Беларускі кніжны бізнэс “топіць” экспансiя расійскіх гульцоў

У Беларусі за апошняе дзесяцігоддзе наклады мастацкіх кніг ўпалі ў пятнаццаць разоў, прыкметна асеў сегмент дзелавой літаратуры. Якія прычыны негатыўных тэндэнцый у выдавецкай справе і якая яго чакае будучыня?



ej.by

Невыйсці б ў тыраж

Бягучы стан эканомікі беларускай кніжнай галіны эксперты рынка ацэньваюць як блізкі да крытычнага.

У Дзяржаўным рэестры выдаўцоў, вытворцаў і распаўсюджвальнікаў друкаваных выданняў Міністэрства інфармацыі Беларусі па стане на 1 студзеня 2015 г у якасці выдаўцоў зарэгістравана 454 суб'екта гаспадарання. “Калі выключыць з гэтага пераліку ўстановы адукацыі, у якіх ёсць ліцэнзія на выдавецтва, і дробныя фірмы, якія выпускаюць на чыстым энтузіязме па кнізе ў год, то рэальна актыўных суб'ектаў выдавецкай дзейнасці застанецца прыблізна 30”, — распавёў старшыня савета дырэктараў групы кампаній “Рэгістр”, старшыня клуба фінансавых дырэктараў Андрэй Карпунін. Для параўнання яшчэ пяць гадоў таму ў краіне функцыянавала каля 150 выдавецтваў.

Андрэй Карпунін адзначае, што за 15 гадоў тыражы дзелавой літаратуры знізіліся з 3 тыс. да 0,5 — 1 тыс. асобнікаў. Яшчэ больш красамоўную лічбу прыводзіць Аляксандр Нячай, дырэктар выдавецтва “Вышэйшая школа", якое спецыялізуецца на выпуску вучэбнай літаратуры. Паводле яго слоў, за апошняе пяцігоддзе тыражы падручнікаў і дапаможнікаў для ВНУ і ССНУ, якія выпускаюцца, ўпалі ў сярэднім з некалькіх тыcячаў асобнікаў адной кнігі да 200-700 копій выдання.

У цэлым, паводле ацэнак розных аналітыкаў, за 15 гадоў тыражы ў сегментах мастацкай, дзелавой і вучэбнай літаратуры для сістэмы прафесійнай адукацыі дэманстравалі спад. Вынік несуцяшальны — за названы перыяд, адзначаюць аналітыкі, наклады выданняў названага профілю знізілася ў сярэднім у 10-20 разоў.

Дадзеныя аб скарачэнні накладаў кніг прыводзіць і афіцыйная статыстыка. У адпаведнасці з дадзенымі Нацыянальнай кніжнай палаты Беларусі, у I квартале 2015 тыражы ўпалі ў параўнанні з аналагічным перыядам 2014-га года на 31,5%.

Пры гэтым згодна з інфармацыяй Нацыянальнай кніжнай палаты, за студзень-сакавік 2015 кнігі сталі амаль у 2 разы танчэй, чым былі ў тым жа перыядзе мінулага года. Таксама ў 1,2 разы зменшылася колькасць найменняў друкаваных кніг.

І хоць у Беларусі выдаецца ўсё менш кніг, прадаць іх з кожным годам становіцца больш складана. “Яшчэ некалькі гадоў таму ў эканамічныя разлікі, якія прадугледжваюць тэрмін рэалізацыі пяцітысячнага накладу, можна было смела закладваць ад года да двух. Аднак вынікі работы галіны за 2014 паказваюць, што на працягу аднаго сезону рэальна рэалізаваць кнігі толькі двух беларускіх аўтараў — Наталлі Батраковай і Васіля Быкава”, — падзяліўся бачаннем Андрэй Карпунін.

