Здаецца, Нэнсі Пэлосі ўсё ж такі ляціць на Тайвань, нягледзячы на пагрозы Кітая. Што цяпер будзе?

Здаецца, 2 жніўня спікер палаты прадстаўнікоў Кангрэса ЗША Нэнсі Пэлосі ўсё ж наведае Тайвань. Першапачаткова паведамлялася, што яна павінна застацца на востраве на адну ноч. Але пазней з'явілася інфармацыя аб тым, што Пэлосі можа абмежавацца толькі транзітным знаходжаннем у аэрапорце Тайбэя. Тое, як у выніку будзе выглядаць гэты візіт, дагэтуль невядома. Як і тое, як адрэагуе Кітай.

Раней старшыня КНР Сі Цзіньпін, абмяркоўваючы магчымы візіт Пэлосі з Джо Байдэнам, перасцярог таго ад «гульні з агнём» і нагадаў, што ЗША павінны паважаць прынцып «аднаго Кітая». А кітайская армія пачала незапланаваныя вучэнні недалёка ад Тайваня. Аб тым, чым усё гэта можа скончыцца, «Медуза» паразмаўляла з Цемурам Умаравым — рэгіёназнаўцам і аўтарам тэлеграм-канала аб Кітаі і краінах Цэнтральнай Азіі.

— Крыху менш года таму Кітай ужо адпраўляў баявыя самалёты ў бок Тайваня. Тады таксама абмяркоўвалася рызыка ўзброенага сутыкнення, але ўсё абышлося. Цяпер гісторыя паўтараецца альбо сітуацыя больш сур'ёзная?

— Многія праводзяць паралелі паміж вайной ва Украіне і патэнцыйнай новай вайной вакол Тайваня, але я б не стаў гэтага рабіць. Мы бачым, што ўзброены канфлікт вакол Тайваня становіцца ўсё больш верагодным не ў апошнія месяцы, а, я б сказаў, у апошнія гадоў пяць-дзесяць. Гэта значыць, калі да ўлады ў КНР прыйшоў Сі Цзіньпін.

Яго праўленне стала выключэннем з правілаў, па якіх гуляў палітычны рэжым у Кітаі ў апошнія крыху менш за паўстагоддзя. Ён [Сі Цзіньпін] лічыць, што тайваньскае пытанне павінна быць вырашана як мага хутчэй. Каб узмацніць палітычны рэжым [КНР] і прадэманстраваць, што такую вялікую і магутную краіну, як Кітай, больш нельга ігнараваць. Што нельга больш не лічыцца з яе інтарэсамі ў знешняй палітыцы.

Вакол Тайваня ў розны час наогул было нямала крызісаў і [у той час] калі КНР з Амерыкай ужо ўсталявалі дыпадносіны. Але ў Кітая ніколі не было такіх амбіцый [захапіць Тайвань] і не было такой жорсткай рыторыкі, якая намякала б, што адзін з рэальных варыянтаў развіцця падзей — гэта ўзброенае сутыкненне.

Па-першае, Кітай ніколі [раней] не быў настолькі магутнай ваеннай дзяржавай — ён нашмат мацней, чым нават 10 гадоў таму. Па-другое, Тайвань ніколі не вёў настолькі небяспечную гульню [як цяпер]: у 2016 годзе там прайшлі прэзідэнцкія выбары, на якіх выйграла Цай Інвэнь, прадстаўніца Дэмакратычнай прагрэсіўнай партыі. Яе партыя выступае катэгарычна супраць любога збліжэння з Пекінам — і за поўную незалежнасць выспы.

Трэці фактар — гэта пагаршэнне адносін Кітая і ЗША. ЗША — гэта галоўны і адзіны важны саюзнік Тайваня, які здольны калі не абараніць яго, то па меншай меры стварыць вельмі шмат праблем для таго, каб Пекін дасягнуў сваіх мэтаў. Гэтыя тры моманты сышліся разам, таму ўсе кажуць, што канфрантацыя цалкам верагодная.

