Тэатр і пратэст: што з Купалаўскім і былымі яго акцёрамі?

Год таму, на піку пратэстаў у Беларусі, з Нацыянальнага акадэмічнага тэатра імя Янкі Купалы ў Мінску звольніліся амаль 60 чалавек. DW даведалася, што цяпер з імі і з тэатрам.

«Верым, што наш наступны сезон будзе запамінальным, прыемным і яркім. Да хуткай сустрэчы ў новай эпосе!» — так Нацыянальны акадэмічны тэатр імя Янкі Купалы закрываў ў Мінску свой 100-ы сезон у ліпені 2020 года. Праз некалькі тыдняў тэатр акажацца ў авангардзе беларускіх акцый пратэсту, якія пачаліся пасля выбараў прэзідэнтаў 9 жніўня, і зменіцца назаўжды. 13 жніўня, рэагуючы на жорсткае падаўленне пратэстаў, калектыў Купалаўскага часова прыпыніў паказ спектакляў.
200 супрацоўнікаў тэатра падпісалі зварот, у якім заклікалі пералічыць галасы на выбарах і спыніць гвалт у дачыненні да мірных грамадзян. Калектыў падтрымаў генеральны дырэктар Павел Латушка. 17 жніўня над Купалаўскім з'явіўся бел-чырвона-белы сцяг. На наступны дзень з Латушкам датэрмінова скасавалі кантракт, у адказ супрацоўнікі выставілі ўладам ультыматум: вяртанне дырэктара або масавае звальненне акцёраў.
У канцы жніўня тэатр пакінулі амаль 60 чалавек, у тым ліку амаль усе акцёры і мастацкі кіраўнік Мікалай Пінігін. Што цяпер з адным з найстарэйшых тэатраў Беларусі? Дзе знайшлі сябе купалаўцы, якія падтрымалі пратэст?

Што з афіцыйным Купалаўскім?

Пасля масавага звальнення супрацоўнікаў у жніўні 2020 у трупе Нацыянальнага акадэмічнага тэатра імя Янкі Купалы засталося 15 акцёраў. Тэатр быў закрыты да лістапада, потым яго новае кіраўніцтва аб'явіла аб правядзенні кастынгу — у першую чаргу, запрашалі выпускнікоў тэатральных ВНУ. Са студзеня 2021 новым дырэктарам Купалаўскага стаў былы намеснік начальніка ўпраўлення ідэалогіі і культуры Мінгарвыканкама Аляксандр Шастакоў.
У пачатку года абноўлены склад тэатра паказаў прэм'еру спектакля «Паўлінка». На яго рэпетыцыі пабываў Аляксандр Лукашэнка, які, маючы зносіны з акцёрамі, заявіў, што не шкадуе аб тым, што здарылася з Купалаўскім і што дзякуючы гэтаму «абнавілася сапраўдная кроў тэатра». Падчас сустрэчы актрыса Вольга Няфёдава выказала падтрымку Лукашэнкі і асудзіла былых калег.

«Новая трупа, якая грае ў старым будынку»

«Сітуацыя ў Нацыянальным акадэмічным тэатры імя Янкі Купалы няпростая. Падзеі мінулага жніўня і сыход большай часткі трупы цалкам разбурылі ўзроставы баланс. З тэатра сышлі ўся моладзь і акцёры сярэдняга ўзросту, фактычна, з мінулага складу засталіся людзі старэйшага пакалення. Узнікае праблема: якія спектаклі ставіць?» — каментуе сітуацыю беларускі тэатральны крытык Дзяніс Марціновіч.
Паводле яго слоў, для таго, каб хоць неяк вырашыць гэтае пытанне, тэатр увесь час арганізуе кастынгі і запрашае новых акцёраў. Але цяпер, дадае ён, у Купалаўскі прыходзяць людзі, якіх ніхто не ведае. Акрамя таго, амаль усім з іх менш за 30. У асноўным гэта студэнты, прычым не Акадэміі мастацтваў, дзе рыхтуюць тэатральных акцёраў, а Універсітэта культуры, выпускнікі якога ў асноўным займаюць вакансіі ў сферы культуры.
«Сёння цяжка сказаць, што будзе з тэатрам далей, але відавочна, што ў цэлым трупа не найвышэйшага ўзроўню. Акрамя таго, сыход большасці акцёраў у жніўні 2020-га разбурыў стогадовыя традыцыі Купалаўскага тэатра. Можна сказаць, што сёння гэта новая трупа, якая грае ў старым будынку», — канстатуе Марціновіч.

