Чатыры гады пасля Майдана

Сёння ва Украіне адзначаецца Дзень Герояў Нябеснай сотні. Пасля Майдану прайшло чатыры гады. Ці дастаткова, каб асэнсаваць тыя падзеі? Што за гэты час змянілася ва Украіне, і галоўнае — ці варта было ахвяраваць дзеля гэтага жыццём і здароўем?

Фота Яфрэма Лукацкага, АРПра гэта «НЧ» гутарыць з галоўным рэдактарам часопіса «Український тиждень» Дмітром Крапівенкам.
— Пасля Майдана, як змянілася Украіна?
— Змянілася ўсё ці, збольшага, многае. Ёсць відавочныя рэчы: змянілася ўлада, змяніўся геапалітычны курс краіны, мы жывём зараз у іншым дыскурсе — у сувязі з вайной. Ад глабальных зменаў мы прыйшлі і да больш лакальных: «бязвіз» з Еўропай, рэформа адукацыі, медыцыны, паліцыі і шмат іншых рэформаў, пра якія зараз кажуць нашыя палітыкі. Гэтыя рэформы ў рознай ступені рэалізацыі, але так ці інакш — змены пачаліся. За чатыры гады яны закранулі практычна ўсе сферы жыцця.
Я прыхільнік таго, што ўсе гэтыя змены павінны былі адбыцца, у мяне няма ніякіх сантыментаў, што гэта было не трэба альбо «таго не варта». Пытанне толькі ў кошце гэтых пераўтварэнняў. З кепскага — нам не ўдалося пазбегнуць вайны і крыві. Аднак, гэта вайна не ўнутраная, не грамадзянская. Яна выкліканая інтэрвенцыяй Расіі.
З добрага я скажу толькі пра адну рэч, самую важную, на мой погляд. Ніводная краіна былога сацыялістычнага лагера альбо пост-СССР, якая выйшла з пад апякунства Расіі, у гістарычнай перспектыве пра гэта не пашкадавала. І краіны Усходняй Еўропы, і краіны Балтыі прайшлі шлях рознай ступені паспяховасці. Аднак, я ўпэўнены, што ў масе сваёй грамадзяне гэтых краін не шкадуюць пра тое, што выйшлі са сферы ўплыву Расіі. А гэта прадвызначае і ўсе астатнія рэчы: і геапалітычныя, і эканамічныя, і сацыяльныя, і гэтак далей.
Калі вайна — галоўны мінус, то галоўны плюс — новы геапалітычны, праеўрапейскі, празаходні курс Украіны. Гэта шлях на бліжэйшыя гады, і я не бачу падстаў, каб казаць, што краіна ў нейкай агляднай будучыні з гэтага курсу збочыць. Шлях будзе складаным — ён і зараз няпросты, — але ў цэлым ён слушны і прывядзе да поспеху.
— У грамадстве няма шкадаванняў наконт гэтага выбару?
— Заўсёды складана казаць за цэлую краіну (смяецца). Так, у нас ёсць пэўны працэнт грамадзянаў, сярод якіх моцныя імперскія сантыменты. Гэтае пытанне хутчэй псіхалагічнае і ментальнае, чым рацыянальнае. Але, як бы цынічна гэта не гучала б, з-за вайны колькасць такіх людзей імкліва скарачаецца. Гэта людзі, у асноўным сталага веку, якія на ўзроўні эмацыйным, сентыментальна прывязаныя да мінулага, і ім што ні кажы, што ні зрабі — «Раней было лепш». Пэўна, таму, што яны былі маладзейшыя.
Канешне, казаць пра тое, што ў нас у краіне ніхто не шкадуе пра мінулае, будзе няправільна. Але гэтыя людзі не ў мэйнстрыме, і яны ёсць і ў іншых названых мною краінах, — «неграмадзяне» ў Латвіі і Эстоніі, людзі, якія галасуюць за Камуністычную партыю Чэхіі… У гэтым плане мы не вельмі моцна адрозніваемся ад тых еўрапейскіх краін. Іншая справа, што мы вырваліся з-пад апякунства Расіі, але прайсці вялікі шлях нам яшчэ належыць. Сённяшняя сітуацыя шмат каго яшчэ не натхняе, бо не так відавочныя перавагі — яны, збольшага, у будучыні. Таму ў нас такі… стрыманы аптымізм.

