Міхаіл Жамчужны: У месцах зняволення лягчэй спісаць забітага асуджанага, чым службовага сабаку

У цяперашні час стыль адміністрацый усіх папраўчых устаноў — стварыць максімальныя нязручнасці чалавеку, які быў у іхнім падпарадкаванні. Калонія ў Горках і палітвязень, сузаснавальнік арганізацыі «Платформа» Міхаіл Жамчужны — не выключэнне. Ужо ў 7 гадзінаў раніцы яго пад канвоем даставілі на чыгуначную станцыю ў Горках і пасадзілі на цягнік у напрамку Воршы, — каб паплечнікі, якія прыехалі яго сустрэць, не мелі такой магчымасці.

Таму ўсім зацікаўленым — праваабаронцам, журналістам і сябрам Жамчужнага, — давялося даганяць цягнік і сустрэць спадара Міхаіла на аршанскім вакзале. А ўжо адтуль — у Віцебск, дзе жыве Жамчужны.Па дарозе НЧ паразмаўляў з палітвязнем.
— Вы, напэўна, адзіны з вязняў, які так і не перайшоў у атрад у калоніі у Горках, і ўвесь тэрмін адседзелі там у ПКТ і ШЫЗА. Гэтая сітуацыя даволі нетыповая…
— Я прайшоў па трох калоніях і пяці турмах. Я выдатна сябе адчуваў паўтара года ў Віцебскім СІЗА падчас следства — там былі сяброўскія адносіны сярод зняволеных, я там шмат каму дапамагаў. Пасля прысуду спачатку я трапіў у калонію № 14 у Навасадах — там у мяне таксама былі нармальныя адносіны са зняволенымі. Там былі добрыя ўмовы — і спорт, і для вернікаў, і шыкоўны клуб, і людзі сядзелі даволі развітыя, было з кім пагаварыць.
А потым я дастаткова жорстка павёў сябе ў адносінах да адміністрацыі — выкрыў крадзяжы медыкаментаў і прадуктаў са сталовай супрацоўнікамі калоніі. Я звярнуўся ва праўленне ўласнай бяспекі, была вялікая праверка, а супрацоўнікі той калоніі фактычна жылі за кошт зняволеных: не толькі раскрадалі медыкаменты і ежу, ім калонія аплачвала нават камунальныя плацяжы. У сувязі з гэтым ад мяне паспрабавалі пазбавіцца. Спачатку адправілі справу ў суд, каб мяне перавялі ў турму. Але мы выйгралі гэты суд, і мяне перавялі ў калонію ў Ваўкавыск.
У Ваўкавыску ў першы ж дзень мяне загналі ў каранцін з «блатнымі», і яны пачалі мяне «выхоўваць». Але з «выхаваннем» нічога не атрымалася, і адміністрацыя калоніі мяне таксама прыбрала — у Горкі.
У Горках я сапраўды толькі два дні пабыў ва ўмовах калоніі — мне давялося запатрабаваць бяспечныя ўмовы ўтрымання, і я заняў месца ў адзіночнай камеры памяшкання камернага тыпу. І зусім пра гэта не шкадую, таму што гэтая калонія прызначаная для таго, каб з усёй Беларусі збіраць туды непажаданых для ўлады людзей, палітычных зняволеных, і зламаць іх там.
На сцяне камеры, куды нас пры пераводзе першапачаткова змясцілі, было напісана, што ў гэтай калоніі «нас забіваюць знутры». Тут чакаць ад «спецкантынгенту», які шчыльна супрацоўнічаў з адміністрацыяй калоніі, можна было чаго заўгодна. У нас у месцах зняволення лягчэй спісаць забітага асуджанага, чым службовага сабаку.
Таму са жніўня 2017 года я прабыў у адзіночнай камеры. Тым не менш, гэта не перашкаджала мне дапамагаць асуджаным, у меру сіл абараняць іх правы, займацца спортам — як мінімум гадзіну на дзень. Мяне яны не зламалі.

— Вы сказалі, што гэтая калонія прызначаная для «палітычных». Гэта ваша назіранне, або там былі нейкія спецыфічныя ўмовы?
— Гэта не толькі мая выснова. Яе я вывеў з перапіскі з асуджанымі. У прыватнасці, Мікалай Дзядок мне пісаў, што ў гэтай калоніі жорстка ставяцца да палітвязняў, ён мяне пра гэта папярэдзіў. На першай жа сустрэчы з начальнікам калоніі, палкоўнікам Лапаткам, ён мне адразу сказаў, нават асабліва не разбіраючыся, хто я такі, што яму тэлефанавалі з Віцебска, з КДБ, і паведаміў, што я здраднік, што я здрадзіў Беларусі, і што ў калоніі мяне задушаць. Гэта было сказана ў прысутнасці ўсіх яго намеснікаў, і, натуральна, усе яго намеснікі на гэта зрэагавалі. Праз зняволеных, што супрацоўнічалі з адміністрацыяй, мяне і паспрабавалі зламіць, правакавалі, ціснулі.