— Што паслужыла трыгерам для новых спробаў Кітая націснуць на Тайвань?

— Пэўны трыгер — гэта абвешчаны ў чарговы раз візіт Нэнсі Пэлосі на Тайвань. Яна хацела з'ездзіць туды яшчэ ў пачатку красавіка, але потым высветлілася, што яна заразілася каронавірусам. Мы не ведаем, ці так гэта, але ў выніку той візіт адмяніўся. Зараз Пэлосі зноў збіраецца на Тайвань, рыхтуецца сустрэцца з кіраўніком, спадарыняй Цай Інвэнь.

Гэта трыгер [для КНР], таму што гэта выглядае як адыход ЗША ад палітыкі «аднаго Кітая», паводле якой яны прызнаюць Тайвань часткай КНР і не прызнаюць Цай Інвэнь легітымнай уладай.

Калі б Пэлосі не сабралася на Тайвань, я не думаю, што мы ўбачылі б эскалацыю, анлайн-саміт паміж Сі Цзіньпінам і Байдэнам, які доўжыўся больш за дзве гадзіны, і ваенныя вучэнні вакол Тайваня.

— Чаму візіту Пэлосі надаецца такая ўвага?

— Нэнсі Пэлосі — прадстаўніца Дэмакратычнай партыі ЗША, а ў Дэмакратычнай партыі цяпер большасць у парламенце, і прэзідэнт таксама з Дэмакратычнай партыі. То бок гэта выглядае, як быццам ЗША прынялі кансенсуснае рашэнне аб эскалацыі сітуацыі вакол Тайваня.

Афіцыйна [прэзідэнт ЗША Джо] Байдэн кажа, што гэта не так: у краіне тры галіны ўлады і прэзідэнт не можа дыктаваць Пэлосі, што рабіць. Фармальна гэта падаецца як індывідуальнае жаданне Пэлосі з'ездзіць у Тайвань, але выглядае як спроба ЗША стварыць трыгер.

25 гадоў таму на Тайвані ўжо быў з візітам спікер палаты прадстаўнікоў Кангрэса ЗША Ньют Гінгрыч. Але тады сітуацыя была іншая — ён быў рэспубліканцам, а ўзначальваў краіну дэмакрат [Біл] Клінтан. Тады гэта сапраўды можна было падаць як супрацьстаянне адной галіны ўлады з другой, асабліва ўлічваючы, што з Клінтанам у Гінгрыча былі адкрытыя супярэчнасці — ён нават быў адным з ініцыятараў імпічменту Клінтану.

Гэта значыць, тады паездка на Тайвань была хутчэй унутрыпалітычным, чым знешнепалітычным рашэннем ЗША. Цяпер жа гэта выглядае як адзін з прыкладаў таго, як ЗША цяпер вырашае пытанні з Кітаем. Для [Кітая] гэта выглядае як правакацыя.

Калі трэці чалавек [у кіраўніцтве] краіны едзе ў Тайвань і сустракаецца асабіста з кіраўніком краіны — гэта выглядае як афіцыйны візіт у краіну, з якой ёсць дыпламатычныя адносіны. А дыпламатычных адносін у ЗША з Тайванем няма. І ў Кітая з гэтай нагоды пытанне: што вы гэтым хочаце сказаць? Калі вы хочаце прадэманстраваць, што такім чынам вы адыходзіце ад палітыкі «аднаго Кітая», то гэта парушае аснову нашых з вамі адносін і нам трэба размаўляць па-іншаму. Таму падчас званка Сі Цзіньпін сказаў Байдэну: не гуляй з агнём, не тое сам у ім згарыш.

Наступствы могуць быць зусім розныя. Кітай не абавязкова пойдзе вайной на Тайвань, але ў яго ў рукавах прыхавана даволі шмат інструментаў [ціску]. Напрыклад, Тайвань у сваіх гандлёвых адносінах дзесьці на 40% залежыць ад мацерыковага Кітая. І калі Кітай будзе ўводзіць нейкія санкцыі [супраць выспы], эканамічна адрываючы Тайвань ад сябе, мала не падасца.