Па дадзеных Міністэрства інфармацыі, назіраецца таксама тэндэнцыя да росту аб'ёмаў перавыданняў. Так, у 2014 годзе ў агульным аб'ёме выпускаемай ў Беларусі кніжнай прадукцыі доля выдадзенай паўторна ўзрасла на 17,1% супраць 16,7% у 2013 годзе (13,5% у 2012-ым і 12,8% у 2011 годзе). У той жа час прыкметнае скарачэнне аб'ёмаў загрузкі друкарняў, якія выпускаюць кніжную прадукцыю, паказана ў падрыхтаванай Мінінфармам даведачна аналітычнай інфармацыі аб дзейнасці галіны СМІ і друку ў 2014 годзе. “Сітуацыя, што склалася, дадаў кіраўнік групы кампаній, — дакладная прыкмета пагаршэння стану кніжнага рынку ў будучыні”, — лічыць старшыня клуба фінансавых дырэктараў.

Пад чорным сцягам

Айчынны выдавецкі бізнэс, перакананыя эксперты рынку, апынуўся безабаронны перад экспансіяй з боку расійскіх прадпрымальнікаў і кніжнага пірацтва ў інтэрнэце.

“Крадзеж з дапамогай сеткі практыкуюць многія ВНУ і ССНУ, якія абкаталі зручную схему, — адзначыў дырэктар выдавецтва" Вышэйшая школа "Аляксандр Нячай. —Купляюць у выдавецтва адзін-два асобніка кнігі, скануюць яго і вывешваюць на сваіх сайтах для агульнага карыстання”. Студэнты, ды і бібліятэкі, дарэчы, таксама, часцяком абыходзяцца электроннымі версіямі кніг, якія множацца не ў друкарні, а ў навучальнай установе. Аб'ектамі цікавасці інтэрнэт-піратаў часцяком становяцца і навінкі мастацкіх кніг, якія карыстаюцца павышаным попытам.

“У сучасных сеткавых піратаў працэс сканавання кнігі цалкам аўтаматызаваны. Усяго за адну ноч з дапамогай спецыяльнага абсталявання яны могуць адсканаваць, выверыць, зрабіць карэктуру і размясціць у інтэрнэце да 600 старонак”, — падзяліўся назіраннямі кіраўнік групы кампаній. Таму калі кніга трапляе ў інтэрнэт, то спыніць працэс яе распаўсюджвання становіцца практычна немагчыма.

Штогод “чорны” рынак, паводле ацэнак аналітыкаў, наносіць выдаўцам і аўтарам шкоду, вылічваецца сотнямі мільёнаў рублёў.

І хоць беларускае заканадаўства прадугледжвае абарону аўтарскіх правоў, праваўладальнікам даводзіцца змагацца з кніжным пірацтвам самастойна. “Асабіста я ні разу не чуў, каб органы дзяржкіравання паспрабавалі спыніць развіццё “чорнага” кніжнага рынку ці хаця б абмеркаваць праблему на круглым стале з удзелам аўтараў і выдаўцоў”, — адзначае Андрэй Карпунін.

“Кніжная”экспансія Расіі

Па словах спецыялістаў, беларускі кніжны рынак літаральна “затапляе” некантралюемы паток таннай кніжнай прадукцыі з Расіі. У выніку айчынныя выданні павольна, але дакладна выцясняюцца з прылаўкаў крам і кірмашоў імпартнымі кнігамі.

“Расійскія выдаўцы карыстаюцца заканадаўчымі прэферэнцыямі, якіх у Беларусі, на жаль, няма, — тлумачыць асаблівасці кніжнага цэнаўтварэння Андрэй Карпунін. — Расійскія вытворцы кніжнай прадукцыі (у адрозненне ад айчынных) вызваленыя ад выплаты ПДВ. Кошт друку ў Расіі таксама ніжэй, паколькі дзеючыя там ўвазныя пошліны на паліграфічную сыравіну значна менш (ды і стаўка ПДВ для імпарцёраў на 2 адсоткі ніжэй), чым у Беларусі”. У выніку сабекошт і сама выніковая цана беларускай кніжкі атрымліваецца на 40-50% вышэй расійскага аналогу.

