Летнік на Падляшшы, білборды на мяжы з Беларуссю і GTA па Мінску. На што беларусы ў эміграцыі скідваюцца падаткамі?

Сёлета праект «Новая Беларусь» запусціў другі сезон з назвай «Будуй Сваё». Беларусам Літвы і Польшчы прапануецца выдаткаваць частку падаткаў на тое, каб рэалізаваць праекты, у якіх мае патрэбу супольнасць. Таксама далучыцца да «будоўлі» можна з іншых краінаў свету. Падрабязнасці распавяла прэс-сакратарка «Новай Беларусі» Марыя Грыц.

— Марыя, перш чым запытацца ў вас пра другі сезон праекта «Новая Беларусь», хачу даведацца, якім па вашых адчуваннях быў першы сезон? Ці ганарыцеся вы тым, што ўдалося зрабіць?

— Першы сезон мы называлі пілотным, таму што магчымасць правесці такую праграму з’явілася, калі падатковыя дэкларацыі ўжо падаваліся. Патрэбны быў час і на распрацоўку тэхнічнай часткі і на тое, каб пільна прадумаць структуру праекта. У нас былі даволі гарачыя баталіі наконт таго, як павінна выглядаць гэтыя нізавая дэмакратыя, якім чынам праводзіць галасаванне, таму і сезон атрымаўся па адчуваннях гарачым.

Да другога сезона мы падыйшлі ўжо з халоднай галавой, улічылі ўсе хібы мінулага года, своечасова запусцілі сам прает. Да таго ж мы стварылі суполкі, каб людзі маглі прапаноўваць ідэі, то бок, не трэба чакаць канца лета, пакуль назбіраюцца ўсе дэкларацыі. Цяпер працэс зрабіўся больш простым – можна ўжо сёння падаць дэкларацыю і адразу ж прапаноўваць свае ідэі, пакідаць каментары, рэакцыі, удзельнічаць у дыскусіях наконт патрэбаў беларускай супольнасці.

Таксама з мінулага года мы вынеслі такі ўрок, што да ініцыятывы маюць намер далучыцца беларусы не толькі з Польшчы ці Літвы, але і з іншых краін, у якіх на сёння няма амагчымасці збіраць адсоткі з падаткаў. Таму сёлета ў нас ёсць две краінавыя суполкі (Літва і Польшча) і глабальная суполка. Усе ахвочыя могуць таксама далучыцца да праекта праз унёсак у 35 еўра, прапаноўваць свае ідэі, галасаваць, каментаваць ініцыятывы іншых.

Яшчэ адна істотная змена – мы зрабілі функцыю, калі чалавек прапануе ідэю і можа пазначыць, ці ёсць у яго ўжо сабраная каманда для рэалізацыі ідэі, альбо чалавек гатовы выступіць у якасці менеджара ідэі, а каманды пакуль не мае. Ці, магчыма, у чалавека ёсць файная думка, але ён не ведае, з якога боку да яе падыйсці – тады можна прапанаваць рэалізаваць яе тым, хто мае адпаведныя кампетэнцыі.

Папярэдні слайдНаступны слайд

— А як сёння ідуць справы ў праектаў, якія атрымалася рэалізаваць, дзякуючы грашам, сабраным у мінулым сезоне – бібліятэкі ў Вільні і сайта па гісторыі Беларусі ў Польшчы?

— Гістарычны сайт зараз на этапе актыўнага абмеркавання яго зместу. Тэхнічная частка ўжо зробленая, засталося толькі папрацаваць над кантэнтнай.

Першапачаткова ідэя была ў тым, каб зрабіць партал па гісторыі Беларусі на англійскай мове, то бок, калі хтосьці з замежных журналістаў ці навукоўцаў шукае інфармацыю – калі ласка, тут сапраўдная беларуская гісторыя без налёту ідэалогіі, якую мы цяпер маем у дзяржаве Лукашэнкі.

Але потым з’явілася інфармацыя пра тое, што распрацоўваюцца ўніфікаваныя падручнікі па гісторыі Беларусі і Расіі. Тады стала зразумела, што беларускамоўную версію партала з фокусам для беларусаў таксама варта рабіць. Таму зараз ідуць абмеркаванні і пошук формы. Праз тое, што грошы ў польскім праекце з’явіліся ў нас значна пазней, чым у літоўскім, рэліз крыху зацягнуўся, але ж ён мае адбыцца ў бліжэйшыя месяцы.

