Памяці прафесара Юрыя Хадыкі: адзін са стваральнікаў БНФ мог адсвяткаваць сёння 85 гадоў

Палітыка 23.06.2023

Гэты чалавек пры спрыяльных умовах мог трыумфальна перамагчы на прэзідэнцкіх выбарах і застацца ў памяці ідэальным кіраўніком дзяржавы. Умовы аднак не былі такімі. Узгадаем Юрыя Хадыку, чалавека, які будзе мець вечную памяць.

Юры Хадыка нарадзіўся ў Менску 23 чэрвеня 1938 году.

У 1996 годзе, пасьля сканчэньня легендарнага масавага Чарнобыльскага шляху, Юры Хадыка разам з Вячаславам Сіўчыкам 26 красавіка быў арыштаваны і кінуты за краты, яго абвінавацілі ў арганізацыі масавых беспарадкаў. На знак пратэсту абвесьціў галадоўку. 21 траўня быў вызвалены. Да 2020 году, зь яго татальным тэрорам, адзін з волатаў беларускага адраджэньня не дажыў.

Цікава, што ў 2002 годзе на паседжаньні Сойму БНФ намесьнік старшыні партыі Юры Хадыка зьвінаваціў Вячаслава Сіўчыка ў дэструктыўнай дзейнасьці і спробе стварыць новую структуру і прапанаваў выключыць таго з шэрагаў арганізацыі. Сіўчык у адказ заявіў, што сёньняшняе кіраўніцтва Фронту нясе адказнасьць за развал арганізацыі, зазначыўшы, што БНФ і Кансэрватыўна-хрысьціянская партыя БНФ мусяць аб'яднацца, бо паасобку яны слабыя.

У выніку Вячаслаў Сіўчык пакінуў шэрагі Фронту.

У артыкуле для «Новага Часу» ў 2009 годзе прафэсар Хадыка пісаў:

«Я хачу падкрэсьліць, што ў сёньняшняй Беларусі нацыяналістычнымі павінныя быць дэмакратычныя партыі ўсяго палітычнага сьпектру. Мець беларусацэнтрычныя праграмы і лідэраў без ухілу на Захад ці Ўсход. Толькі шчырая адданасьць інтарэсам свайго народу адкрые шлях да электаральнай перамогі. А не карысьлівыя спробы стварыць кіруемую апазыцыю для абслугоўваньня рэпрэсіўнага, антыдэмакратычнага рэжыму».

Гэтыя словы актуальныя як у 1991 годзе, так і ў 1994-м, вядома ж, і ў 2020 годзе таксама крычалі сваёй праўдзівасьцю.

Як адзначаў сын Юрыя, Аляксей Хадыка, уся папярэдняя сямейная гісторыя прывяла спадара Хадыку туды, дзе яму наканавана было быць:

«Дзед па бацькоўскай лініі — паўстанец 1863 году. Каб пазьбегнуць арышту, мяняў прозьвішча (на Лях), хаваўся, а сапраўднае імя (Хадыка) вярнуў з поўнай амністыяй паўстанцаў у 1913 годзе. Сярод бацькоўскіх продкаў — уніяцкі сьвятар. Па кудзелі — расеец.

Дзед — чырванадрэўшчык, прытым кулачны баец з Курску. Бацька па маладосьці (1901 г. н.) — падмануты бальшавікамі — удзельнік штурму Кранштадту. Потым, зразумеўшы сутнасьць падзеяў, у 1926 годзе хацеў пайсьці ў беларускія гісторыкі.

Пабачыў першыя рэпрэсіі супраць «нацыяналістаў», усё зразумеў і стаўся будаўніком. Некалькі дамоў у цэнтры Менску — праца ягонага будаўнічага інстытуту. У адным з іх у чэрвені 1941 году сям’я атрымала кватэру, але, калі Віктар Лукіч Хадыка вярнуўся паранены з фронту, яе займаў афіцэр НКУС.

Узяў крэдыт, збудаваў прыватную хату, а пасьля сталінскай грашовай рэформы 1947 году вымушаны быў вярнуць крэдыт у 10-кратным памеры».

Беларушчына

У 1960-я, пасьля знаёмства з Элеанорай Вецер (якая чытала курс па імпрэсіянізме ў Мастацкім музэі), пачалося апантанае вывучэньне беларускай культурнай спадчыны. У адпачынкі, за свае грошы, Юры Хадыка і сотня паплечнікаў паехалі па ўсёй краіне ратаваць старажытнасьці ў паўразбураных саветамі храмах. Да 1974 году сабралася вялізная калекцыя, але здарыўся чарговы прыступ барадзьбы з нацыяналізмам, усю яе схавалі ў фондах Мастацкага музэю, забраўшы з Акадэміі навук.