— Калі борт з Пэлосі патрапіць у паветраную прастору Тайваня — што можа адбыцца далей? Наколькі рэальная пагроза, што саб'юць самалёт, як пісалі кітайскія прапагандысты?

— Прапагандыст Ху Сіцынь — гэта такі кітайскі Уладзімір Салаўёў, які вельмі часта дазваляе сабе пісаць у твітары падобныя рэчы. Але трэба разумець, што ён гэта робіць на знешнюю аўдыторыю. А на знешнюю аўдыторыю кітайскія медыя адчуваюць сябе нашмат вальней, чым на ўнутраную.

Калі мы праназіраем за наратывамі, якія дыктуюць па-за [кітайскія] дыпламаты ў твітары, усё гэта выглядае даволі агрэсіўна. Гэты стыль вядомы як «дыпламатыя ваўкоў». І гэты твіт [Ху Сіцыня] — адзін з такіх прыкладаў.

Нэнсі Пэлосі збіралася на Тайвань. Кітайскі прапагандыст прыгразіў, што яе самалёт саб’юць

Але іх [прапагандыстаў і дыпламатаў] ўплыў на прыняцце рашэнняў Пекінам даволі абмежаваны. Я не думаю, што Ху Сіцынь або хтосьці падобны яму ўплывае на тое, як у Пекіне глядзяць на адносіны з ЗША. Тое, пра што ён кажа, — гэта даволі радыкальны сцэнар, які быў бы занадта вялікім крокам. Адна справа — шмат разоў папярэджваць ЗША па дыпламатычных каналах, што гэта ўсё [візіт Пэлосі ў Тайвань] сур'ёзна, рабіць публічныя заявы [, а іншае — пачынаць вайну]. Гэта ўсё і так даволі сур'ёзна, і ў ЗША разумеюць гэта.

Я не прыхільнік радыкальных сцэнараў, але Пекін ужо сказаў, што ўсё ёсць варыянты на стале: «Майце на ўвазе». Гэта значыць — так, верагоднасць ёсць.

— Калі Нэнсі Пэлосі нешта сапраўды будзе пагражаць, вайна паміж ЗША і Кітаем непазбежная?

— Калі жыццё Нэнсі Пэлосі будзе знаходзіцца пад пагрозай, то цалкам магчыма. Але я не думаю, што Кітай на гэта пойдзе: занадта высокія стаўкі. Падвяргаць небяспецы жыццё трэцяга чалавека ў краіне — гэта занадта радыкальны крок.

Калі Кітай нападзе на Тайвань падчас візіту [Пэлосі] — гэта таксама будзе абвяшчэннем вайны не толькі Тайваню, але і ЗША. Гэта аўтаматычна вайна паміж двума ядзернымі дзяржавамі, і мы пераходзім у разрад патэнцыйнай трэцяй сусветнай вайны. Гэта самы радыкальны сцэнар, які максімальна наблізіць нас да ядзернай вайны.

Больш праўдападобны, але ўсё яшчэ малаверагодны ў бліжэйшыя гады сцэнар — гэта вельмі актыўная рытарычная рэакцыя, дэманстрацыя сілы, ваенныя вучэнні, прывядзенне ў баявую гатоўнасць прыбярэжных сіл. Але не напад, пакуль Пэлосі знаходзіцца там.

— Атрымліваецца, візіт Пэлосі ў Тайвань у любым выпадку не абыдзецца для выспы без наступстваў?

— Важна разумець, што ЗША былі папярэджаныя [Кітаем аб наступствах] і абсалютна праігнараваць візіт Нэнсі Пэлосі [з боку Кітая] будзе проста немагчыма. Гэта будзе выглядаць як слабасць, як параза.

Гэта дакладна выкліча вельмі бурную публічную рэакцыю. Будуць шмат і даволі агрэсіўна пра гэта казаць, будзе шмат заяваў — дыпламатычных, ваенных. Потым будзе павелічэнне паветранага патрулявання Тайваня. Гэта значыць усё тое, што мы ўжо назіраем.

