«Белая Кніга» – чорная пляма брытанскай габрэйскай палітыкі

Брытанская Белая Кніга 1939 года, якая істотна абмежавала іміграцыю габрэяў у падмандатную Палестыну, зьяўляецца гістарычна спрэчным палітычным момантам, які выклікаў жорсткую крытыку, асабліва з ізраільскага боку. Час правядзеньня гэтай палітыкі быў вельмі няўдалым — на парозе аднаго з самых змрочных перыядаў чалавецтва, Халакосту, калі эўрапейскія габрэі сутыкнуліся з татальным вынішчэньнем з боку нацыстаў.

Брытанская Белая Кніга 1939 года была праграмным дакумэнтам, выдадзеным брытанскім урадам пад кіраўніцтвам прэм’ер-міністра Нэвіла Чэмбэрлена, у якім вызначалася будучая палітыка брытанскага мандата ў Палестыне, якая з 1920 года была тэрыторыяй пад брытанскай адміністрацыяй.

Трэба ўлічваць геапалітычны кантэкст, каб зразумець, чаму Вялікая Брытанія прыняла такую, шмат у чым ганебную палітыку. Брытанская імпэрыя была раскіданая па ўсім сьвеце, і пагроза Другой сусьветнай вайны нарастала з кожным месяцам. Арабскае паўстаньне 1936-1939 гадоў падкрэсьліла хісткасьць араба-габрэйскіх адносінаў у падмандатнай Палестыне. Такім чынам, брытанцы імкнуліся супакоіць арабскую большасьць у рэгіёне, супрацоўніцтва зь якімі было жыцьцёва неабходным для стратэгічных інтарэсаў імпэрыі. Асабліва гэта датычылася Суэцкага канала і нафтавых рэсурсаў.

Тым не менш згаданая аргументацыя, паводле якой геапалітычная стратэгія аддавала перавагу гуманітарным патрэбам, падвяргалася жорсткай крытыцы як тады так і сёньня. Белая кніга 1939 года разглядалася як здрада Дэклярацыі Бальфура 1917 года і Мандату на Палестыну ад Лігі Нацый. Абодва дакумэнты прадугледжвалі стварэньне габрэйскага нацыянальнага дома ў Палестыне. Белая кніга абмежавала габрэйскую іміграцыю да 75 тысячаў чалавек на працягу пяці гадоў, у той час, калі габрэйскія ўцекачы адчайна шукалі прыстанішча ад нацысцкіх перасьледаў. Вялікая Брытанія фактычна зачыніла дзьверы таго, што шматлікія габрэі бачылі сваёй апошняй надзеяй на бясьпеку.

Белая кніга не толькі абмяжоўвала самавызначэньне габрэйскага народу, але таксама ігнаравала сур'ёзную неабходнасьць прадастаўленьня прытулку тым, хто ўцякаў ад вынішчэньня. Некаторыя гісторыкі сцьвярджаюць, што Вялікая Брытанія, усьведамляючы рост гвалту ў дачыненьні да габрэяў пад уладай нацыстаў, павінна была заняць маральную пазыцыю, якая адпавядала яе ранейшым абавязкам, а не падпарадкоўваць гуманітарныя праблемы палітычнай мэтазгоднасьці.

Больш прадбачлівая і маральна абгрунтаваная палітыка магла б выратаваць незьлічоныя жыцьці людзей. Наступствы Халакоста толькі падкрэсьлілі ганебныя элементы Белай кнігі.

Акрамя міграцыйных квотаў, некаторыя іншыя аспекты Белай кнігі моцна непакоілі габрэйскую супольнасьць на момант яе публікацыі.

У Белай кнізе прапаноўваліся абмежаваньні на куплю габрэямі зямлі ў Палестыне, што было расцэнена як наўпроставая атака на сіянісцкую мэту стварэньня тэрытарыяльнай базы для габрэйскай дзяржавы. Гэта моцна абмяжоўвала магчымасьць габрэяў купляць зямлю, асабліва ў сельскай мясцовасьці. Толькі каля 6% тэрыторыі падмандатнай тэрыторыі адводзілася да магчымых продажаў.

У дакумэнце сцьвярджалася, што незалежная Палестына, кіраваная большасьцю яе жыхароў, будзе створаная на працягу дзесяці гадоў. Улічваючы арабскую большасьць у Палестыне ў той час, гэта было вытлумачана як адмова ад абяцаньня габрэйскага нацыянальнага дома і шляху да габрэйскай дзяржаўнасьці.

