркіроўкі, накладныя, а таксама правы на даменнае імя, перакладаюцца на створаную кампанію. Бязвыплатна атрыманыя ад ІП маёмасць і грошы не будуць лічыцца ў камерцыйнай арганізацыі пазарэалізацыйным прыбыткам і не пазбавяць яе права прымянення ССП. У ІП такая перадача не прызнаецца рэалізацыяй для мэт падаткаабкладання. Таксама вызначаны парадак уключэння ў затраты для вылічэння падатку на прыбытак расходаў, панесеных ІП да перарэгістрацыі, уключэння ў валавую выручку для ССП або ў абкладаемы абарот для вылічэння ПДВ адгружаных ІП тавараў, работ і паслуг, а «уваходнага» ПДВ — да вылічэння.
З іншымі падатковымі наступствамі гэтага працэсу заканадаўцы яшчэ не вызначыліся. Таму ў праекце толькі агаворваецца, што асаблівасці прававога рэгулявання пытанняў падаткаабкладання адносін, звязаных са стварэннем ІП камерцыйнай арганізацыі, заснаванай адной асобай, могуць вызначацца іншымі законамі, якія ў гэтай частцы маюць вялікую юрыдычную сілу адносна Падатковага кодэкса (ч. 1 п. 8 арт. 3 ПК). Такая нявызначанасць некалькі павялічвае рызыкі змены статусу. Але нашым людзям не прывыкаць блукаць у поцемках прававога поля.
У вызначэнні вытворцы і прадаўца ў Закон «Аб абароне правоў спажыўцоў» дададзеныя фізічныя асобы, якія ажыццяўляюць выраб (вытворчасць) тавараў у рамках самастойнай прафесійнай дзейнасці. Так што плацельшчыкам НПД давядзецца несці устаноўленыя гэтым законам абавязкі, у тым ліку прадастаўляць спажыўцу інфармацыю пра назву, цану тавару (работы, паслугі), пра ўмовы захоўвання тавару (выніку працы), карыстання таварам (вынікам працы, паслугай), калі яны адрозніваюцца ад звычайных умоў захоўвання тавараў (вынікаў работ), карыстання таварамі (вынікамі работ, паслугамі) ці патрабуюць спецыяльных умоў захоўвання, карыстання, пра рэалізацыю тавару (выкананне працы, аказанне паслугі) без дакументаў, якія пацвярджаюць іх якасць і, калі тавар (выкананая праца, аказваемая паслуга) не падлягае абавязковаму пацвярджэнню адпаведнасці.
Памер мае вымярэнне
Шэраг важных змен з'явіцца ў Законе «Аб падтрымцы малога і сярэдняга прадпрымальніцтва».
Перш за ўсё, згодна з праектам, да суб'ектаў малога прадпрымальніцтва будуць адносіцца фізічныя асобы, якія ажыццяўляюць індывідуальную прадпрымальніцкую дзейнасць, а таксама малыя арганізацыі, гэта значыць тыя, у якіх сярэдняя колькасць работнікаў за каляндарны год складае да 100 чалавек уключна. Мікраарганізацыі ў новай рэдакцыі арт. 3 закона не згадваюцца. Іх азначэнне застанецца толькі ва ўказе № 255.
Між тым бізнес-саюзы даўно спрабавалі растлумачыць чыноўнікам, што паказчык «колькасць работнікаў» адлюстроўвае толькі патэнцыйныя магчымасці суб'екта з пункту гледжання якасці арганізацыі менеджменту, у той час як іх рэалізацыю, значнасць і канкурэнтаздольнасць прадпрыемства адлюстроўвае аб'ём гадавога абароту. Таму, акрамя колькасці, трэба ўлічваць іншыя паказчыкі і фактары. Здавалася б, гэтыя тлумачэнні вось-вось улічаць. Удакладненне крытэрыяў аднясення да суб'ектаў МСП з улікам перадавога міжнароднага досведу было запланавана ў дзяржаўнай праграме «Малое і сярэдняе прадпрымальніцтва ў Рэспубліцы Беларусь» на 2021 – 2025 гады. Але да вырашэння гэтай не надта складанай задачы ў начальства рукі так і не дайшлі. Хоць спісваць рашэнне можна літаральна адусюль.