Магчыма, у кітайскіх сацсетках будуць запушчаныя нейкія [прапагандысцкія] кампаніі, накіраваныя на Тайвань. Мы бачылі падобныя кампаніі, якія перарасталі ў вулічныя пагромы, калі ў Кітая былі праблемы, напрыклад, з Японіяй: людзі білі японскія машыны, крамы і гэтак далей. Нешта падобнае можа быць і тут.

У далейшым гэта можа прывесці і да санкцый, якія Кітай будзе ўводзіць супраць Тайваня, і да ціску на тайваньскі бізнес, які звязаны з Кітаем. Варыянтаў даволі шмат. Не думаю, што Кітай адразу пойдзе на ваеннае сутыкненне.

— Чаму цяпер ваеннае сутыкненне не ў інтарэсах Кітая?

— Унутраная палітыка Кітая цяпер знаходзіцца ў даволі ўразлівым становішчы, і краіна не гатовая марнаваць занадта шмат рэсурсаў на іншыя пытанні. Кітай перажывае цяжкія часы эканамічнага крызісу, паколькі ўсё яшчэ аднаўляецца пасля каронавірусных абмежаванняў. Эканоміка расце менш, чым калі-небудзь за апошнія амаль тры дзясяткі гадоў.

І потым палітычны рэжым рыхтуецца да беспрэцэдэнтнага кроку — перавыбрання старшыні на трэці тэрмін, што не ўваходзіць у правілы гульні, якія былі ўсталяваныя яшчэ Дэн Сяапінам.

Але, з іншага боку, магчыма, гэта [напружанне вакол Тайваня] згуляе на руку рэжыму, таму што адцягне грамадства ад праблем і, самае галоўнае, ад каронавіруса, які ўсім надакучыў. У Кітаі па-ранейшаму даволі жорстка кантралююць сітуацыю: тэстуюць [грамадзян], уводзяць масавыя каранціны «выключаюць» цэлыя гарады. Уся гэтая заварушка вакол Тайваня можа адцягнуць увагу грамадства ад праблем, якімі ўсё ўжо сытыя па горла.

— Калі Кітай усё-ткі пачне ўварванне ў Тайвань, ЗША прыйдзецца ўмяшацца?

— Джо Байдэн ужо мінімум два разы казаў, што ў выпадку ўзброенага канфлікту ЗША ўмяшаюцца. Раней прэзідэнты Амерыкі не дазвалялі сабе казаць гэта.

Любое ўзброенае сутыкненне [паміж Кітаем і Тайванем] павінна выклікаць рэакцыю амерыканскіх ВПС. Мы ўжо бачым, што ЗША сцягваюць свае авіяносцы бліжэй да Тайваня. Сама па сабе высокая канцэнтрацыя авіяносцаў павялічвае магчымасць, што ваенныя караблі могуць сутыкнуцца адзін з адным, што ўжо адбывалася, напрыклад, у Паўднёва-Кітайскім моры паміж Кітаем і В'етнамам.

Але, умоўна скажам, адбудзецца нейкае ўзброенае сутыкненне — што далей будуць рабіць бакі? Яны пойдуць дамаўляцца і ўсталёўваць новыя правілы з улікам таго, што адбылося? Ці будуць ісці далей і дамагацца нейкіх вынікаў?

Як мне здаецца, цяпер бакі знаходзяцца ў тупіку. Яны выдатна разумеюць, што ўзброеным сутыкненнем цяпер нічога нельга дамагчыся. Калі Кітай разумее, што ён не збіраецца цяпер захопліваць востраў, навошта ён будзе марнаваць сілы на нейкі ўзброены канфлікт?