Незалежная тэатральная група «Купалаўцы»

«Мы перасталі быць проста артыстамі. Мы сталі ўсім тэатрам», — так гавораць пра сябе акцёры, якія пайшлі з Нацыянальнага акадэмічнага тэатра імя Янкі Купалы год назад і якія аб'ядналіся ў Незалежную тэатральную групу «Купалаўцы».
Паводле слоў яе арт-менеджара Вольгі Кулікоўскай, цяпер незалежны тэатр у Беларусі фактычна забаронены: немагчыма атрымаць дазвол на паказ, улады аказваюць ціск на адміністратараў памяшканняў, якія гатовыя былі супрацоўнічаць з такімі трупамі. «Купалаўцы» цяпер знаходзяцца ва ўмовах, калі, па сутнасці, існуе забарона на прафесію. Артысты вымушаныя шукаць магчымасці для заробку. Тая творчая праца, якая ідзе, нацэлена на паказ у інтэрнэце. У пэўным сэнсе, гэта бліжэй да падпольнага тэатру, чым да свабоднага, тлумачыць Кулікоўская.
Тым не менш «Купалаўцы» паступова фармуюць рэпертуар з рознафарматных спектакляў. Першай іх прэм'ерай стала пастаноўка п'есы Янкі Купалы «Тутэйшыя». Першапачаткова яна была прымеркаваная да стагоддзя Нацыянальнага акадэмічнага тэатра, але ў выніку адкрыла гісторыю незалежнай трупы. Таксама з беларускай класікі «Купалаўцы» граюць «Паўлінку», а з класічнай і сучаснай еўрапейскай драматургіі — «Войцэка», «Страх» і «Гардэнію». Ёсць у рэпертуары таксама аўтарскі дакументальны спектакль «Першы» і музычны праект «Я гавару».

Рэкордныя лічбы праглядаў спектакляў у YouTube

Ні адзін беларускі тэатр не мае столькі праглядаў сваіх работ у YouTube, як спектаклі «Купалаўцаў» — сотні тысяч. «На мой погляд, яны аказаліся нашмат больш запатрабаванымі, чым афіцыйны Купалаўскі тэатр. У цэлым у Беларусі тэатр — не звышпапулярны від мастацтва, і гэты выбух цікавасці да" Купалаўцаў" — прыемная з'ява. Магчыма, у будучыні, калі сітуацыя зменіцца і трупа вернецца ў свой будынак, іх папулярнасць канвертуецца ў наведванні тэатра. Гэта цікавыя спектаклі, якія запатрабаваны ў Беларусі і выклікаюць у гледача пэўныя паралелі з цяперашнімі падзеямі», — адзначае Дзяніс Марціновіч.
«Нам цікава спрабаваць сябе ў розных фарматах сучаснага мастацтва ва ўмовах абмежаванага кантакту з аўдыторыяй, — падкрэслівае, у сваю чаргу, Вольга Кулікоўская. — Вядома, артысты вельмі пакутуюць, не маючы магчымасці выйсці на сцэну. Але пры гэтым зносіны са сваім гледачом праз сацыяльныя сеткі даюць нам магчымасць адчуць шматлікую падтрымку. Самае важнае — гэта захаваць людзей. Даць магчымасць артыстам застацца ў прафесіі і развівацца. Мы хочам быць вартымі гісторыі нашага тэатра».