«Мірнаму пратэсту ў таталітарным грамадстве наканаваная параза», — Шэндэровіч пра свой ад’езд і кроў беларусаў
Мы проста становімся ўдзельнікамі і сведкамі драмы. «Мірнаму пратэсту ў таталітарным грамадстве, на жаль, наканаваная параза. Бяскроўна не атрымалася, проста гэта кроў не Лукашэнкі, а гэта ваша кроў. На жаль, трэба выбіраць», — кажа расійскі сатырык.
Расійскі сатырык, пісьменнік, публіцыст, паэт і драматург Віктар Шэндэровіч у інтэрв’ю Свабодзе расказаў пра прычыны адʼезду з Расіі і патлумачыў, чаму не мае аптымізму наконт сітуацыі ў Беларусі ў бліжэйшыя гады.
«Я вырашыў не чакаць зняволення і з’ехаў»
— 10 студзеня на сваёй старонцы ў фэйсбуку вы паведамілі, што вымушаныя пакінуць Расію. У якой ступені на вашае рашэнне паўплывала тое, што расійскія ўлады прызналі вас «замежным агентам»?
— Гэта ніяк не звязана з «иноагентством», а з крымінальнай справай па заяве «крамлёўскага кухара» Прыгожына і з тым, што на радзіме мне наўпрост пагражае абмежаванне свабоды. І не проста пагражае, як мяне запэўнілі юрысты. Можна нават не сумнявацца, што так і было б. Таму я вырашыў не чакаць зняволення і з’ехаў.
Пакуль я ў Еўропе, паеду ў Ізраіль. Можна сказаць, што я з Расіі з’ехаў часова, спадзяюся. А ўсё астатняе — падрабязнасці майго прыватнага жыцця. Я буду жыць там, дзе буду працаваць. Я і раней падарожнічаў даволі шмат, але заўсёды вяртаўся ў Маскву. Цяпер я пазбаўлены такой магчымасці.
— Як вы гледзіце на тое, што Расія з адставаннем недзе на паўгода паўтарае беларускі сцэнар рэпрэсій практычна ва ўсім — знішчэнне грамадзянскай супольнасці, рэпрэсіі ў дачыненні да незалежных СМІ, арышты, вымушаныя эміграцыі?
— Не мной заўважана, што Беларусь для Пуціна — палігон, і палігон вельмі паспяховы. Яго вельмі напалохаў 2020 год і вельмі абнадзеіў 2021-ы, калі высветлілася, што магчыма проста фізічна закатаваць і знішчыць усю апазіцыю, пакласці ўсіх тварам уніз, выгнаць з краіны ці арыштаваць. І тое, што палітычныя пытанні вырашаюцца тэрорам, — гэта вельмі добрая навіна для Пуціна, і ён гэтай дарогай ідзе.
Няма ніякай расійскай грамадзянскай супольнасці ў тым сэнсе, у якім яна ёсць у свабодных краінах. Ёсць людзі, і даволі шмат, якія нешта робяць, але грамадзянскай супольнасці як сілы ў Расіі няма. Мы проста становімся ўдзельнікамі і сведкамі драмы.
— Як вы думаеце, гэтае пакаленне аўтарытарных лідараў, постсавецкіх дыктатараў — ці баіцца яно сатыры, ці разумее сатыру?
— Сатыра — прыкмета свабоднага грамадства. Вялікая сатыра ў вялікіх СМІ — ясная прыкмета свабоды. У свабоднай краіне гэта як сатырык Джон Стʼюарт у ЗША, які на працягу тэрмінаў пяці прэзідэнтаў ЗША быў уплывовым чалавекам. У аўтарытарнай краіне, у таталітарнай краіне сатырык павінен хавацца. Я знаёмы з іранскім сатырыкам, які жыве ў Еўропе, ён нават не называе краіну, у якой жыве. Я не думаю, што мы маем справу з аяталамі, але мы на шляху да Ірану, таму я ўжо жыву не на радзіме.
«Назарбаеў гэта выпрабоўвае на сабе ў глухой лютасці»
— Якія высновы і ўрокі з падзеяў у Казахстане робяць цяпер аўтарытарныя лідары?
— Гэта загадка для дзіцячага садку. Прыклад з Такаевым і Назарбаевым павінен быў наўпрост прывесці Пуціна да думкі, што ніякіх пераемнікаў быць не можа, што пераемнік — гэта вельмі небяспечна. Самы надзейны, верны, свой, вырашчаны пераемнік — гэта вельмі небяспечна. Назарбаеў гэта выпрабоўвае на сабе ў глухой лютасці. Пуцін такога не дапусціць, ён проста не сыдзе з улады. І тут мы можам быць абсалютна перакананыя, што гэты ўрок ён засвоіў.
— Як вы гледзіце на сітуацыю ў Беларусі? Ці маеце аптымізм на бліжэйшыя гады?
— Аптымізму ніякага няма. Калі гаварыць пра ўрокі, то, на жаль, можна канстатаваць, што мірны пратэст эфектыўны ў краінах з неразламанай зваротнай сувяззю, як у Чэхаславаччыне і Вугоршчыне 1989 года. У Польшчы, у Берліне мірны пратэст быў магчымы на тле спрыяльных вонкавых абставін, на фоне Гарбачова... А мірнаму пратэсту ў таталітарным грамадстве, на жаль, наканаваная параза. Бяскроўна не атрымалася, проста гэта кроў не Лукашэнкі, а гэта ваша кроў. На жаль, трэба выбіраць.
— Падзеі ў Казахстане паказалі, што і нямірныя пратэсты ў такіх грамадствах таксама неэфэктыўныя, хоць і сітуацыя зусім іншая ў гэтай краіне.
— Казахстан — іншая гісторыя. Там не было палітычнага пратэсту, а ў Беларусі ён быў палітычны. У Казахстане гэта быў бунт. І гэта яшчэ адзін урок. Калі разламаныя грамадскія сувязі і эканамічны пратэст афарбоўваецца ў палітычныя тоны, то ён прыводзіць да змены адміністрацыі. Ніякай палітыкі ў Казахстане даўно няма, не было і палітычных лідараў. Гэта быў у чыстым выглядзе стыхійны бунт, які скарыстала ў сваіх інтарэсах наменклатура.
— Пра ваш адʼезд у СМІ пісалі, што вы будзеце чакаць за мяжой «лепшых часоў». Многія беларусы чакаюць лепшых часоў. Як іх можна не чакаць, а набліжаць хаця б у такіх абмежаваных умовах, як цяпер?
— Я буду проста жыць як жыў. Я буду пісаць. Я буду працаваць. Мы маем запавет ад старэйшых таварышаў — рабі што трэба, а будзе як будзе.