Па ўспамінах сына, на выбарах у Вярхоўны Савет 12 скліканьня, калі ў першым туры галасаваньня ў парлямэнт прайшлі больш за 20 прадстаўнікоў БНФ, Юры Хадыка выйшаў у другі тур з 47% галасоў і відавочнай перспэктывай перамагчы.

Па загадзе Пятра Краўчанкі з Менскага гаркама кампартыі журналістка Бумажкова напісала пасквіль у «Вячэрнім Менску»:

«Пазьняк і Хадыка — нашчадкі калябарантаў-фашыстаў-нацыяналістаў у апошняй вайне».

У выбарчай акрузе «ВМ»сраскідалі ў кожную паштовую скрыню. Людзі тады часта верылі друкаванаму слову.

Ну а сёньня людзі, на жаль, часта вераць электроннаму слову некаторых дзеячоў.

Нобэлеўскі ляўрэат Алесь Бяляцкі меў досьвед агульнай адсідкі з прафэсарам

«Мы ляжалі на агульных драўляных «палацях» упокат, без прасьцінаў, матрацаў і падушак, у адзеньні. Дзе елі, там і спалі. Спаў у асноўным я, а Юрась Хадыка распавядаў правакатарам лекцыі з гісторыі бібліістыкі. Прафэсар Хадыка выдатна ведаў Біблію, нягледзячы на тое, што фізык, быў вернікам і адмыслоўцам у беларускай старажытнай сацыяльнай культуры. Ён умеў чытаць схаваную сымболіку беларускіх іконаў-абразоў.

Я слухаў спакойны, добразычлівы, крыху аднастайны голас Юрася Хадыкі. Ён распавядаў пра дабро і зло, пра першародны грэх і выкупленьне Хрыстом. Я ня мог утрымацца. Вейкі мае зьліпаліся, і я засынаў лёгкім і сьветлым сном, празь які чуў голас барадатага Хадыкі. Ён, як біблейскі апостал, настаўляў стукачоў-грэшнікаў на шлях праўды. Такая сонная тэрапія для мяне і навучаньне вераю ды праўдаю для нашых сукамернікаў працягвалася ўсе дзесяць дзён».

Тытульная парляменцкая апазыцыя БНФ у 1990-я займалася ў парлямэнце вялізнай дзяржаўнай працай, а Хадыка рабіў у Партыі БНФ «чорную працу». Стаяў з народам на плошчы падчас жнівеньскага путчу 1991 году. Ачольваў, падаваў заяўкі на палітычныя дэманстрацыі.

Як фізык ён цалкам усьведамляў маштаб Чарнобыльскай катастрофы. Таму і арганізоўваў навуковыя канфэрэнцыі, незалежныя экспэртызы наступстваў Чарнобылю, але не абмяжоўваўся толькі навуковымі мэтадамі барадзьбы за праўду і ратаваньне народу, а шмат гадоў быў нязьменным арганізатарам «Чарнобыльскага шляху», заўважае Вінцук Вячорка.

Як Чарнобыльскі шлях у 1996-м, што сабраў больш за 40 тысячаў беларусаў. А скончыўся правакацыямі міліцыі і «ціхароў». І арыштам заяўнікаў — Юрыя Хадыкі і Вячаслава Сіўчыка, з перспэктывай бясконца гніць за кратамі. Яны галадалі больш за 3 тыдні.

Невядомы Юрый Хадыка. Да 80-годдзя з дня нараджэння

Першая палітычная галадоўка ў Беларусі. Калі за вязьняў уступіліся прэзідэнт Расіі Барыс Ельцын і амэрыканскі сэнатар-рэспубліканец Джон Макейн, Лукашэнка здаўся.

Новае стагодзьдзе

На самым пачатку 2000 году Юры Хадыка пракаментаваў нечаканую зьмену ўлады ў Крамлі:

«Дзякуй Богу, гэта не карысьць і не небясьпека. Гэта сьведчаньне пра складанае становішча ў палітычным жыцьці Масквы. З аднаго боку, добра, што дарога на расейскі пасад Лукашэнку закрытая. Пуцін хоча праз тры месяцы стаць паўнавартасным прэзідэнтам і ў Крэмль яго не пусьціць. Лукашэнка павінен будзе весьці больш незалежную палітыку.

