Быць як Макмэрфі

Кніжная серыя «Амерыканка», заснаваная англамоўнымі беларускімі перакладчыкамі ў 2017 годзе, выпусціла першую ластаўку. Дакладней, зязюлю. Культавы раман Кена Кізі ў перакладзе Аляксея Знаткевіча нарэшце пабачыў свет.

Прыбытак ад продажаў раману Кізі, як абвясціла рэдактарка серыі Марыя Мартысевіч, пойдзе на друк іншых кніг «Амерыканкі». Наступным выдадуць «Байцоўскі клуб» Чака Паланюка. Яго на беларускую мову пераклаў Серж Мядзведзеў. Падтрымаць новыя кнігі серыі перадзамовай можна будзе ўсю зіму на платформе talaka.by у межах вясёлай кампаніі «Каляды з «Амерыканкай».

Між тым беларускамоўны «Палёт над гняздом зязюлі» і серыя «Амерыканка» трапілі ва ўсе выніковыя агляды і экспертныя рэйтынгі канца 2017 года. Больш за тое: дзякуючы кнізе Кізі ў айчынных СМІ ўвогуле загаварылі аб праблемах перакладу і важнасці выдаваць найлепшае з сусветнай літаратуры. Мы сабралі самыя душэўныя водгукі аматараў творчасці Кізі, якія з’яўляліся ў сацыяльных сетках, пакуль перакладчыкі збіралі грошы для яго выдання на платформе «Улей».

Аляксандр Фядута, публіцыст, літаратуразнаўца



— Кена Кізі ў часы маёй маладосці я чытаў, зразумела, на рускай мове: кнігу ў таннай сіняй кардоннай вокладцы выдалі ў Новасібірску, і Лёха Мусорын мне яе велікадушна даслаў. Гэта быў кайф. Здаецца, тое быў пераклад вялікага Віктара Голышава. Але, вядома, чытаў я яго таму, што «падсеў» на фільм Мілаша Формана, не падпасці пад жорсткае абаянне якога было немагчыма.

Я чакаў пераклад гэтай кнігі на беларускую мову. Не таму, што там можа з’явіцца нейкая нечаканасць — напрыклад, спецыяльна для гэтага выдання перакладчык зменіць сюжэт, як гэта рабіў, скажам, у былыя часы Барон Брамбеус. Проста пераклад гэтай кнігі стане адказам аднаму скептыку, які сцвярджаў, што нічога геніяльнага на беларускай мове выказаць нельга.

У нас ёсць беларускія Шэкспір і Байран.

У нас ёсць беларускія Камю і Апалінэр.

У нас ёсць беларускія Гесэ і Гофман.

У нас ёсць беларускія Эсхіл і «Калевала».

У нас ёсць беларускія Экзюперы і Туве Янсан.

Яны перакладзеныя класна, і чытаў я іх з задавальненнем.

Кізі — яшчэ адзін крок у развіцці нашай мовы. Пошук адэкватнага раману голасу апавядальніка — справа цяжкая. Спадзяюся, перакладчык з гэтай справай даў рады. Я чалавек стары і безнадзейны. А вось тыя, хто Кена Кізі яшчэ не чытаў, павінны прачытаць яго на добрай беларускай мове.

Дзмітры Галко, журналіст і блогер




— Гэта было настолькі даўно, што ажно да Лукашэнкі. На летніх канікулах паміж сёмым і восьмым ці восьмым і дзявятым класамі школы.

Да мяне ў госці завітаў аднакласнік і, не заходзячы ў кватэру, на лесвічнай пляцоўцы сунуў у рукі кнігу з жахлівай вокладкай. Кажа, я, маўляў, нічога не зразумеў, але, здаецца, гэта крута. Пачытай, калі ласка, мо патлумачыш мне потым, што тут да чаго (…).

Вокладка кнігі мяне адштурхнула, я вырашыў, што гэта нейкі танны дэтэктыў. Закінуў некуды далёка і згадаў пра яе толькі тады, калі трэба было ехаць працаваць на лецішча: танны дэтэктыў пад гэтую справу — якраз тое, што трэба.

Ні пра якую іншую кнігу я не магу сказаць, што яна «перавярнула маё жыццё». А «Палёт над гняздом зязюлі» зрабіў менавіта гэта.