Эксперт: Агульныя з Расіяй падручнікі па гісторыі — гэта прэтэнзія на будаўніцтва новай імперыі

А вось віленская гісторыя сапраўды прыўкрасная. Мой вялікі гонар у тым, што мы спрычыніліся да гэтага праекта. Бібліятэка ў Вільні функцыянуе, яна пррыгожая, зручная, таксама ёсць сайт, на якім можна забраніраваць сабе кнігу, а потым прыйсці і забраць яе.

— Распавядзіце, калі ласка, на якім этапе зараз праект «Будуй сваё», і ці сапраўды беларусы гатовыя актыўна будаваць і развіваць сваё за мяжой?

— Насамрэч я ў захапленні ад таго, колькі ідэй мы маем у гэтым сезоне. Калі не памыляюся, зараз мы маем 19 заявак. Больш за ўсё ідэй прапануе польская супольнасць, і ўсе яны вельмі грунтоўныя. Калі летась сярод прапановаў было штосьці кшталту «давайце перададзім усе грошы на добрачыннасць» (значыць, не рабіць штосьці самім, а проста перадаць нейкай структуры), альбо «давайце набудзем кавалак землі і на ім будзем будаваць новую Беларусь», такія жартаўлівыя ідэі. То сёлета прапановы ўжо сапраўды сур’ёзныя.

— Раней вы адзначалі, што збор грошаў праз падаткі накладвае пэўныя абмежаванні на тое, як гэтыя грошы могуць выкарыстоўваюцца. Ці маглі б вы патлумачыць, якія канкрэтна ёсць абмежаванні і якога кшталту праекты могуць быць рэалізаваныя?

— Рамка праектаў, якія могуць быць рэалізаваныя, даволі шырокая. Яны мусяць быць скіраваныя на падтрымку пэўнай супольнасці, на культурніцкую падтрымку, на развіццё гарызантальных сувязяў, на добрачыннасць у шырокім сэнсе гэтага слова.

Праект мусіць быць рэалізаваны на пэўнай тэрыторыі. Напрыклад, нават анлайнавы польскі праект можа быць карысным для ўсіх людзей на свеце, але ж каманда мусіць быць у Польшчы і ў Польшчы гэтыя грошы маюць быць выдаткаваныя.

Але гэта не тычыцца суполькі Глобал, там межаў няма. Адзіная рэкамендацыя, якую мы просім улічваць – праекты мусяць быць анлайнавыя. Паколькі людзі, якія данацяць на гэтую суполку, могуць знаходзіцца ў розных кропках свету, трэба каб і фінальна абраны праект быў карысны людзям адусюль.

— А як можна прапанаваць сваю ідэю для рэалізацыі? Гэта могуць зрабіць толькі тыя, хто паўдзельнічае ў праекце фінансава?

— Так, ідэі могуць прапаноўваць толькі ўдзельнікі і ўдзельніцы, а далучыцца да іх колькасці можна, пералічыўшы адсотак на добрачыннасць (1,5% у Польшчы і 1,2% у Літве), альбо зрабіўшы ўнёсак. Летась мы падлічылі сярэднюю колькасць грошаў, якія паступаюць да нас праз дэкларацыі – гэта 35 еўра. І таму можна далучыцца і такім чынам у выпадку, калі чалавек не падае дэкларацыю альбо ўжо падаў і не хоча яе перападаваць (хаця і такая магчымасць ёсць).

Пасля рэгістрацыі ў якасці ўдзельніка ці ўдзельніцы вы можаце зайсці ва ўкладку «прапанаваць ідэю» у нашай аплікацыі. А далей трэба дзейнічаць па інструкцыі – прапісаць назву праекта, у чым яго сэнс, мэта і гэтак далей. Літаральна некалькі сказаў, каб было зразумела, пра што агулам ідзе гаворка. Потым вашая ідэя адразу з’яўляецца ў спісе і іншыя ўдзельнікі суполкі могуць на яе рэагаваць, каментаваць яе, то бок адразу можна ўбачыць рэакцыю на вашую прапанову.

— Ці магчыма скіраваць свае грошы на нейкую канкрэтную ідэю?

— Не. У гэтым і ёсць сэнс галасавання. 