Напрыклад, «наглядчык за калоніяй» нібыта атрымаў цыдулку з калоніі ў Ваўкавыску, што я, нібыта, браў са зняволеных рэчы за тое, што дапамагаў ім пісаць скаргі і абараняць свае правы. Такога ніколі не было, відавочна, што гэтая цыдула была складзена адміністрацыяй. Я запатрабаваў прадставіць доказы. Ціск быў даволі жорсткі, і я вымушаны быў перамясціцца ў адзіночную камеру.
Іронія лёсу: гэтага «наглядчыка за калоніяй» потым перавялі ў Ваўкавыск, адкуль, нібыта, ён атрымаў кампраметуючую мяне цыдулу. Там даведаліся, што ён ад іх імя падсунуў фальшыўку, і даволі сур’ёзна, наколькі я ведаю, пакаралі за гэтую справу.

— ШІЗА, ПКТ, «адзіночка» — гэта вельмі складаныя ўмовы. Як вы сябе падтрымлівалі, што вам не давала ўпасці духам?
— У ШІЗА я двойчы знаходзіўся па сто сутак запар, і ўмовы там, канешне, жорсткія, асабліва ўзімку. Спаць там можна было толькі пасля прысяданняў — там настолькі нізкія тэмпературы, што, калі адключылі ацяпленне, кропля вады на кране замярзала. А з адзення адбіралі амаль усё — не давалі ніякіх уцепленых рэчаў. Я ўпершыню ў жыцці адчуў, што значыць «дрыжэць усім целам». 45 хвілін прысяданняў — і потым можна гадзіну паспаць пакуль арганізм не зразумее, што яго «падманулі». Праз гадзіну прачынаешся — дрыжыш ад холаду. Зноў пачынаеш прысядаць, рабіць практыкаванні, — потым зноў гадзіну сну... З 9 вечара да 5 раніцы гэтым спортам і займаешся.
Ну, я па жыцці спартсмен, да гэтага часу лічу сябе членам нацыянальнай зборнай, паколькі ніхто мяне адтуль не выганяў. Таму фізкультура — звыклы занятак.
— Па якім відзе спорту?
— Спорт досыць экзатычны — дэльтапланерызм. Я з 1992 года адчуваю сябе ў паветры дастаткова свабодна — там няма ні міліцыі, ні ДАІ, нікога. Напэўна, гэта і ўклалася ў маю псіхалогію. Я ў калоніі сябе свабодна адчуваў, і наогул сябе свабодна адчуваю.

— А акрамя спорту? Міхаіл Пастухоў паведамляў нам, што вы ў калоніі займаліся навуковымі распрацоўкамі — нешта звязанае з плазмай?
— Вядома, умовы для навуковай дзейнасці ў калоніі ніякія, — не трымаюць там у бібліятэцы навуковай літаратуры. Я карыстаўся ў асноўным сваёй памяццю, сваімі мазгамі, у мяне сур'ёзныя напрацоўкі, я валодаю матэматычным апаратам, фізікай плазмы. Вельмі дапамог мне часопіс, які мне выпісалі праваабаронцы — амерыканскі часопіс «Папулярная механіка». Аказалася, што тое, што я ў Беларусі распрацоўваў у 1997-м, замежнікі да гэтага дайшлі толькі ў 2017-м. Я зразумеў, што тыя распрацоўкі актуальныя да цяперашняга часу — я займаўся новымі тыпамі энергетыкі, вадароднай энергетыкай, я думаю, самай перспектыўнай у цяперашні час. Яшчэ ў 2000 я дэманстраваў свае ўстаноўкі па раскладанні вады на вадарод і кісларод, і на падставе гэтых распрацовак я напісаў у калоніі манаграфію, — што важна на роднай мове. Я яе, праўда, чатыры разы перапісваў, але вынік мне, зменшага, спадабаўся. Цяпер яе трэба апублікаваць.
А яшчэ я напісаў дапаможнік палётаў на дэльтаплане, каб захаваць жыцці нашым авантурыстам паветра. Як я і казаў, я з 1992 года лётаю, і назіраў шмат катастроф, траўмаў, смерцяў. У Беларусі мы закопвалі па адным пілоце кожны год. Таму я вырашыў выдаць такую кніжку, каб паспрабаваць захаваць жыцці экстрэмалаў, якія будуць займацца гэтым, на маю думку, самым лепшым відам спорту.
