Як Украіна адмовілася ад расійскага газу

Расія прапануе газавыя зніжкі, але Украіне гэта не цікава, бо яна атрымлівае газ у вялікай колькасці ў Еўропе. 



ria.ru

Не так даўно Расія магла падпарадкоўваць Украіну сваёй волі, пагражаючы спыніць пастаўкі газу. Цяпер жа Расія прапануе зніжкі, але Украіне гэта не цікава, бо яна атрымлівае газ у вялікай колькасці ў Еўропе. Гэтыя змены адлюстроўваюць перамены становішча на еўрапейскім газавым рынку, якія не абяцаюць нічога добрага расійскай газавай галіне — аднаму з самых галоўных крыніц даходаў ад расійскага экспарту.

Скарачэнне закупак расійскага газу Украінай збольшага адбылося з-за эканамічнай стагнацыі пры былым прэзідэнце Віктару Януковічу, значнага спаду вытворчасці пасля «рэвалюцыі годнасці», а таксама анэксіі Крыма Расіяй. За перыяд з 2013 года ВУП Украіны скараціўся прыкладна на 19%, і прамысловаму сектару краіны цяпер патрабуецца менш паліва.

Аднак гэта не самая галоўная прычына скарачэння ўкраінскага імпарту. Улады краіны вырашылі пакончыць з залежнасцю ад Расіі, паколькі дзве краіны знаходзяцца ў стане паўафіцыйнай вайны. Неаднаразова пагрозы Расіі спыніць пастаўкі або павысіць цэны з надыходам зімы змушалі ўрад Украіны ісці на палітычныя саступкі, што запавольвала паступовы рух краіны ў бок Еўрасаюза. У 2014 годзе ў адказ на пагрозы Украіна пачала дамагацца «рэверсных паставак» са Славакіі.

Гэта быў ўдалы год для эксперыментаў. У 2014 годзе зіма ў Еўропе была цёплай, і газу хапала з лішкам. У Славакіі газ быў расійскі, які дзяржаўная манапольная кампанія «Газпром» качала па ўкраінскім трубаправодзе. «Газпром» паспрабаваў забараніць перапродаж газу, але яго ўмовы ішлі насуперак з еўрапейскімі законамі. У красавіку 2015 года Еўракамісія назвала гэтыя ўмовы прыкладам злоўжывання «Газпромам» сваёй перавагай на газавых рынках Усходняй і Цэнтральнай Еўропы. «Газпром», які імкнецца пазбягаць высокіх штрафаў і спрабуе дасягнуць з Еўракамісіяй кампраміснага рашэння, не змог нічога зрабіць, каб перашкодзіць сваім кліентам пастаўляць газ на Украіну.

Восенню 2014 года «Газпром» паспрабаваў скараціць пастаўкі ў Еўропу, каб прадухіліць «рэверсныя пастаўкі», але паводле ацэнак ўкраінскіх спецыялістаў, гэта прывяло да выдаткаў у выглядзе недаатрыманых даходаў на суму 5,5 мільярда долараў і яшчэ 400 мільёнаў долараў у выглядзе скідак спажыўцам у якасці кампенсацыі за невыкананне абавязацельстваў па кантрактах. І ў сакавіку 2015 года пастаўкі расійскага газу аднавіліся ў поўным аб'ёме.

Еўропа дыверсіфікуе свае крыніцы паставак газу ў асноўным па тых жа прычынах, што і Украіна — з тым, каб пазбавіць Расію яе энергетычнага зброі і не дапусціць павышэння коштаў. У трэцім квартале 2015 года — па дадзеных апошняга з наяўных дакладаў Еўракамісіі аб стане газавага рынку — імпарт расійскага газу ў краіны ЕС у параўнанні з папярэднім годам скараціўся на 18%. А аб'ёмы паставак газу з Нарвегіі і Алжыра павялічыліся адпаведна на 26% і 35%.

