Шматпалярны свет, якім яго бачаць аўтсайдары
Валерый Карбалевіч для «Позірку» расказвае пра «вясёлкавыя» перспектывы тых міждзяржаўных утварэнняў, у якіх шукае падтрымкі Лукашэнка.
Ілюстрацыйнае фота: Shutterstock
Толькі што скончыўся штогадовы Давоскі форум, на якім прадстаўнікі сусветнай эліты абмяркоўвалі самыя актуальныя праблемы чалавецтва. У ім удзельнічала дэмакратычная лідарка Беларусі Ціханоўская са сваёй камандай.
Яна ўжо другі раз пабывала на гэтым аўтарытэтным мерапрыемстве, дзе сустракалася з першымі асобамі бізнесу і палітыкі. У Давос Ціханоўская прыехала пасля паспяховых візітаў у Польшчу і Фінляндыю. Там, на швейцарскім курорце, адбыліся яе сустрэчы з прэзідэнтам Венгрыі, прэм'ер-міністрамі Нідэрландаў, Бельгіі, Балгарыі, Косава, Ірландыі, Грэцыі, міністрамі замежных спраў Украіны, Літвы, Аўстрыі, Эквадора, Коста-Рыкі і інш.
Амаль адначасова афіцыйная дэлегацыя Беларусі на чале з міністрам замежных спраў Алейнікам прыняла ўдзел у XIX саміце РН, які праходзіў з 15 па 20 студзеня ў Кампале (Уганда). Там кіраўнік беларускага МЗС правёў сустрэчы і дамовіўся аб супрацоўніцтве з калегамі з Індыі, Алжыра, Філіпінаў, Уганды, КНДР, Егіпта, Малайзіі, Катара. На палях мерапрыемства адбыліся «кароткія сустрэчы» (гэта значыць стоячы, на хаду) Алейніка з прэзідэнтамі Уганды, Зімбабвэ, Экватарыяльнай Гвінеі.
Гэтая кантрасная карціна выразна паказвае не проста рознавектарнасць міжнароднай арыентацыі ўлад і дэмакратычных сіл Беларусі. Гэта два цалкам розныя праекты, па сутнасці — два супрацьлеглыя цывілізацыйныя выбары.
Мінск адмовіўся ад еўрапейскага выбару
Але тут цікава іншае. Цяпер у Расіі і Беларусі на палітычным і экспертным узроўні шмат размоў пра тое, што трэба аб'яднаць краіны глабальнага Поўдня ў барацьбе супраць «калектыўнага Захаду», які ўвасабляе аднапалярнасць, каб перайсці да шматпалярнасці. І для гэтага, маўляў, варта стварыць новыя міжнародныя інстытуты, якія павінны з'яднаць дзяржавы Азіі, Афрыкі і Лацінскай Амерыкі ў процівагу існуючым арганізацыям, створаным ЗША і тымі, хто «абслуговае іх інтарэсы». Таму з усіх сіл раздзімаюць ролю і значэнне любых незаходніх утварэнняў — кшталту Шанхайскай арганізацыі супрацоўніцтва (ШАС), БРІКС і інш.
Глядзіце таксама
Менавіта зыходзячы з такой канцэпцыі, цікава было б паглядзець на палітычны і гістарычны лёс РН. Ён быў створаны ў перыяд «халоднай вайны» на прынцыпах няўдзелу ў ваенных блоках (пад якімі на момант заснавання арганізацыі разумеліся перш за ўсё NATO і «Арганізацыя варшаўскай дамовы») і палітыкі нейтралітэту. Пасля краху Савецкага блока і створаных ім арганізацый РН працягвала існаваць як нейкая мяккая процівага або альтэрнатыва арганізацыям «калектыўнага Захаду».
Беларусь з'яўляецца членам РН з 1998 года. На той час яна была адзінай краінай Еўропы, якая ўвайшла ў гэтую арганізацыю, што вельмі знамянальна і сімвалічна. Гэта значыць, ужо чвэрць стагоддзя як Беларусь прынцыпова адмовілася ад еўрапейскага выбару на карысць Усходу і Поўдня.
Калі падыходзіць скрупулёзна, то сяброўства нашай краіны ў ваенна-палітычным блоку АДКБ супярэчыць прынцыпам РН. Але на гэта ніхто не звяртае ўвагі.