“Чым больш тыраж, тым танней аддрукаваць яго ў друкарні. Такое універсальнае правіла выдавецкага бізнэсу”, — дадае Андрэй Карпунін. Вось чаму перавага расійскіх кніг па цане абумоўлена, у тым ліку іх гіганцкімі тыражамі. “Кошт расійскіх кніг, наклады якіх пачынаюцца ад 10 тыс. экзэмпляраў, у разы ніжэй, чым прадукцыі беларускіх суб'ектаў гаспадарання. У якасці параўнання, для айчынных выдаўцоў, часцяком, мяжой магчымасцяў з'яўляецца выпуск кнігі накладам у 5 тыс. копій (без дапамогі з боку), адзначае спецыяліст.

Пры гэтым некаторыя расійскія выдавецтвы налаўчыліся выкарыстоўваць сітуацыю, якая склалася ў сваіх інтарэсах. “Адкрываюць на тэрыторыі Беларусі свае прадстаўніцтвы для працы з айчыннымі аўтарамі, якія згаджаюцца прадаваць свае творы па значна больш нізкіх расцэнках, чым расійскія пісьменнікі”, — распавёў кіраўнік “Рэгістра”. Прадпрымальнікі падганяюць тэксты (і прыклады ў іх) пад стандарты і патрэбы расійскага рынку, а электронныя макеты будучых кніг накіроўваюцца для друку ў расійскі офіс. Частка гэтай прадукцыі, дарэчы, пад выглядам расійскай затым вяртаецца для продажу ў Беларусь.

Нерадасная сітуацыя пагаршаецца яшчэ і тым, што ў 2014 годзе паступленне расійскай друкаванай кніжнай прадукцыі на айчынны рынак перавысіла оптымум, які ён быў у стане пераварыць. “З-за крызісу ў Украіне на тэрыторыю Беларусі была перанакіраваная частка накладаў расійскіх выданняў, аддрукаваных для продажу на тэрыторыі гэтай пацярпелай ад сацыяльных і эканамічных узрушэнняў краіны”, — растлумачыў кіраўнік групы кампаній “Рэгістр”. Такім чынам, колькасная перавага расійскіх кніг над беларускімі стала яшчэ больш адчувальнай.

Кнігі беларускіх аўтараў на айчынных кніжных выставах і ў прыватных крамах сёння прадстаўленыя толькі адзінкавымі экземплярамі. “Кнігагандляры аддаюць перавагу купіць кніжку ў Расіі, якая ў пераліку на беларускія грошы каштуе 15 тыс. рублёў, і зрабіць 200% нацэнкі. З гатовым коштам у 45 тыс. рублёў выданне усё роўна будзе выглядаць вельмі “смачна” ў параўнаньні зь беларускай кнігай, якая пры рознічнага нацэнцы ў 40% будзе каштаваць як мінімум 120 тыс. рублёў”, — разважае Андрэй Карпунін.

“Беларускі выдавецкі бізнес сёння прайграе, перш за ўсё, у рамках рынкавых адносін. Заўсёды быў праціўнікам прымянення жорсткіх мер, але адзіны дзейсны спосаб пераламаць сітуацыю, якая склалася, які я бачу, — увесці для выдавецкага бізнэсу падатковыя паслабленні, усталяваць льготныя стаўкі арэнды для кніжных крамаў, а таксама на заканадаўчым узроўні абавязаць гандлёвыя цэнтры адкрываць на сваіх плошчах кнігарні, ўсталяваць прыярытэт дзяржзакупак бібліятэкамі і навучальнымі ўстановамі менавіта беларускіх кніг і пачаць, нарэшце, барацьбу з кніжным пірацтвам у інтэрнэце на дзяржаўным узроўні”, — кажа Андрэй Карпунін.

“Калі не перадужыць негатыўныя працэсы на кніжным рынку сёння, то ў хуткім часе мы будзем чытаць толькі расійскія кнігі. У айчыннай выдавецкай справе застануцца толькі энтузіясты, здольныя працаваць без прыбытку і нават сабе ў страту”, — прагназуе спецыяліст.

Паводле: Заўтра