Уявіце сабе, узляцець з пагорка, набраць вышыню ў 2000 метраў, і парЫць там столькі, колькі хопіць здароўя кіраваць апаратам. І сесці «ў тыя ж самыя тэпцікі», адкуль узляцеў. Адчуваеш сябе ў небе свабодна, шчасліва, і з дзвюх тысяч метраў разумееш, хто ты такі на гэтай зямлі — калі нават бачная крывізна зямлі.
Дарэчы, на вышыні прыкладна 1100 метраў ясна бачны пласт, дзе збіраюцца ўсе адкіды нашых вытворчасцяў — чорны гарызонт, усе дымы, якія збіраюцца з заводаў, канцэнтруюцца там. Уражанне жудаснае — разумееш, што экрануецца чыстае паветра, разумееш, чаму адбываецца парніковы эфект... Дый наогул, зверху відаць, як мы загаджваем прыроду.
Калі я лётаў пад Наваполацкам у раёне шклозавода, ён сваімі выкідамі пакрыў шклом найбліжэйшы лес. Нават летам, калі лётаеш над гэтымі дрэвамі, яны выглядаюць шклянымі, блішчаць, як быццам у інеі. А гэта ўсё — у лёгкіх людзей, якія там жывуць і працуюць…

— Калі вы выходзілі з калоніі, у вас забралі нейкія паперы і дакументы. Навуковых прац гэта не закранула?
— Якраз, на жаль, закранула. Абедзве кнігі былі канфіскаваныя без усякай на тое падставы. Цяпер палітыка супрацоўнікаў калоніі — усё рабіць на шкоду асуджаным, каб яны адчувалі сябе як мага горш. Знішчаюць дакументы, каб перашкодзіць прававой абароне, у мяне вось гэтыя дзве кнігі канфіскавалі... Добра, што яны ў мяне яны засталіся ў галаве, і я іх вельмі хутка аднаўлю.
І, вядома, былі знішчаныя тыя дакументы, якія апраўдваюць мяне па маім абвінавачванні, каб перашкодзіць майму апраўданню і рэабілітацыі ў будучыні. Тым не менш, я іх дубляваў, і я адаптаваны да ўмоў агрэсіўнай навакольнага асяроддзя ў калоніі. І можна сказаць, што выйшаў практычна без страт.
— А запатрабаваць гэтыя кнігі з калоніі як вашую маёмасць, што засталася там, нельга?
— Я планую гэта зрабіць, але шанец на гэта мізэрны. Вымаюцца ж дакументы без складання якіх-кольвек актаў і папер. Скажам, мяне вывелі на шпацыр, у гэты час у камеры правялі «шмон», забралі ўсе дакументы, аж да марак, якія мне выслалі, каб я іх ляпіў на канверты — каб нашкодзіць як мага больш.
Я прыходжу — нічога няма. І не засталося ніякіх слядоў канфіскацыі гэтых матэрыялаў, ніякіх доказаў. Даказаць, што гэтыя паперы ў мяне ўвогуле былі, фактычна немагчыма. Вядома, некаторыя сюрпрызы адміністрацыі калоніі я падрыхтаваў — пра іх пакуль не буду расказваць, але напрацоўкі прыйдзецца ўзнаўляць.
— Наконт канфіскацыі марак: шмат людзей вам пісалі ў калонію? Вы таксама шмат каму пісалі?
— Пісалі мне шмат людзей — нават з ЗША, з Чэхіі, нашы беларусы ў Бельгіі мне пісалі. У месяц выходзіла да сотні лістоў. На ўсе лісты, якія мне прыходзілі, я адказваў абавязкова, ніводнага ліста без адказу не пакідаў. Перапіска была досыць інтэнсіўная — да канца 2020 года. Потым — як абсекла. Мне прыйшлі лічаныя лісты. Я ведаю, што мне даволі актыўна пісаў Міхаіл Іванавіч Пастухоў, са студзеня ён даслаў мне чатыры лісты. Я адправіў яму ў адказ пяць лістоў — і ён не атрымаў ніводнага.
Такім чынам адбываецца разбурэнне сацыяльных сувязяў. У маіх рэспандэнтаў ствараецца ўражанне, што я не хачу з імі мець зносіны. Шмат людзей трапляецца на гэта, і пісаць перастаюць. Дарэчы, гэта тычылася не толькі мяне — усе ў калоніі ў апошні час скардзіліся, што з перапіскай стала вельмі цяжка.