І, тым не менш, Расія па-ранейшаму застаецца асноўным пастаўшчыком газу ў Еўропу, і яе доля на еўрапейскім рынку складае 41%.

Праўда, ва Усходняй Еўропе Расія паступова пазбаўляецца статусу манапаліста, паколькі яе ранейшыя безальтэрнатыўныя спажыўцы адкрываюць тэрміналы звадкаванага прыроднага газу. Напрыклад, Літва пабудавала такі тэрмінал і заключыла кантракт на закупку газу з ЗША, дзе кошты прыкладна ў два разы ніжэй, чым у Еўропе. Гэта павінна ў бліжэйшы час прывесці да зніжэння ў рэгіёне цаны на газ, якая складае 263 долара за тысячу кубаметраў і з'яўляецца самай высокай у Еўропе. Дзякуючы СПГ, растуць аб'емы паставак з Нарвегіі і Паўночнай Афрыкі, а дзякуючы разгляду справы аб парушэнні «Газпромам» антыманапольнага заканадаўства Еўразвяз сёння нават лепш абаронены ад маніпулявання коштамі, чым два гады таму. Расійская газавая кампанія не можа спрабаваць маніпуляваць пастаўкамі ў Еўропу з-за боязі страціць сваю долю на рынку, на які прыпадае 52% яе даходаў. Такая небяспека ўзрастае яшчэ больш, калі ўлічыць, што аб'ёмы спажывання газу ў Еўропе скарачаюцца — збольшага дзякуючы развіццю ўстойлівай энергетыкі.

«Газпром спрабуе весці перамовы па будаўніцтве новага газаправода ў Нямеччыну — «Паўночнага патоку-2» — у абыход Украіны, але ў Еўразвязе гэты праект сустрэў палітычны супраціў. Да таго ж, яго ацэначны кошт, якая складае 9,9 мільярдаў еўра, магчыма, занадта высокая, улічваючы сённяшнія цэны на газ. І калі гэты газаправод будзе пабудаваны, то толькі па палітычных матывах: Расія хоча пазбавіць Украіну ролі газавага транзіцёра. Хоць гэты газаправод Еўропе не асабліва і патрэбны — мяркуючы па рэпутацыі і ранейшай практыцы «Газпрома», наўрад ці можна разлічваць на значнае зніжэнне кошту, піша Bloomberg.

Сумарны вынік складаецца ў тым, што «Газпром» страціў значную частку сваіх рычагоў уплыву на Еўропу, а Украіна можа дазволіць сабе праяўляць баявітасць. У нядзелю прэм'ер-міністр Арсень Яцанюк заявіў, што яго ўрад не будзе купляць расійскі газ па 212 долараў за кубаметр, таму што ў Еўропе можна купляць газ па 200 долараў. У 2015 годзе Украіна ўдвая павялічыла імпарт газу з Еўропы, аб'ем якога склаў 10,3 мільярда кубічных метраў, і цяпер яна закупляе ў краінах ЕС на 50% газу больш, чым у Расіі.

У выніку падзення коштаў на энерганосьбіты Расія ўжо не можа, як раней, выкарыстоўваць свой статус «энергетычнай супердзяржавы», каб аказваць уплыў на сваіх заходніх суседзяў. Аднак актыўныя дзеянні еўрапейцаў па лібералізацыі і дыверсіфікацыі свайго газавага рынку з не меншым поспехам дазволілі стрымаць прэзідэнта Уладзіміра Пуціна і дапамаглі Украіне вырвацца з-пад кантролю Расіі. Праўда, украінцам пакуль яшчэ рана святкаваць перамогу. Калі эканоміка Украіны пачне актыўна аднаўляцца, ім, верагодна, прыйдзецца дамаўляцца з Масквой — прычым, зноў з пазіцыі слабога боку. Мясцовай вытворчасці і імпарту з Захаду будзе недастаткова, каб забяспечыць патрэбы адноўленага прамысловага сектара — ва ўсякім выпадку, у бліжэйшыя два-тры гады.