Экс-сілавік з Ліды жыў у Літве, але яго выкрылі. Ці мог ён быць затрыманы за ўдзел у рэпрэсіях?

Гісторыя былога міліцыянта, які ўдзельнічаў у здушэнні пратэстаў, пасля жыў і працаваў у Літве, а, як толькі яго асобу раскрылі, з'ехаў у Беларусь, выклікала дыскусію. Ці маглі яго затрымаць у Літве, каб не дапусціць беспакаранага вяртання на радзіму? «Наша Ніва» задала гэтае пытанне экспертам.

«Ён не быў падазраваным па крымінальнай справе»

Пра былога міліцыянта з Ліды Аляксандра Маціевіча аб'яднанне былых сілавікоў «Белпол» даведалася ад беларускай дыяспары. Калі інфармацыя пра яго ўдзел у рэпрэсіях пацвердзілася, то накіравалі ліст у адпаведную структуру літоўскай улады. Пазней прадстаўнікі арганізацыі ўжо ў Літве далі дадатковыя каментары па справе.

Прадстаўнік «Белпола» Уладзімір Жыгар кажа, што ў выніку Маціевіч з жонкай пакінулі Літву. Былому сілавіку скасавалі дазвол на жыхарства і калі ён наважыцца яшчэ раз наведаць краіну, то будзе дэпартаваны.

Па словах Жыгара, у літоўскіх уладаў не было падставаў для затрымання Маціевіча, бо ён не падазраваны па крымінальнай справе.

Уладзімір Жыгар адзначае, што затрыманне Маціевіча магло б стварыць прэцэдэнт, які павінен быў бы ўлічвацца ў любой іншай краіне.

«Варта разумець, калі такія меры будуць прынятыя ў адносінах да ўмоўнага беларускага сілавіка, то па такім жа прынцыпе гэты механізм павінен працаваць і па іншых прадстаўніках праваахоўных органаў краін, дзе права і закон існуюць толькі на паперы», — мяркуе прадстаўнік «Белпола».

Міністр нацыянальнай абароны Літвы Арвідас Анушаўскас прызнаў, што ў адносінах да Маціевіча не спрацавала сістэма кантролю. Літоўскія палітыкі і чыноўнікі тым часам загаварылі пра неабходнасць удасканалення працэсу праверкі беларусаў.

Жыгар заўважае, што «Белпол» мог бы дапамагаць з такой праверкай — каб здымаць падазрэнні з беларусаў, якія не ўяўляюць пагрозы нацыянальнай бяспецы, і выяўляць былых сілавікоў ці чыноўнікаў, якія доўгі час служылі рэжыму.

«BELPOL»: У прынцып універсальнай юрысдыкцыі мы не верым

«Універсальная юрысдыкцыя распаўсюджваецца толькі на асобныя злачынствы»

Адвакат і кіраўнік юрыдычнай фірмы Legal status Алесь Міхалевіч кажа, што нормы ўніверсальнай юрысдыкцыі не дазвалялі арыштаваць Маціевіча.

Універсальная юрысдыкцыя распаўсюджваецца толькі на глабальныя злачынствы. Сярод іх генацыд, ваенныя злачынствы, злачынствы супраць чалавечнасці, акты міжнароднага тэрарызму.

Тое ж, у чым вінавацяць былога сілавіка, не трапляе ў абсяг міжнароднага пераследу за ўчыненае на радзіме.

Алесь Міхалевіч заўважае, што ў апублікаваных звестках няма доказаў і сведкаў таго, што міліцыянт удзельнічаў у катаваннях: збіваў затрыманых, здзекаваўся з іх у ізалятары, што магло б кваліфікавацца, як злачынства супраць чалавечнасці і стаць нагодаю для крымінальнай справы.

Паводле «Белпола», маёр Маціевіч у 2020-м удзельнічаў у рэпрэсіях і праходзіў «пацярпелым» па крымінальнай справе, звязанай з пратэстамі. Па той справе дзяўчына ў Лідзе нібы сарвала з яго накладны пагон і тым самым парушыла цялесную недатыкальнасць міліцыянта, прычыніўшы яму фізічны боль і пакуты.

Алесь Міхалевіч заўважае, што Маціевічу можна інкрымінаваць ілжэсведчанне, на якое распаўсюджваецца «прынцып тэрыторыі здзяйснення злачынства». А калі б знайшоўся сведка таго, што ў судзе міліцыянт хлусіў, то яму ў Літве па літоўскіх законах нічога не ўдалося б зрабіць.

«На жаль, выключна Беларусь адказная за расследаванне такіх злачынстваў, — даводзіць эксперт. — Трэба такую інфармацыю назапашваць і чакаць, што праз некаторы час з’явіцца магчымасць, каб справядлівасць перамагла».

Міхалевіч лічыць, што дыскусія беларусаў аб прыцягненні ў Літве былога сілавіка да адказнасці за ўдзел у рэпрэсіях у Беларусі выкліканая эмоцыямі перажытага. Адвакат не згодны з тым, каб усім такім сілавікам закрываць уезд у Еўрапейскі Саюз.

«Я асабіста лічу, што амапаўцы, якія ўдзельнічалі ў чымсьці злачынным, няхай пераедуць і будуць знаходзіцца на тэрыторыі Еўрасаюза, і калі надыдзе момант, то будуць даступныя, каб даваць паказанні па тых злачынстваў, якія сапраўды міжнародная супольнасць здольная расследаваць», — падсумоўвае Алесь Міхалевіч.

***

Паводле МУС Літвы, першы раз Аляксандр Маціевіч трапіў у Літву з Польшчы, у яго была нацыянальная віза іншай краіны Еўрасаюза. У лістападзе 2022 года, калі яму выдалі дазвол на жыхарства, не было звестак пра тое, што ён мог быць датычны да рэпрэсій.