Нам здаецца, што Кітай скарыстаецца сітуацыяй, калі ЗША даволі актыўна ўцягнутыя ў вайну ва Украіне, і пад гэты шумок захопіць Тайвань. Але Кітай — не Расія, а Тайвань — не Украіна. Кітай з 1949 года вырашае праблему Тайваня і да гэтага часу яе не вырашыў. Ён не падыходзіць да гэтага пытання імпульсіўна і эмацыйна, ён сапраўды даволі доўга распрацоўвае стратэгію па, як кажа Сі Цзіньпін, «уз'яднанні Тайваня з мацерыком». Так, мы бачым, што ў апошні час патэнцыял сілавога далучэння Тайваня да мацерыка расце, але пра пачатак паўнавартаснай вайны па далучэнні Тайваня пакуль казаць рана. У нейкай сярэднетэрміновай перспектыве, бліжэйшыя чатыры-пяць гадоў — так. Але не цяпер.

Калі нейкі ўплыў вайны ва Украіне на тайваньскі крызіс і ёсць, гэта толькі тое, што Расія сваімі дзеяннямі падарыла Кітаю час. Аб'ектыўна цяпер у ЗША і Захаду больш часу і рэсурсаў накіравана на спробы дапамагчы Украіне і развязаць гэты канфлікт і застаецца менш рэсурсаў на тое, каб разбірацца з Кітаем, пра што цяпер адкрыта кажуць у Вашынгтоне.

— Ці ёсць у якіх-небудзь трэціх краін абавязальніцтвы далучыцца да канфлікту вакол Тайваня, калі пачнецца ўзброенае сутыкненне?

— На самай справе нават у ЗША няма юрыдычных абавязацельстваў умешвацца ў тайваньскі канфлікт. Тайвань рэальна можа спадзявацца толькі на сябе. Таму тайваньскія ваенныя сілы ў апошні час асабліва актыўна закупляюць ўзбраенне ў ЗША і назіраюць за вайной ва Украіне з пункту гледжання таго, як [яны ў тэорыі могуць] супрацьстаяць патэнцыйнай атацы з боку Кітая.

Тайвань да гэтага часу не ведае, наколькі сур'ёзна іх гатовыя падтрымліваць ЗША, а разам з ЗША і амерыканскія саюзнікі: Японія, Паўднёвая Карэя і ў меншай ступені Філіпіны. Таму, па сутнасці, ёсць адзін Тайвань. Але ў яго ёсць словы, дадзеныя ў тым ліку прэзідэнтам Байдэнам, двойчы.

— Якія перспектывы Тайваня, калі ён застанецца без падтрымкі, а Кітай усё ж такі паспрабуе ўзяць востраў сілай?

— Сілы Тайваня і Кітая вельмі няроўныя. Зараз Кітай па ваеннаму бюджэту — другая краіна ў свеце. Гэта велізарная сухапутная армія, якая па колькасці канкуруе з Індыяй. І ў Кітая растуць ваенна-марскія сілы, літаральна ў чэрвені ён спусціў на ваду свой трэці авіяносец. Але нават нягледзячы на тое, што Кітай па ўсіх статыстычных дадзеных вельмі моцная ваенная дзяржава, гэта не значыць, што яму ўдасца лёгка захапіць Тайвань.

Тайвань — гэта востраў, які даволі нядрэнна абаронены сістэмамі супрацьпаветранай абароны, з невялікімі, але даволі манеўранымі ваенна-марскімі сіламі, амерыканскімі самалётамі. Вядзенне вайны ў гарадскіх умовах — таксама даволі няпростая справа, улічваючы што там вялікая канцэнтрацыя насельніцтва. Плюс кітайская армія практычна не ўдзельнічала ў вайне з 1970-х (апошні раз гэта была в'етнамская кампанія ў 1979-м), і гэта кажа пра тое, што нават іх генералы не ведаюць, якое гэта — рэальна [дзейнічаць] у ваенных умовах. Так што ў Кітая даволі неспрактыкаваная армія, што будзе адбівацца на паспяховасці любой патэнцыйнай ваеннай кампаніі.

— Што азначае для Тайваня візіт Нэнсі Пэлосі?

