Мажэйка: Перамовы з рэжымам непазбежныя

Палітычны аглядальнік Вадзім Мажэйка паказвае на падзеленасць грамадства, якую трэба будзе неяк пераадольваць — у тым ліку размаўляючы з прадстаўнікамі рэжыму.

Ці можна весці перамовы з рэжымам дзеля вызвалення палітвязняў? З гэтай нагоды вядуцца эмацыйныя спрэчкі. Аднак гэта толькі маленькі аспект вялікай праблемы, якая турбуе беларусаў калі не на ўзроўні розуму, то на ўзроўні адчування.

Палітычны крызіс зайшоў у тупік. На сёння зразумела, што ён не вырашыцца поўнай перамогай аднаго з бакоў — рэжыму Лукашэнкі або жадаючых дэмакратыі беларусаў. Супрацьлеглыя бакі акапаліся на сваіх пазіцыях. Каардынатар праекта «Наше мнение» Вадзім Мажэйка сцвярджае непазбежнае: грамадству давядзецца неяк дамаўляцца ўнутры сябе. Прычым тэма перамоваў з рэжымам цяпер упісаная ў больш шырокі кантэкст вайны паміж Расіяй і Украінай і наогул супрацьстаяння Захаду і новых цэнтраў сілы на Усходзе і Поўдні. 

«BGmedia» размаўляе з экспертам пра тое, як Другая сусветная вайна склала няправільнае ўяўленне пра перамогу і чаму «перамовы з рэжымам» не роўна «перамовы з Лукашэнкам». Гэта першая частка вялікай размовы. 

— «Перамовы з рэжымам» — гэта такі тэрмін, вакол якога накручана шмат эмоцый. У адных — надзеі на вызваленне блізкіх, у іншых — абурэнне з-за «здрады справе рэвалюцыі». А што наогул гэты тэрмін азначае, якую стадыю вырашэння канфлікту? Як можна апісаць гэты працэс з пункту гледжання канфлікталогіі?

— Мы зайшлі з добрай глыбіні. Я б сказаў, што надзеі на канчатковае вырашэнне канфлікту без перамоваў у нас замацаваліся з дапамогай вельмі яркай, унікальнай падзеі 20 стагоддзя — вынікаў Другой сусветнай вайны. Ёсць вобраз таго, як дзве велізарныя сілы схваснуліся, і хтосьці ўзяў і канчаткова, цалкам перамог, а другі бок цалкам падпарадкаваўся. Але нават гэтае ўяўленне ілжывае.

Можна ўспомніць, чым адрозніваюцца вынікі Першай і Другой сусветнай. Пасля Першай ужо высветлілі, што бывае, калі атрымаць ад пераможанага боку ўсё, што хочаш. Скончыцца гэта новай вайной. Менавіта таму вынікі Другой сусветнай ўключалі «план Маршала», дапамогу Германіі. «Пераможцу ўсё, ворагу — нічога» аказалася не вельмі працоўнай схемай. 

Можна згадаць і самі перамовы паміж саюзнікамі: сферы ўплыву, хто што дзе пакіне, адкуль сыдзе. Усё гэта вельмі нават было.

— Гэта значыць, хутчэй савецкі вобраз перамогі сфармаваў уяўленне, што можна проста перамагчы і ні пра што не размаўляць? 

— Так. Ва ўсіх канфліктах перамовы — гэта натуральная частка працэсу іх завяршэння, каб канфлікт не быў вечным, каб не затух нявырашаным. Тут трэба глядзець, хто можа быць бакамі перамоваў, якія ў гэтых бакоў інтарэсы. 

Відавочна, ёсць непадзельны прадмет канфлікту — Беларусь. Няма людзей, гатовых сабрацца і падзяліць яе, напрыклад, на захад і ўсход. Калі ёсць непадзельны прадмет канфлікту, то трэба, каб усіх не задавальняла знаходзіцца ў бягучай сітуацыі і каб бакі канфлікту адчувалі патрэбу адзін у адным дзеля яго рашэння. Назапашваючы рэсурсы і працуючы па ўсіх гэтых трэках, можна рухацца да вырашэння канфлікту. 

— У сваёй «інфармацыйнай бурбалцы» мы гаворым пра перамовы апазіцыі з рэжымам. У сусветным інфаполі наогул пра гэта гаворкі не ідзе. Калі словы «Лукашэнка» і «перамовы» стаяць побач, то альбо ў кантэксце расійска-ўкраінскай вайны — ці будзе Лукашэнка нейкім чынам удзельнічаць у перамовах — альбо ў кантэксце жадання ці нежадання Захаду размаўляць з Лукашэнкам. Можа быць, любыя перамовы з рэжымам наогул магчымыя толькі ў рамках такіх сцэнарыяў?

— У кантэксце перамоў па Украіне ёсць дзве крайнасці. Беларускі крызіс 2020-21 года, пралог да вайны, цяпер упісаны ў больш шырокі кантэкст вайны ў нашым рэгіёне, і наіўна спадзявацца, што беларуская сітуацыя цалкам вырашыцца, а вайна будзе ісці сваім шляхам. Так, вядома, ужо не можа спрацаваць. 

Але не трэба думаць, што, наадварот, вырашэнне беларускага крызісу цалкам ва Украіне. Якраз-ткі большы крызіс можа вырашыцца, а меншы — застацца, завіснуць. Магчымая сітуацыя, калі так ці інакш будзе знойдзена рашэнне па крызісе ва Украіне, а Беларусь стане зонай замарожанага канфлікту надоўга. 