У законе будзе рэгламентавацца парадак фінансавання дзяржпадтрымкі МСП праз «Беларускі фонд фінансавай падтрымкі прадпрымальнікаў», абласныя і Мінскі гарадскі выканкамы, ААТ «Банк развіцця» і банкі. У закон пераносіцца большасць нормаў указа ад 18.03.1998 № 136, якія рэгламентуюць дзейнасць «Беларускага фонду фінансавай падтрымкі прадпрымальнікаў». Аднак, калі раней парадак і ўмовы прадастаўлення дзяржпадтрымкі ўстнаўліваліся ў арт.11 закона, то цяпер яны будуць вызначацца Саўмінам.
Звесткі аб фізічных і юрыдычных асобах, якія адпавядаюць крытэрам аднясення да суб'ектаў МСП будуць уносіцца ў спецыяльны рэестр. Гэтую электронную базу даных будзе фармаваць і весці МПЗ. Не зусім зразумела, навошта спатрэбілася дубляваць дадзеныя пра юрасоб і ІП, якія і так маюцца ў падатковых органаў. Але калі такія рэестры маюцца ў РФ і Казахстане, чаму б і нам такі не завесці.
Да таго ж, у рэестра будуць тры важныя функцыі. Па-першае, толькі ўключаныя ў яго суб'екты МСП змогуць прэтэндаваць на дзяржпадтрымку. Па-другое, уключаныя ў рэестр юрыдычныя асобы, у якіх працуе да 50 чалавек, прыраўноўваюцца па памеры штрафаў да індывідуальных прадпрымальнікаў. Калі за якое-небудзь парушэнне санкцыі да ІП не прымяняюцца, то штраф для гэтых кампаній памяншаецца ўдвая, а мінімальны і максімальны памеры штрафаў для іх таксама будуць такімі ж, як і для ІП. Улічваючы розніцу ў памеры штрафаў, гэта вельмі істотная паблажка.
Па-трэцяе, да дзейнасці камерцыйных арганізацый з колькасцю да 50 чалавек, уключаных у рэестр, устанаўліваюцца патрабаванні, нормы і правілы ажыццяўлення прадпрымальніцкай дзейнасці не менш спрыяльныя, чым дзейнічаюць на момант прыняцця закона ў дачыненні да ІП і/або мікраарганізацый. Гэтая норма не тычыцца пытанняў статсправаздачнасці, падаткаў і дзяржаўнага сацыяльнага страхавання. Але можна спадзявацца, што захаваюцца прэферэнцыі па абыходжанні з адходамі, пажарным, санітарным і экалагічным патрабаванням, прадугледжаныя дэкрэтам № 7 менавіта для мікраарганізацый.
***
Малы бізнес займае даволі сціплае месца ў эканоміцы Беларусі — калі параўноўваць з ЕС або з азіяцкімі краінамі, у тым ліку з Кітаем. Але яго роля не вычэрпваецца доляй у ВУП, інвестыцыях, занятасці і падатках. На суб'ектах МСП, дзякуючы асаблівасцям іх функцыянавання і падаткаабкладання, трымаюцца многія схемы забеспячэння і збыту, разлікаў, прыцягнення і вываду актываў і капіталу. Менавіта такія функцыі малога бізнэсу ўлады цяпер так імкнуцца абмежаваць. Аднак выдаткі гэтых дзеянняў для грамадства могуць істотна перавысіць чаканыя даходы бюджэту.
...У вайне супраць капіталу рух наперад спыніць нельга, і пра тое, каб мы адмовіліся ад далейшай экспрапрыяцыі капіталу, не можа быць і гаворкі. Гаворка ідзе пра змену цэнтра цяжару нашай эканамічнай і палітычнай працы.
...Багатыя і жулікі, гэта два бакі аднаго медаля, гэта два галоўныя разрады паразітаў, выкармленых капіталізмам, гэта — галоўныя ворагі сацыялізму, гэтых ворагаў трэба ўзяць пад асаблівы нагляд за ўсё насельніцтва, з імі трэба распраўляцца, пры найменшым парушэнні імі правілаў і законаў сацыялістычнага грамадства, бязлітасна. (У. І. Ленін)
Цалкам артыкул чытайце на «Народнай волі».