Гэта значыць, не нейкія абстрактныя дэмакратычныя сілы штосьці вырашаюць, але канкрэтна вы, удзельнікі праекту, з’яўляецеся гэтымі самымі сіламі. Вы вырашаеце, на што пойдуць вашыя падаткі. І калі вы не згодныя з вынікам, можаце давесці сваё меркаванне, сваё бачанне – ёсць супольны чат, дзе можна гэта абмяркоўваць і дамаўляцца адно з адным. Думаю, для нас усіх гэта быў бы вельмі карысны досвед.

— Ці маглі б вы пералічыць некаторыя асабліва сімпатычныя вам ідэі з ліку тых, якія беларусы ўжо паспелі прапанаваць сёлета?

— Цяжка выбраць. Гэта як адказаць на пытанне, каго больш любіш, маму ці тату. Мая ўлюбёная ідэя ў суполцы Глобал – гэта віар архітэктура. Яшчэ са школьнага гістарычнага курса мы памятаем вось гэты жаль і боль наконт таго, як шмат мы страцілі, якая ў нас прыўкрасная была краіна замкаў, якія касцёлы былі зруйнаваныя войнамі, і як шкада, што ўсё гэта на свае вочы мы ўжо не ўбачым. Але ж насамрэч такая магчымасць ёсць! Канешне, не ў камяні, прынамсі, пакуль. 

Яшчэ ёсць не вельмі папулярная ідэя, якая, тым не менш, мне вельмі падабаецца – гэта гульня GTA па Мінску. Я ўжо 4 гады не бачыла свой родны горад, вельмі жадаецца па ім пакатацца хаця б так.

Як я заўважала вышэй, ёсць і цудоўныя ідэі, якія тычацца маленькіх беларусаў. Напрыклад, пакой з беларускамоўнымі выхавацелькамі. Мала хто з эмігрантаў мае бабуль і дзядуль, якія гатовыя, як што, прыйсці на дапамогу. Заўжды трэба звяртацца да кагосьці, каб дзеці былі пад наглядам. Гэта бывае не заўжды зручна. А калі б быў пакой, у якім на пару гадзін можна пакінуць дзіцё, дзе за ім будуць прыглядваць, забаўляць яго, развіваць – здаецца, гэта было б цудоўна. Падобныя прапановы ёсць і ў Варшаве, і ў Вільні.

Яшчэ з праектаў, прапанаваных для рэалізацыі ў Польшчы – летнік для дзяцей на Падляшшы. Такія праекты для мяне асабіста блізкія, таму што ў самой ёсць дзіцё. І я разумею, што летнія вакацыі могуць для кагосьці з бацькоў у эміграцыі быць болем, таму што людзі не ведаюць, куды прыстроіць сваё дзіцё, каб яно не сядзела ўвесь час у кампутары ці тэлефоне. Было б цудоўна прапанаваць альтэрнатыву, з дапамогай якой дзеці змогуць, скажам, пажыць у намётах, выправіцца ў маленькі паход альбо наведаць музей.

— Як вы лічыце, «Новая Беларусь» — выключна эмігранцкі праект, альбо ён можа быць чымсьці цікавым і карысным для тых, хто застаўся ў сённяшняй Беларусі?

— Мы вымушаныя рэгулярна звяртаць увагу на тое, што «Новая Беларусь» прызнаная ў Беларусі «экстрэмісцкім фармаваннем». Але мы зрабілі для людзей з Беларусі сайт, на якім яны могуць назіраць за тым, як ідуць абмеркаванні ідэяў праектаў. На жаль, яны не могуць паўдзельнічаць непасрэдна, таму што мы просім людзей з Беларусі не далучацца праз унёскі. Гэта хутчэй за ўсё прывядзе да пераследу.

— Марыя, а хто будзе прымаць справаздачы па рэалізацыі абраных праектаў і агулам кантраляваць, на што выдаткоўваюцца сабраныя грошы?

Ёсць два фонды, з якімі мы супрацоўнічаем. У Польшчы – Tutaka, у Літве – Zubr. У іх працуюць дасведчаныя у плане добрачынных праектаў людзі. Калі праект скончыцца, справаздача будзе апублікаваная на сайце «Новай Беларусі».

А вось кірунак Глобал – гэта больш пра давер. Там мы не будзем патрабаваць дакладнай справаздачы. Праекту-пераможцу трэба будзе толькі прэзентаваць вынік супольнасці.