Ад Валнавахі да Валнавахі

Гэты артыкул быў апублікаваны ў «Новым Часе» 24 траўня 2014-га, праз два дні пасля трагедыі на блокпосце. А сёння кіраўнік Данецкай АДА абвясціў, што горада Валнавахі больш не існуе. Інфраструктура знішчана падчас баёў з расійскімі акупантамі, добра, што жыхароў атрымалася эвакуіраваць.Такі ён, «русский мир».



Валнаваха, сакавік 2022

Калі мы пад'язджалі да месца пабоішча пад Валнавахай у душным і траскім аўтобусе, вадзіцель на ўсю гучнасць уключыў «Радыё Данецкай Народнай Рэспублікі», якое рэтранслюе расійскую радыёстанцыю «Вести FM».
Стомленыя ад задухі і трасяніны людзі пагойдваліся, усмоктваючы навіны без супраціву розуму. Радыё расказвала пра уйгурскіх сепаратыстаў, якія замахваюцца на цэласнасць Кітая і падрываюць стабільнасць, таму ім трэба даць жорсткі адлуп, што падтрымлівае і Расійская Федэрацыя. І адразу ж — пра мірных жыхароў Данбаса, якія пакутуюць ад кіеўскіх карнікаў з-за таго, што проста хочуць па сваёй волі пажыць. Прычым кіеўскія карнікі, маўляў, азвярэлі да такой ступені, што пачалі расстрэльваць салдатаў, якія адмаўляюцца страляць у мірных жыхароў. Менавіта гэта, паводле расійскага радыё, і адбылося каля пасёлка Благадатнае Валнавахскага раёна.
Версія аказалася прывабнай для мясцовых жыхароў, многія паўтаралі яе на розныя лады, хаця нічым не маглі падмацаваць. Нічога не ведаю, але так было, таму што так было, а як іначай. У-у-у, бандэраўцы, у-у-у..!
Дзве жанчыны ў валнавахскім шпіталі нават патрабавалі ад нас, каб мы даведаліся, ці сапраўды параненых перавезлі самалётам у Днепрапятроўск і Харкаў. Бо тут засталося толькі двое хлопцаў. А за астатніх яны нібыта баяліся, што «іх завязуць куды-небудзь і даб'юць».
У пасёлку Ольгінка ў гістэрыцы нецвярозая жанчына накінулася на французскага фатографа Антуана:
«Зараз забяру тваю камеру і разаб'ю! У мяне ў самой тут да халеры камераў. (Паказвае абедзвюма рукамі на пахвіну). Што ты мычыш, не прыкідвайся, усё ты разумееш. Зараз дачку сваю паклічу, яна на розных мовах гаворыць, выведзе цябе на чыстую ваду. Чаго ты сюды прыехаў? Усё роўна праўды не раскажаш».
Калі яна ўчапілася за камеру і спрабавала яе вырваць, а француз пачаў адпіхвацца, да канфлікту далучыўся нецвярозы маладзён:
«Э-э-э, ты рукі прыбяры! Не хочаш з ёй паразмаўляць? А чаму ты не хочаш паразмаўляць, га?! Ты паразмаўляй!»
 Падышоў павучыць нас журналісцкай працы мужчына сярэдніх гадоў. Маўляў, трэба пісаць так, як трэба.
— Не, — кажу, — трэба пісаць праўду.
— Праўду? Ну, тады глядзіце <...> украінскія каналы!

Апошнім часам я канчаткова пераканаўся ў тым, што расійскія СМІ адыгралі ключавую ролю ў распальванні вайны на Данбасе.
Зрэшты, не ўсе мясцовыя паддаюцца прапагандзе. Вось вам культуралагічны факт — чым большы складнік украінскай мовы ў гаворцы мясцовага жыхара, тым менш ён схільны верыць у расійскую версію падзеяў. А тут я шмат ад каго пачуў прызабытую за час перабывання на Данбасе ўкраінскую мову. 

Калі мы сюды дабраліся, паміж Ольгінкай і Благадатнымужо стаяў вельмі сур'ёзны блокпост, з бетоннымі блокамі, цяжкай тэхнікай, пільнымі вайскоўцамі. Ад мяне з калегамі запатрабавалі спыніцца метраў за сто да яго, сказалі, каб бліжэй падышоў толькі адзін, некалькі разоў папрасілі павярнуцца. І ўрэшце паведамілі, што далей прапусціць не могуць, прабачце за нязручнасці, вайна тут у нас. 
Наш стары знаёмы, Саша, камандзір роты снайпераў, у чыім намёце мы калісьці пераначавалі каля Марыупаля, а цяпер сустрэлі яго ў гэтых краях, сказаў, што адной з галоўных прычынаў трагедыі ў Валнавасестала гарэлка. 
Пазней яго версію пацвердзіў відавочца падзеяў, мясцовы жыхар, шахцёр Андрэй. Яго мы сустрэлі ў начной электрычцы на Данецк. Мужчына ішоў за кантралёркамі, збіраючы ў пакет смецце. Спачатку мы падумалі, што ён такім чынам расплачваецца за безбілетны праезд. Але калі Андрэй падсеў да нас, ён патлумачыў, што робіць гэта з-за прыгажосці кантралёрак, якія не павінны займацца такой бруднай справай. У якасці доказу сваіх словаў Андрэй прад'явіў айфон з фотаздымкамі жонкі, якая адпачывае ў Турцыі, тугі кашалёк і квіток да Данецка.   

Андрэй беларус па бацьку, і ў ягоным характары пераважалі беларускія рысы — памяркоўнасць і незласлівасць. Хаця ён аказаўся прыхільнікам ДНР, разважаў цалкам спакойна і разумна. Між іншым, казаў, што вельмі любіць Украіну, якую аб'ехаў ад Крыма да Львова. У заходніх абласцях жывуць цудоўныя людзі, дарэмна ўсходнікаў сутыкаюць ілбамі з імі. Крытыкаваў Януковіча і гоп-кампанію за тое ж, за што яго крытыкавалі на Майдане. І пра неабходнасць пераменаў казаў прыкладна тое ж самае. Не пляваўся словамі кшталту «бандэраўцы», «фашысты», «хунта». Дасціпна жартаваў. Вельмі цешыўшся, што давялося ехаць у кампаніі замежнікаў, спрабаваў вывучыць пару фразаў з англійскай мовы.
І можна было б назваць яго вельмі пазітыўным чалавекам, падзякаваць за тое, што дапамог прабавіць час. Але размова дайшла да пабоішча пад Валнавахай. Як выявілася, Андрэй быў яго сведкам... 
«Вядома, нашы забівалі, сепаратысты, як вы нас называеце. Закідалі намёт гранатамі, падпалілі БТР. Чыста спрацавалі, за пяць хвілінаў... Ім дзеўкі з нашай вёскі напярэдадні гарэлкі прынеслі, закускі, шуры-муры. Дык яны ўранку спалі ўсе мярцвячым сном, ха-ха!», — расказаў гэты мілы чалавек.  

Я часта заўважаў, што з-пад беларускай памяркоўнасці тырчаць іклы, але каб настолькі відавочна і жудасна — упершыню.
Толькі ці ягоныя гэтыя іклы? Ён неяк прагаварыўся, што гэта менавіта жонка, фотаздымкамі якой ён хваліўся, сімпатызуе ДНР, яна яго і навучыла. Але яна, маўляў, сцерва. Зрэшты, валіць віну на жонку — вядомы хітрык яшчэ з часоў Адама і Евы. Хутчэй за ўсё, тыя іклы выраслі пад уздзеяннем расійскага тэлебачання. Якое напружана над гэтым працуе.