З другога боку, мы яшчэ раз упэўніліся, што імпэрскія ідэі ў Маскве ажыцьцяўляюцца супрацоўнікамі КДБ. Таму Расея і надалей будзе праводзіць праімпэрскую палітыку, як гэта адбываецца ў Чачні».

Як у ваду глядзеў, як і ўсё кіраўніцтва БНФ на чале з Зянонам Пазьняком яшчэ з пачатку 90-х.

У пэрыяд 1999-2002 гадоў найбольш небясьпечныя апанэнты ўлады зьнікалі ці загадкава паміралі. На чарзе быў Юры Хадыка.

У чэрвені 2001 году ў час простай апэрацыі ў клініцы яму «выпадкова» занесьлі сэпсіс (сінегнойную палачку), сьмяротны ў 95% выпадкаў. Зьявіўся кіраўнік Адміністрацыі Лукашэнкі Ўрал Латыпаў: «Юры Віктаравіч, мы вас адправім лекавацца ў Швайцарыю!» Хадыка адмовіўся. Выжыў. А здароўе падарваў (успамінае ягоны сын, Аляксей Хадыка).

Старшыня Партыі БНФ (2007-2009 гады) Лявон Баршчэўскі быў поруч зь Юрыем Хадыкам ад самага пачатку адраджэнскага руху. Адзначае, што гэта быў чалавек, якога можна было браць за эталён як з пазыцыі грамадзянскага сумленьня, так і прынцыповасьці ў адстойваньні ўласнага меркаваньня:

«Юры Хадыка — гэта ўнікальная асоба. Паводле адукацыі фізык, прычым не абы-які, а ляўрэат прэміі Савету міністраў СССР. Адначасна захапіўся глыбокімі традыцыямі беларускай культуры, гісторыі, паказаўшы сябе абсалютна дасьведчаным мастацтвазнаўцам, культуролягам. Гэта з аднаго боку.

Зь іншага, як толькі павеялі вятры перабудовы, ён актыўна ўключыўся ў грамадзкую дзейнасьць, быў адным са стваральнікаў Беларускага Народнага Фронту. А галоўнае, быў чалавекам, у якім першачарговым крытэрам было сумленьне. Ён мог у нечым памыляцца, мог нешта ня так трактаваць, але разумеў гэта паводле свайго ўласнага сумленьня».

Сяргей Навумчык, дэпутат Вярхоўнага Савету ХІІ скліканьня, адзін са стваральнікаў БНФ дадае:

«У біяграфіі Юрыя Хадыкі часам пішуць, што ён быў намесьнікам старшыні Сойму БНФ ад 1988-га. На самай справе Юры Віктаравіч ня быў у Аргкамітэце, утвораным на гістарычным паседжаньні ў Чырвоным касьцёле 19 кастрычніка 1988 году.
Ён далучыўся да дэмакратычнага руху — публічна — у часе тэлеперадачы вясной 1989-га і ўжо празь некалькі месяцаў на ўстаноўчым зьезьдзе быў абраны намесьнікам старшыні Сойму БНФ Зянона Пазьняка (яшчэ адным намесьнікам быў доктар гістарычных навук Міхась Ткачоў).

Цяпер кажуць, што лідэрам БНФ у тыя гады было лягчэй: маўляў, грамадзтва актыўна ўздымалася, сотні і тысячы далучаліся да нацыянальнага дэмакратычнага руху. Але трэба памятаць, што гэтая энэргетыка, гэтая актыўнасьць не зьявіліся самі па сабе — у іх былі натхняльнікі і арганізатары. Пераважна прадстаўнікі культурніцкай і навуковай інтэлігенцыі — такія, як Юры Хадыка».

Пазыцыя адносна дыктатара

Аднойчы на пытаньне, якое яму задаў чытач аднаго з медыя, Юры Хадыка адказаў адназначна.

Чытач: — Наш прэзыдэнт чэсна выйграў толькі першыя свае выбары, яшчэ ў 94-м...

Хадыка: — А вось я ня згодны! Тады супраць Пазьняка змагаліся адразу дзьве каманды — і Лукашэнкі, і Кебіча. Яны мелі задачу не прапусьціць Зянона Станіслававіча ў другі тур. А каб мы здолелі тады аб’яднацца і правесьці кандыдата ад дэмакратаў далей, у двубой, то яшчэ б я паглядзеў, ці выйграў бы Лукашэнка ў Пазьняка ці нават у Шушкевіча. Сапраўды чэсных, адкрытых выбараў у нас яшчэ ніколі не было!