Дачытаў кнігу — і мяне накрыла: «Дык вось як яно ўсё!» Таксама памятаю адчуванне моцы, рашучасці, нянавісці да сістэмы, якая нас ламае і падпарадкоўвае, перарабляючы на свой капыл, адчайдушнай прагі да свабоды. Пасля яе здавалася, што магчыма ўсё, толькі трэба ўпарта біцца, не скарацца.

Улічваючы, што СССР ужо не было, а Лукашэнкі яшчэ не было, думкі не мелі актуальнага палітычнага характару.

Кізі надоўга зрабіўся маім кумірам. (…) Вельмі шкада, што я не меў магчымасці чытаць яго па-беларуску. І было б крута, каб такая магчымасць з’явілася ў сённяшніх падлеткаў.

Марыя Вайтовіч, журналіст



— Беларусь больш падобная да агульнай палаты псіхіятрычнай лякарні, дзе пацыенты пакутуюць на сіндром лобнай долі. Гэты сіндром развіваецца пасля аперацыі пад назвай «лабатамія», калі ў мозг уводзіцца пятля, і круцільнымі рухамі праразаецца белае рэчыва нейронавых сувязяў, якія вядуць у лобныя долі з іншымі аддзеламі мозгу. Пасля такой працэдуры ў чалавека парушаецца ўзровень ўспрымання навакольнай рэчаіснасці, мыслення, памяці; губляецца цікавасць да працы, часта мяняюцца (ці цалкам знікаюць) густы ў музыцы, жывапісе. Эмоцыі прытупляюцца, а чалавек можа ператварыцца ў лёгка кіраваную гародніну.

Менавіта гэтую працэдуру за парушэнне бальнічнага рэжыму (а на справе, за спробу змяніць навакольны свет) гвалтоўна перажыў галоўны герой рамана Кена Кізі «Палёт над гняздом зязюлі» Рэндл Макмэрфі. Чытаючы кнігу, шмат хто кажа, што Беларусі не хапае такога бунтара, які натхніў бы навакольных нарэшце адстойваць свае правы. Хтосьці паспрачаецца, маўляў, Макмэрфі і ёсць наша грамадства, волю якога задушылі бясконцымі эксперыментамі ў заканадаўстве, пагрозамі, недарэчнымі затрыманнямі і судамі. Адно дакладна: ніхто не стане адмаўляць факту, што сёння гэтая кніга напісана як быццам бы пра нас. Хто ведае: магчыма, хаця б у будучыні ў падручніках па беларускай літаратуры з’явяцца творы і пераклады нашых літаратараў, якія сёння ходзяць з намі побач; журналістам больш не давядзецца пісаць па-руску, «каб зразумелі нават тыя, хто не ведае мовы». А яшчэ я ведаю, што аднойчы мая дачка, унучка або праўнучка знойдзе на паліцы «Палёт над гняздом зязюлі», удыхне пах старых старонак, прачытае кнігу і абавязкова падумае: «Ён прынамсі паспрабаваў».

Андрэй Хадановіч



Сям і там

пачынаецца лета,

а ў нас тыдзень

валіць снег, і няхай!

Мамка п’е

самагон з табурэта,

цяпнеш — і цёпла,

спі, прасыхай!

Сям і там

капітал муціць бізнес,

грамадзяне

хочуць хлеба і шайб.

А ўначы

дастае спінагрыз нас —

рэп у калысцы,

атамны хайп!

Сям і там

уцякач на валізе,

за мяжой

хочуць жыць, і няхай!

Спі, не плач —

нам адмовілі ў візе,

знаюць, як любіш

родны свой край!

Сям і там

выдаюць Кена Кізі,

пра вар’ятню

не чытаў толькі псіх.

Хто круты —

набывае па кнізе,

хто па чатыры —

лепшы за ўсіх!



«Палёт над гняздом зязюлі» можна набыць анлайн у краме symbal.by, а таксама ў кнігарнях «Логвінаў» (пр. Незалежнасці, 37а), «Акадэмкніга» (пр. Незалежнасці, 72) «Сон Гоголя» (вул. Леніна, 15) — у Мінску і ў этнакраме «Цудоўня» (вул. Вялікая Траецкая, 14) — у Горадні.