Яшчэ адна ганебная фармулёўка ў дакумэнце тычылася іміграцыі пасьля перыяду ў 5 гадоў. Будучая габрэйская іміграцыя запатрабавала б згоды арабаў. Гэтае палажэньне фактычна перадавала кантроль над лёсам габрэяў у Палестыне арабскаму насельніцтву, якое цалкам было супраць габрэйскай іміграцыі. І больш за тое, як заяўляў у 1941 годзе дзядзька Ясіра Арафата, тагачасны лідэр палестынскіх арабаў аль Хусэйні, калі быў у Бэрліне:

«Арабы! Уздымайцеся як адзін і змагайцеся за вашыя сьвятыя правы. Забівайце габрэяў, дзе вы толькі іх не знойдзеце. Гэта заўгодна Богу, гісторыі і рэлігіі. Гэта выратуе ваш гонар».

Час і зьмест Белай кнігі паказалі габрэям, што яны не могуць разьлічваць на міжнародную падтрымку, нават з боку тых, хто раней прыхільна ставіўся да іх справы. З уздымам нацысцкай Нямеччыны і распаўсюдам антысэмітызму па ўсёй Эўропе бясьпека габрэяў ва ўсім сьвеце апынулася пад пытаньнем.

Пачуцьцё здрады і занепакоенасьць будучыняй былі вострымі, і Белая кніга стала цэнтрам згуртаваньня габрэйскага супраціву брытанскай палітыцы. Такім чынам, Белая кніга тычылася не толькі міграцыі, яна ўспрымалася як экзістэнцыяльная пагроза самому габрэйскаму нацыянальнаму праэкту.

А што сусьвет?

Пастаянная мандатная камісія аднагалосна пастанавіла, што Белая кніга супярэчыць той інтэрпрэтацыі, якую Брытанскаму мандату надалі ў мінулым. Чатыры чальцы палічылі, што палітыка Белай кнігі не адпавядае ўмовам Мандата, а астатнія тры палічылі, што існуючыя абставіны апраўдваюць палітыку, калі толькі Рада Лігі Нацый не выступіць супраць. Але тут – як па замове здарыўся пачатак Другой сусьветнай вайны, які прыпыніў любыя далейшыя абмеркаваньні.

Такая ААН нам не трэба?

Як узгадвала Голда Мэір, прэм’ер-міністар Ізраіля падчас вайны Суднага дня 1973 года, «аспрэчваць гэтую палітыку ў Лізе Нацый не было сэнсу, паколькі гэтая міжнародная арганізацыя фактычна спыніла сваё існаваньне. На Злучаныя Штаты нельга было спадзявацца, паколькі яны праяўлялі вельмі мала цікавасьці да Палестыны. Ніхто не думаў зьвяртацца да Савецкага Саюза, які тады быў антысіянісцкім і часта антысэміцкім, і ўжо разглядаў магчымасьць заключыць пагадненьне з нацысцкай Нямеччынай, якое і было падпісана 23 жніўня 1939 года».

13 ліпеня 1939 года брытанскія ўлады абвесьцілі аб прыпыненьні ўсёй габрэйскай іміграцыі ў Палестыну да сакавіка 1940 года. Прычынай яны называлі павелічэньне колькасьці нелегальных мігрантаў.

У сьнежні 1942 года, калі пра масавыя зьнішчэньні габрэяў стала вядома, заставалася 34 тысячы іміграцыйных пасьведчаньняў, з пазначанай у 1939 годзе квоты ў 75 тысячаў. А мы нагадаем, больш за 6 мільёнаў габрэяў было забіта падчас Другой сусьветнай вайны. Дзякуючы мудрай палітыцы Брытаніі, цэлых 75 тысячаў змаглі ўратавацца. Якая ганебная старонка ў гісторыі.

Нелегальныя імігранты, затрыманыя брытанскім урадам, былі інтэрнаваныя ў лягеры на Кіпры. Імігранты не мелі грамадзянства і не маглі быць вернутыя ні ў адну краіну.

Першым канстытуцыйным актам Часовай Рады Ізраіля была дэклярацыя аб тым, што «ўсе заканадаўчыя акты, якія вынікаюць з Белай кнігі брытанскага ўрада ад траўня 1939 года, становяцца несапраўднымі апоўначы 16 траўня 1948 года, у дзень абвяшчэньня Незалежнасьці Ізраіля. А на наступны дзень арабы з усіх бакоў атакавалі нованароджаную дзяржаву.