Турэмныя муры, якія аднойчы рухнуць

У былога палітвязня Алега Груздзіловіча выйшла кніга пра яго досвед зняволення. "Мае турэмныя муры" прэзентавалі ў Вільні.

«Мае турэмныя муры» — кнігу былога палітзняволенага журналіста «Радыё Свабода» Алега Груздзіловіча прэзентавалі ў «Цэнтры беларускай культуры і супольнасці» ў Вільні. «Вясна» расказвае, як гэта было.

Прэзентацыя кнігі пачалася з перформанса, які ўяўляў сабой момант з жыцця за кратамі Алега Груздзіловіча:

— Такі эпізод ёсць у кніге, ён тычыцца ў ШІЗА, — патлумачыў Алег Груздзіловіч. — Гэта мая натуральная куртка з калоніі, там яна называецца «кліф». Слова гэтае забаронена. Мяне за выкарыстанне гэтага слова склалі рапарт і адправілі з ШІЗА. Як і кніга, такія сцэны — гэта заўсёды вяртанне ў тое мінулае, вельмі дрэннае, якое мы ўсе хочам пазбегнуць, але не ўдаецца.

Ролю канваіра ў перфомансе выканаў палітык і былы палітвязень (вызвалены ў 2011 годзе) Анатоль Лябедзька:

— Чаму мы пачалі з гэтай мініяцюрнай сцэнкі? Гэта не нешта прыдуманае… Вельмі важна пісаць такія кнігі. Таму што многае забываецца, а гэта частка нашай гісторыі. Хацелася б, каб гэтая «Бібліятэка» спынілася. Хацелася б, каб мы сталі экскурсаводамі на «Валадарцы», «Амерыканцы», Акрэсціна, як  у Германіі, там, дзе была турма штазі, а зараз музей. Каб мы з вымушаных пісьменнікаў ператварыліся ў экскурсаводаў, каб мы гаварылі пра тое, што было ў нашай гісторыі, і рабілі ўсё, каб гэтага больш не паўтаралася.

Кніга «Мае турэмныя муры» выйшла ў «Бібліятэцы Свабоды» — серыі выданняў «Радыё Свабода».

— Калі мяне яшчэ везлі на Валадарку, я ўжо тады  падумаў: давядзецца збіраць матэрыял для новай кнігі, — згадвае Алег Груздзіловіч. — Не хацелася б, але давядзецца. І потым усё працягвалася: я пабываў у двух СІЗА, калоніі… і матэыял назапашваўся. Неадмыслова, а само сабой, вакол людзі, падзеі, пакуты, слёзы, іншае, тое, што чуеш. Напрыклад, на «Валадарцы» ў калідоры я пачуў грукат, а потым сказалі, што гэта Алеся Пушкіна валаклі ў карцар… То-бок кніга склалася з гукаў, карцінак, пахаў, уражанняў… А калі я вызваліўся, то Аляксандр Лукашук, дырэктар «Бібліятэкі Свабоды», прапанаваў напісаць гэтую кнігу.

Алег Груздзіловіч: Сілавікі ды іх верхавод спяць і мараць, каб мы ўсе паз’язджалі

Аляксандр Лукашук даслаў вітальнае відэа з Вашынгтона, дзе зараз працуе ў бібліятэцы Кангрэса ЗША:

«Я вельмі не хацеў бы, каб такая кніга з гэтым аўтарам з’явілася ў нашай "Бібліятэцы". Таксама вельмі не хацеў, каб яе аўтар, найстарэйшы журналіст "Свабоды" і бясстрашны рэпарцёр, які ўсё жыцце пісаў не пра сябе, а пра іншых, быў за кратамі. […] Але ў Беларусі прафесія журналіст — больш, чым прафесія, і гэтая кніга — не аповед пра зняволенне, а нашмат больш. Яна мае адзін з найлепшых у сусветнай турэмнай літаратуры пачатак і канец, які немагчыма чытаць без слёз радасці. Рэпартажныя падрабязнасці і кінематаграфічная хуткасць. Глыбіня памяці, якую чалавек нясе ў сабе. І гуманізм, які не прыніжаецца і сам не прыніжае іншых. Аўтар пабудаваў палац свабоды. І гэтая кніга будзе тут, у бібліятэцы Кангрэса ЗША, бо свабода патрэбная ўсім і ўсюды, асабліва па-беларуску».

У турме Алег Груздзіловіч пачаў маляваць. Сем малюнкаў дайшлі на волю — яны і знаходзяцца перад кожнай часткай кнігі «Мае турэмныя муры». Ужо пасля выхаду на волю Алег Груздізловіч намаляваў яшчэ некалькі малюнкаў пра сваё зняволенне — па іх падчас прэзентацыі сваёй кнігі аўтар правёў своеасаблівую экскурсію.

— Ежа невыносная, — прыводзіць прыклад Груздзіловіч, — за ўсё лета не выдалі ні яблыка, ні памідора, ні агурка. Адзіны прадмет, які ты можаш з сабой насіць па калоніі, — гэта лыжка. Таму там робяць такі футляр і захоўваюць там з сабой лыжку. А там жа такія жуткія абмежаванні на тое, што ты можаш мець у тумбачцы: не дай бог у цябе будзе на адну асадку больш — будзе рапарт і ШІЗА.  Таму я прыдумаў свае каляровыя асадкі захоўваць у футлярчыку. Пранясло, і не знайшлі.

«Ці дарэмна мы сядзім? Не, не дарэмна». Алег Груздзіловіч распавёў пра жоўтыя біркі, ШІЗА і норавы ў калоніі

Кніга «Мае турэмныя муры» прысвечаная Марыянне Груздзіловіч — «жонцы, аднадумцы і сяброўцы» Алега.

— Я назірала, як ён працаваў некалькі месяцаў, як кніга пісалася і выпраўлялася. Гэта вялікая была праца. Алег мне зачытваў яе кавалкі. І я была ўражаная, калі пачула, што сабой уяўляе жыццё за кратамі, і параўнала з лістамі, якія Алег пісаў мне амаль штодня фактычна дзевяць месяцаў… І, канешне, у лістах было ўсё больш менш «мажорна». Я паміж радкоў, канешне, старался зразумець, але не ўяўляла.

Хачу сказаць, што ён піша: «Мае турэмныя муры» — гэтыя муры вырастаюць перад усімі палітвязнямі, за іх спінай, бо яны там, за кратамі. Але у гэты ж час муры вырастаюць перад сваякамі, — сказала Марыяна Груздзіловіч падчас прэзентацыі.

Кнігу Алега Груздзіловіча цалкам можна спампаваць тут.