Вернемся да прыкладу, пра які мы гаварылі: перамовы паміж пераможцамі ў Другой сусветнай, калі ласка, прайшлі, а Германія засталася падзеленай на дзве часткі і спраўлялася з гэтым наступныя 40 гадоў. І да гэтага часу спраўляецца, да гэтага часу ёсць велізарныя праблемы. 

Таму можа завяршыцца вайна, а мы па-ранейшаму застанемся з праблемамі. Наогул не значыць, што завяршэнне вайны аўтаматычна іх вырашыць. Таму вельмі важна думаць над нашымі пазіцыямі. 

Вяртаючыся да бакоў перамоў: вельмі часта перамовы, асабліва на ранняй стадыі, не могуць уключаць у сябе два самыя відавочныя бакі, таму што паміж імі зусім ужо ніякія перамовы немагчымыя. Яны не здольныя размаўляць. Не прызнаюць, ненавідзяць адзін аднаго і г. д. Уявіць перамовы Лукашэнкі і Ціханоўскай... Не веру, што такое калі-небудзь адбудзецца. 

«Лялька Пуціна» ці «голуб міру»? У якую гульню гуляе Лукашэнка

Але ў іншых бакоў канфлікту ёсць свае інтарэсы, якія цалкам можна прымірыць. Напрыклад, няма нічога такога, што можна было б прапанаваць Лукашэнку, што задавальняла б яго лепш, чым абсалютная ўлада ў Беларусі. І наадварот, апанентаў не задавальняе нічога, акрамя як пазбавіцца  гэтай улады. А вось калі мы глядзім не на Лукашэнку, а на нейкіх чыноўнікаў, асяроддзе, пераемнікаў, то для іх абсалютная ўлада ў Беларусі — не такая ўжо вострая неабходнасць. Яны цалкам здольныя існаваць у іншых умовах. У іх няма такога шлейфу злачынстваў, канфліктаў.

У 2020 годзе быў зламаны электаральны цыкл у Беларусі. Калі да гэтага ад адных выбараў да іншых усё супакойвалася і актывізавалася зноў, то цяпер нішто не прайшло, нішто не завяршылася, праблемы ва ўсіх шмат у чым тыя ж, што і ў 2020 годзе, — што палітычныя, што спадарожныя. Лукашэнка з гэтага выйсці не можа. Але вакол Лукашэнкі ёсць тыя, хто выдатна бачыць, што сітуацыя не ідзе так, як хацелася б, усё становіцца горш, больш нязручна. 

Становіцца горш усім беларусам па ўсе бакі мяжы, па ўсе бакі палітычных перакананняў. Тыя, хто выехаў, разумеюць, што эміграцыя не цукар. Сапраўды гэтак жа і беларусы ў Беларусі бачаць, што падарожнічаць нармальна немагчыма, банкаўскія карткі не працуюць, праблемна дастаць нармальныя імпартныя прадукты, лекі, да якіх ты звык. Зніжаецца якасць паслуг, сэрвісаў, таму што не хапае людзей. Пагаршаюцца ўмовы з бяспекай: над галавой лётаюць «шахеды», па вуліцах пачынаюць хадзіць натоўпы, па сутнасці, ахвяр гандлю людзьмі — нелегальныя мігранты, якія рыхтуюцца перасячы мяжу. Фотаздымкі з цэнтра Мінска, які ўлады самі ператвараюць у лагер для мігрантаў, выглядаюць жудасна. 

Зразумела, што жыццё не стала пеклам на зямлі праз санкцыі, але яно відавочна рухаецца не ў той бок, куды хацелася б. Жаданне жыць у нармальнай Беларусі — гэта пазіцыя, на якой усім з усімі гіпатэтычна можна размаўляць. 

Аляксандр Мілінкевіч: Не трэба спяшацца аддаваць Беларусь у лапы імперыі

Першая стадыя — зразумець, што ніхто не прыйдзе да татальнай капітуляцыі. Рэжым не здасца і не прыпаўзе на каленях: «Калі ласка, дэмакраты, вярніцеся і навядзіце парадак». Гэтак жа не прыпаўзуць беларусы з-за мяжы ў «камісію па вяртанні»: «Калі ласка, дазвольце нам адседзець у турме пяць гадоў і потым жыць у Асіповічах».

Магчыма, гэта маральна цяжкое ўсведамленне, што трэба неяк далей жыць, але дамаўляцца давядзецца, калі хочацца захаваць нацыю, а не проста знішчыць адзін аднаго, на што няма рэсурсаў і ў чым няма нічога добрага. Адзін аднаго знішчыць — гэта сцэнар грамадзянскай вайны.  

Галоўная праблема, як мы бачым па сацапытаннях, у тым, што «змагары» і «ябацькі» — самыя непрымальныя адна для адной сацыяльныя групы. Па пытаннях, з кім мы гатовыя працаваць, жыць побач і г.д. на наступным месцы — цыганы (прывітанне беларускай талерантнасці). З чалавечага пункту гледжання гэта зразумела: я таксама не буду жыць у адным пакоі з «ябацькам». Але на палітычным узроўні гэта праблема. Такога ўзроўню нянавісці адна да адной у палітычных груп не было да 2020 года.

Гэта тое, з чым трэба будзе працаваць. Ёсць нацыі і краіны, якія перажылі грамадзянскую вайну, генацыд, і ім далей даводзіцца разам жыць. Гэта ўсё вельмі цяжка, але вырашальна.