— Шмат хто кажа, што вынік Майдана — вайна. З іншага боку, была інфармацыя, што медалі «За вызваленне Крыма» былі адлітыя, калі Майдана яшчэ і ў праекце не было. У прынцыпе, вайны можна было пазбегнуць?
— Я думаю, што можна было пазбегнуць калі не вайны, дык такой колькасці ахвяраў. Што тычыцца Крыма, то там непасрэдныя ахвяры — адзін украінскі вайсковец і адзін крымскі татарын. Яны загінулі ў ходзе дзеянняў па анексіі паўвострава. Ці маглі мы пазбегнуць анексіі Крыма? Зараз я думаю, што не. Мы неяк падлічылі нашы магчымасці на той момант — на люты-сакавік 2014 года. І прыйшлі да высновы, што з ваеннага пункту гледжання анексіі Крыма мы супрацьстаяць не маглі — крыві было б толькі больш.
А вось што тычыцца Данбаса… Калі б тады, у сакавіку 2014 года, удалося правесці эфектыўную паліцэйскую аперацыю і закрыць мяжу з Расіяй — вайны ў поўным разуменні гэтага слова ўдалося б пазбегнуць. Тут былі шанцы.
Зараз відавочна, што абапірацца на мясцовы апарат МУС, СБУ, Нацгвардыі было немагчыма — там, як і ў Крыме была вялікая колькасць людзей, якія здрадзілі прысязе ці бяздзейнічалі. Але ёсць прыклад Харкава, калі сіламі МУС сепаратысты былі проста выкінутыя з гарсавета і аблсавета. Узялі будынкі пад ахову, і сепаратысцкі мяцеж у Харкаве быў знішчаны.
Трэба было больш рашуча дзейнічаць у Данецкай, Луганскай абласцях і больш рашуча перакрываць мяжу, бо сепаратысцкія «хуліганы», «цітушкі», як мы іх называем, ехалі да нас электрычкамі з Белгарада, Растова і гэтак далей.
Мяцеж можна было лакалізаваць. Досвед Харкава, Запарожжа, Нікалаева, Херсона, Дняпра паказаў, што гэта было магчыма. Але МУС і войска былі дэмаралізаваныя. І мала было людзей, гатовых узяць на сябе адказнасць за гвалт, рашэнне, дзеянне. Але ахвяр у выпадку рашучых дзеянняў у параўнанні з тым, што пачалося ў красавіку-маі, было б непараўнальна менш. Гэтая мяккацеласць тады адыграла дастаткова жудасную ролю. У адзін момант не захацелі дзейнічаць жорстка… А гэта было б апраўдана ў параўнанні з тым, што здарылася праз месяц-другі.

— Ва Украіне зараз часцяком можна пачуць галасы, што існуючая ўлада «здрадзіла ідэалам Майдана». Ці сапраўды ёсць, як у вас кажуць, «зрада»?
— Давайце спачатку ўзгадаем, якія былі патрабаванні Майдана. Зрынуць Януковіча? Зрынулі. Перазапусціць уладу? Перазапусцілі. Выбары прайшлі дэмакратычна, прызнаныя ўсім светам, каго людзі абралі — таго абралі. Парашэнка можа шмат каму не падабацца, але ён — законна абраны прэзідэнт, які ўладу не ўзурпаваў. Януковіч таксама быў абраны законна, але пасля ён пачаў узурпацыю улады — падмінаў пад сябе тыя паўнамоцтвы, якія яму Канстытуцыяй не надаваліся.
Асацыяцыя з ЕС — адпраўная кропка Еўрамайдана — падпісаная. І мы нават прасоўваемся па шляху еўрапейскай інтэграцыі. Таму казаць пра тое, што ўлада не выканала патрабаванні Майдана, нельга. Канешне, зрынанне Януковіча — гэта заслуга самога Майдана. Але асацыяцыя з ЕС — гэта ўжо заслуга ўлады, якая была абраная пасля яго.
Я лічу, што належным чынам незадаволены самы вялікі запыт грамадства — запыт на справядлівасць. Калі мы вернемся да Майдана, то пакаранне людзей, якія нясуць адказнасць за расстрэлы ў Кіеве, — адна з самых топавых тэмаў. Судовыя працэсы ідуць рознай ступені інтэнсіўнасці, але ў цэлым грамадства лічыць, што ўлада робіць недастаткова, каб належным чынам гэтыя справы расследаваць.
Наш мем — антыкарупцыя. Майдан у вялікай ступені быў супраць карупцыі. Казаць, што за чатыры гады мы пераадолелі карупцыю, было б ужо зусім няправільна. Яна стала не такой відавочнай, не такой нахабнай, яна займела іншыя формы, але карупцыйныя факты маюць месца.
Таму, з аднаго боку, уладу не любяць традыцыйна, а з іншага — па меркаванні многіх людзей, яна робіць недастаткова. Робіць тое, але недастаткова. А ўжо чаму — у кожнага знаходзяцца свае тлумачэнні.
І, канешне, да гэтага дадаюцца матэрыяльныя і сацыяльна-эканамічныя пункты, хаця Майдан не быў сацыяльным пратэстам: ніхто не выходзіў туды дзеля таго, каб у два разы вырас заробак, ствараліся новыя працоўныя месцы... Еўраінтэграцыя прадугледжвае гэта, але ў больш аддаленай перспектыве. Зразумела, калі растуць тарыфы, калі абясцэньваецца нацыянальная валюта, гэта ўсё ўладзе з рук не сыходзіць і рэйтынгаў ёй не дадае...

— А можа, чаканні ад Майдана былі завышаныя?
— Афіцыйныя патрабаванні Майдана можна звесці да двух: далоў Януковіча і даеш еўрапейскі выбар. Гэтыя базавыя патрабаванні выкананы. А што тычыцца справядлівасці, гэта такая штука, якую не памацаеш, кожны разумее яе па-свойму. У аднаго справядлівасць — каб суды абаранялі права ўласнасці і правы чалавека, а ў іншага — каб у мяне ў каморы было проса не менш, чым у суседа. Ёсць і такія людзі, і яны, пэўна, больш расчараваныя ўладай, чым тыя, у каго не было такіх чаканняў ад Майдана.
— І ўсё ж: ці варты быў Майдан ахвяр, «нябеснай сотні»?
— Для мяне адказ адназначны: гэта было варта і гэта было не дарма. Таму што, хай і гучыць пафасна, гэта — цана свабоды. Калі кажаш пра такія рэчы, шкадаваць мне, напрыклад, не даводзіцца. Пра тое, што мы пачалі Майдан, мы ў ім удзельнічалі, мы яго падтрымлівалі — я ані на секунду за гэты час не сумняваюся. Калі вярнуцца на машыне часу на чатыры гады таму, я рабіў бы ўсё тое ж самае — без шкадаванняў.