Адзінае, што нас ратавала — гэта газета «Новы Час». Усе навіны мы так ці інакш дазнаваліся праз яе. Здымаю капялюш перад дзевачкамі, якія працуюць у гэтай газеце. Усе асуджаныя вельмі зацікаўленыя ў гэтым выданні, і нават зрабілі мне замовы, каб я іх падпісваў.
— Адкуль у калоніі яшчэ атрымліваюць інфармацыю пра тое, што адбываецца на волі?
— Праходзілі раней «Белгазета», «Народная воля»... Я ўжо згадваў часопіс «Папулярная механіка». У мяне бралі шмат газет, за імі фактычна чарга стаяла. Вялікай папулярнасцю карыстаецца часопіс «Наша Гісторыя» — вельмі цікавы, і я сам, і шмат зняволеных багата даведаліся новага адтуль. На жаль, шмат газет больш да нас не даходзіла, яны спынілі выхад, адзінае выданне, што засталося — «Новы Час».
Я нават падазраю, што гэтую газету ўлады пакінулі спецыяльна, каб адсочваць публікацыі «нязгодных». Як у свой час пры камуністах пакінулі «Літаратурную газету», дзе друкаваліся розныя дысідэнты. Я б, вядома, не хацеў бы вінаваціць «Новы Час», але такія ў мяне паралелі... (усміхаецца).
— Зразумела, што вы толькі выйшлі з калоніі, не ўліліся ў новую беларускую рэчаіснасць... Але ўсё ж: як вы бачыце цяперашнюю беларускую сітуацыю? Як яна бачная з калоніі?
— Асноўнае, што я бачу, чым я ўражаны, — гэта салідарнасць беларусаў, якія без асаблівага ўдзелу апазіцыі збіраюцца па дварах, п’юць гарбату з малінай, удзельнічаюць у ланцугах салідарнасці. Я бачу тут вельмі добрую перспектыву стварэння самакіравання, самавызначэння, адхілення ад дыктатуры ўлады на мясцовым узроўні. Я перад сабою ставіў такія ж мэты — каб як мага менш стасавацца з уладай, і бачу, што гэта ж адбываецца і на волі. У нас адначасова такія погляды атрымаліся: адыход ад мясцовага кіравання і самакіраванне на мясцовым узроўні: гарадоў, раёнаў і нават можа быць двароў.
— Усё ж такі досыць складана правесці шэсць з паловай гадоў ва ўмовах жорсткага ціску. Ці не было ў вас думкі паслаць усю гэтую праваабарончую дзейнасць падалей — ад яе ж толькі праблемы? Плюнуць на ўсё і адысці ў бок? Тым больш, што вы ўжо дастаткова зрабілі ў гэтай сферы, маўляў, хай цяпер гэтым займаюцца іншыя?
— Пытанне, вядома, цікавае. Я займаюся адстойваннем правоў зняволеных з 2006 года, гэта ўжо 15 гадоў. Я магу пахваліцца тым, што больш за сто чалавек «згубілі» па некалькі гадоў сваіх тэрмінаў пры маёй непасрэднай абароне і ўдзеле, — гэта больш за сто гадоў жыцця людзей. І ў зняволенні я працягваў займацца гэтым жа — абаронай правоў зняволеных. Увогуле думаю, што ўсё астатняе жыццё я таксама прысвячу менавіта абароне правоў грамадзян Беларусі і вызваленню ад дыктатуры, якая з’яўляецца тормазам развіцця краіны.
У нас развітыя прасунутыя людзі, у нас выдатныя навукоўцы, і застой, які правакуецца рэжымам Лукашэнкі, адкідвае краіну назад — як у эканамічным, так і ў тэхнічным, навуковым плане. Трэба змагацца з гэтым застоем, каб хаця б будучым пакаленням давялося жыць у іншых умовах.
Энтузіязм у народа Беларусі вельмі вялікі: мяркуючы з пратэстаў, якія не спыняюцца са жніўня мінулага года. Мяркуючы па цікавасці, што праяўлялі зняволеныя да маёй навуковай дзейнасці, людзей, якія змогуць развіць мае навуковыя распрацоўкі на волі досыць шмат, і яны досыць высокакваліфікаваныя.
Гэта дазваляе спадзявацца, што Беларусь хутка адаптуецца да новых умоў і дойдзе да сусветнага навуковага ўзроўню. Так што ані разу ў мяне не было думкі кінуць тое, чым я займаюся. Як навуковы працаўнік, я бачу вялікую будучыню нашай краіны. Будучыня за намі, я больш чым упэўнены.