РФ збіраецца адмяніць вынікі прыватызацыі 1990-х гадоў?

Расія як дзяржава была бяссільнай супраць карупцыі больш за 30 гадоў. І раптам спахапілася! Цяпер «карупцыйнымі» можна прызнаць практычна ўсе здзелкі па прыватызацыі дзяржаўнай маёмасці, якія лабіраваліся на федэральным і рэгіянальным палітычным узроўні. Што здарылася, разбіралася «Новая газета».

Расійскі Канстытуцыйны суд пастановай ад 31 кастрычніка 2024 года № 49-П фактычна адмяніў тэрміны іскавай даўнасці ў дачыненні да «ўчынкаў карупцыйнай накіраванасці».

Гэтая пастанова заслугоўвала б апладысментаў, калі б не самі фактычныя тэрміны і не кантэкст. Генпракуратура ў апошні час паднаціснула на пазовы аб канфіскацыі маёмасці ва ўласнікаў, якіх яна лічыць нядобрасумленнымі, па розных падставах. У тым ліку ў дачыненні да асоб, западозраных у карупцыі, такіх пазоваў у 2019 і 2020 гадах было па адным, у 2022-м — ужо тры, а ў 2023 годзе — шэсць. Як правіла, патрабаванні выцякаюць з падзей 20-гадовай і нават 30-гадовай даўніны.

Падставай для пастановы № 49-П стаў запыт Краснадарскага краявога суда, які сутыкнуўся з цяжкасцямі пры разглядзе ў апеляцыі пазову, які Генеральная пракуратура РФ прад'явіла па законе «Аб кантролі за адпаведнасцю расходаў асоб, якія замяшчаюць дзяржаўныя пасады, і іншых асоб іх даходах» ад 03.12.2012 № 230-ФЗ да экс-кіраўніцтву аграканцэрна «Пакроўскі» (Андрэй Каравайка, Аркадзь Чабанаў і інш.).

Паводле версіі пракуратуры, бізнес Каравайкі быў заснаваны на сродкі, атрыманыя карупцыйным шляхам падчас працы ў апараце паўнамоцнага прадстаўніка Паўднёвай федэральнай акругі ў 2001-2004 гадах. 

Суд першай інстанцыі пастанавіў перадаць у дзяржуласнасць акцыі і долі ў статутных капіталах 22 кампаній коштам звыш 9 млрд руб. Адказчыкі са свайго боку спасылаліся на заканчэнне тэрмінаў іскавай даўнасці, якія паводле агульнага правіла не могуць перавышаць трох, а ў асобных выпадках (напрыклад, пры дзеяннях тэрарыстычнай накіраванасці) — дзесяці гадоў.

«Самае карумпаванае ведамства — Кіраўніцтва справамі прэзідэнта. Тры яго кіраўнікі пакінулі пасады з-за карупцыі»

Пастанова № 49-П на 52 старонках змяшчае мноства вялізных, але агульных разваг адносна жахаў карупцыі. Яна 

Гэтыя словы былі б «залатымі», калі б праваахоўныя органы заняліся барацьбой з карупцыяй крыху раней. 

КС тут фактычна прызнае, што дзяржава, пачынаючы са «найскладанага перыяду трансфармацыі ў 90-х» была бяссільнай супраць карупцыі, — і пакідае нам здагадвацца, з чаго гэта Генпракуратура РФ раптам спахапілася цяпер.

Вось яшчэ з пастановы КС: 

КС імкнецца трымацца закона «Аб кантролі за адпаведнасцю...», тлумачачы, што механізм пазову ў яго рамках не з'яўляецца ні грамадзянска-, ні адміністрацыйна-прававым і ў заканадаўстве для яго наогул не ўстаноўлена тэрмінаў даўніны. 

Гэта супярэчыць пазіцыі таго ж суда, які ў пастановах ад 27 красавіка 2001 года № 7-П, ад 14 ліпеня 2005 года № 9-П і ад 24 чэрвеня 2009 года № 11-П канстатаваў, што наяўнасць тэрмінаў, на працягу якіх ва ўзаемаадносінах з дзяржавай могуць надысці неспрыяльныя наступствы для некаторых асоб, уяўляе сабой неабходную ўмову прымянення гэтых наступстваў.

Пастанова № 9-П прама паказвае на прэзумпцыю нядобрасумленнасці: не пракуратура павінна даказваць, што маёмасць набытая на сродкі, якія перавышаюць даходы службовых асоб, але, наадварот, яны павінны даказваць наяўнасць адпаведных і законных даходаў:

Але такія дзеянні падпадаюць ужо пад склады Крымінальнага кодэкса, дзе дзейнічае прэзумпцыя невінаватасці. Разумеючы гэта, КС тлумачыць, што пазоў па законе «Аб адпаведнасці...» можа быць пададзены і ў адсутнасць крымінальнай справы, у тым ліку за даўнасцю здзяйснення злачынства, у тым ліку за дзеянні, учыненыя да яго ўступлення ў сілу 1 студзеня 2013 года.

КС, калі разважае пра механізм ФЗ-230 «Аб кантролі за адпаведнасцю...», агаворвае, што яго пазіцыя па тэрмінах даўнасці не распаўсюджваецца на пазовы аб канфіскацыі маёмасці па іншых падставах, у прыватнасці, аб адмене здзелак па прыватызацыі. Аднак, сказаўшы «А», КС, цалкам верагодна, скажа і «Б», тым больш што пастанова саслізгвае на тэрміны, якія ў законе не вызначаны, накшталт «учынкаў карупцыйнай накіраванасці». 

«Красці па чыне — частка сістэмы». Чалы — пра кадравыя праблемы ў апараце Лукашэнкі

У такім шырокім разуменні «карупцыйнымі» з'яўляюцца практычна ўсе здзелкі па прыватызацыі дзяржаўнай маёмасці, якія лабіраваліся на федэральным і рэгіянальным палітычным узроўні.

КС агаворвае, што канфіскацыя падазронай маёмасці ў службовых асоб у рамках ФЗ-230 не павінна тычыцца трэціх асоб, якім яна была перапрададзеная, калі яны не з'яўляюцца асацыяванымі з адказчыкамі або падстаўнымі. Але тут трэба спусціцца на ўзровень практыкі судоў агульнай юрысдыкцыі: ніхто там не будзе разбірацца з добрасумленнымі або нядобрасумленнымі набытчыкамі.

Роўна гэта адбылося па пазове Генпракуратуры да экс-кіраўніка Серпухаўскага раёна Аляксандра Шастуна, калі разам з яго домам была канфіскаваная і ўласнасць шматлікіх трэціх асоб, у тым ліку тых, хто ніколі не быў з ім нават знаёмы. Аналітыкі яшчэ тады, пяць гадоў таму, прадказвалі, што гэта створыць прэцэдэнт, небяспечны для ўсіх службовых асоб — ну, мабыць, не для ўсіх, — на тое ёсць выбарчае правапрымяненне.

З дзеючымі службовымі асобамі — не так бяспечна звязвацца, іншая справа — былыя. У тым жа Краснадарскім краі велізарныя сельскагаспадарчыя ўгоддзі аналагічным чынам набывалі службовыя асобы куды больш высокага ўзроўню, чым былы федэральны інспектар. Але хіба яны будавалі свае палацы пад зямлёй ці не выязджалі на дарагіх машынах за межы абгароджаных уладанняў? «Дзе вы былі гэтыя 30 гадоў?»…

«Народ змяніўся, а сёй-той — толькі ў горшы бок»