— У тайваньскім грамадстве, наколькі я разумею, уся гэтая тэма не выклікае бурных абмеркаванняў. Не тое каб кожны тайваньскі жыхар абнаўляе стужку і глядзіць, ці прыляцеў самалёт Пэлосі. Але для палітычнага рэжыму гэта даволі важная штука: ёсць толькі каля 12 астраўных дзяржаў, якія маюць з ім дыпламатычныя адносіны, і адзіная абарона ад вялізнага гіганта праз праліў, які ўвесь час трасе зброяй, — гэта абяцанне ЗША [забяспечыць Тайваню бяспеку].

Ва ўладзе знаходзіцца партыя, якая катэгарычна выступае за незалежнасць і супраць якога-небудзь збліжэння з КНР. Гэта значыць, ніякага нават патэнцыйнага выхаду з гэтай сітуацыі, акрамя эскалацыі, няма. У гэтай сувязі Тайваню на руку, што ў ЗША цяпер адбываецца змена падыходу да Кітаю. У будучыні, калі пройдуць чарговыя прэзідэнцкія выбары [у Тайвані], у новых кандыдатаў ад Дэмакратычнай партыі будзе аргумент — за іх трэба галасаваць, таму што іх падтрымліваюць ЗША. А альтэрнатыва гэтаму — збліжэнне з Кітаем. Улічваючы, што жыхары Тайваня ўжо не асацыююць сябе з мацерыком і больш 60% выспы не хочуць ўлівацца ў грамадства, якое [знаходзіцца] праз праліў, [у кіруючай партыі] ёсць усе шанцы пераабрацца.

— Гэта значыць, Тайвань не спадзяецца на тое, што ЗША аднойчы прызнаюць яго суверэнітэт?

— Не, гаворкі пра тое, што цяпер ЗША разарвуць [сувязі] з Пекінам і заключаць афіцыйныя стасункі з Тайбэем, зусім не ідзе. Немагчыма ўявіць, што ЗША гэта зробяць і ўсе астатнія краіны, якія падтрымліваюць прынцып «аднаго Кітая», пераабуюцца і пабягуць услед за ЗША перапісваць свае дыпламатычныя адносіны з Тайванем. Гэта ў прынцыпе немагчыма.

Але што было да гэтага? У Тайваня быў шэраг дакументаў з ЗША, па якіх ЗША быццам бы абяцалі дапамагаць, а цяпер яны гэтыя абяцанні падмацоўваюць тым, што адпраўляюць дэлегацыі. І не проста незразумелых чыноўнікаў ці палітыкаў, а трэцюю асобу ў краіне. Гэта зусім іншы ўзровень, гэта надае сіл і [дае] надзею, што ў патэнцыйным канфлікце з мацерыковым Кітаем [у Тайваня] будзе падтрымка.

Я б не сказаў, што Тайвань мае любую надзею, што яго становішча ў міжнароднай супольнасці зменіцца. Ды і тое становішча, у якім Тайвань знаходзіцца цяпер, [складана назваць] ушчэмленым. Тайвань даволі адкрыты свеце, практычна ва ўсіх краін ёсць [яго] неафіцыйныя амбасады, часта яны называюцца проста прадстаўніцтвамі па эканамічным супрацоўніцтве. Але па факце гэта сапраўды амбасады, якія нават выдаюць візы ў Тайвань або праз якія можна атрымаць грант на навучанне там. Гэта значыць, дэ-факта ў Тайваня ёсць сувязі нават з тымі краінамі, якія дэкларуюць дружалюбную палітыку ў дачыненні да Кітаю, напрыклад, з Расіяй.

Але пры гэтым няма прадстаўніцтва ні ў ААН, ні ў якой-небудзь яе арганізацыі, няма магчымасці ўплываць на міжнародныя працэсы. Тайвань нічога ад гэтага не губляе. Хоць часам гэта скоўвае — напрыклад, падчас пандэміі Тайвань не мог атрымаць доступ да вакцын праз праграму СААЗ.