Лукашэнка сам крытыкаваў РН за слабасць
Цяпер РН аб'ядноўвае 120 дзяржаў. У свой час беларускія дзяржаўныя СМІ запэўнівалі, што гэта другая па ўплыве арганізацыя ў свеце пасля ААН. Раз на некалькі гадоў праводзяцца саміты гэтага руху, чарговы толькі што прайшоў ва Угандзе.
У верасні 2006 года на адзін з самітаў РН, які праходзіў у Гаване, прыляцеў Аляксандр Лукашэнка. Ён там выступіў з палымянай прамовай, заклікаў дзяржавы-члены руху аб'яднацца, ператварыць РН у сусветны цэнтр сілы, выступаў за кансалідацыю краін, якія развіваюцца, у барацьбе супраць «аднапалярнага свету» (г.зн. ЗША), абарону членаў руху ад ціску з боку Захаду. Прычым Лукашэнка вылучаў Беларусь на ролю лідара РН.
Алейнік у выступленні на саміце ў Кампале 19 студзеня таксама заявіў, што «Рух недалучэння» павінен стаяць у цэнтры міжнародных намаганняў па ўмацаванні тэндэнцыі фарміравання шматпалярнай светабудовы».
Можа і павінен, але ў рэальнасці атрымліваецца дрэнна. У рэчаіснасці РН — гэта гістарычны анахранізм, рэлікт эпохі халоднай вайны, двухпалярнага свету, аморфная арганізацыя, якая знаходзіцца ў пошуку сваёй ідэнтычнасці і новага месца ў зменлівых умовах. Ён не мае статута, выразнай палітычнай платформы, бюджэту, пастаяннага кіруючага органа.
Глядзіце таксама
РН не здольны выступіць як адзіная сіла нават у момант вострых міжнародных крызісаў, за што, дарэчы, Лукашэнка гэтае ўтварэнне папракаў. Гэта хутчэй клуб, пляцоўка, месца для сустрэч і перамоў. Але такой жа пляцоўкай з'яўляецца, напрыклад, ААН.
Такія структуры асуджаны на аморфнасць
Прычыны такой аморфнасці, няздольнасці заняць пэўную пазіцыю па важных сусветных пытаннях відавочныя. У РН уваходзяць занадта розныя дзяржавы з вельмі розным геапалітычным становішчам, ідэалогіяй, культурай, эканамічнымі і палітычнымі інтарэсамі. Ператварыць клуб са 120 дзяржаў, якія прадстаўляюць Азію, Афрыку і Лацінскую Амерыку, у эканамічны саюз або ваенна-палітычны блок — гэта са сферы ненавуковай фантастыкі.
Цяпер Беларусь настойліва імкнецца ўступіць у ШАС і БРІКС. Беларускія і расійскія дзяржаўныя СМІ актыўна даказваюць, што вось яны, незаходнія арганізацыі, якія фарміруюцца, стануць апорай новага сусветнага парадку, што прыйдзе на змену аднапалярнаму свету. Маўляў, Захад, створаныя ім інстытуты (NATO, ЕС, МВФ, Сусветны банк і інш.) паміраюць. А новыя, незаходнія структуры больш перспектыўныя.
Глядзіце таксама
Слухаючы такія развагі, адразу ж згадваеш РН, які так і не змог вызначыцца са сваёй роляй, месцам у сістэме міжнародных адносінаў. Ёсць падставы меркаваць, што нешта падобнае чакае і новыя структуры кшталту ШАС, БРІКС.
Вось апошнія падзеі з'яўляюцца яркай ілюстрацыяй, наколькі трывалыя новыя ўтварэнні і наколькі супадаюць інтарэсы іх удзельнікаў. У апошнія дні дзве краіны, якія ўваходзяць у ШАС, — Іран і Пакістан — знаходзяцца на мяжы вайны. Бакі абмяняліся ракетнымі ўдарамі. Таксама Іран абстраляў Ірак, краіну, якая прэтэндуе на статус назіральніцы ў ШАС.
Так што з крахам Захаду і узвышэннем Усходу і Поўдня давядзецца крыху пачакаць.