Байкі пра «славянаў»
Ці ёсць увогуле славяне? Яны сапраўды існуюць, ці гэта палітычны праект? Што такое «славянская мова»? Пра гэта зараз зноў згадваюць больш і больш…
Падставай для гэтага допісу стаў пераклад, зроблены «Новым Часам» з сайту антропогенез.ру артыкула «Як складаўся генафонд славян». Відавочна, што гэта пераказ на журналісцкі манер навуковай працы, высновы з якой зусім не такія адназначныя для адмыслоўцаў. Каб пераканацца ў гэтым, дастаткова паслухаць хаця б інтэрв’ю Баланоўскага, доктара біялагічных навук, аднаго з аўтараў гэтай працы. Ён кажа, што тыя народы, якіх мы называем славянамі, за выключэннем бліжэйшых суседзяў, маюць істотна адрозны генафонд. І, што асабліва важна, нейкага асобнага славянскага кампаненту ў ім няма. У той жа час адмыслоўцамі фіксуецца значнае падабенства ў мовах.
Хто пачаў размову «па-славянску»?
Але як сфармавалася гэтае падабенства? У расійскай інфармацыйнай прасторы, да якой належым і мы, навязліва сцвярджаецца, што ў выніку актыўнага распаўсюджвання на тэрыторыі Усходняй і Цэнтральнай Еўропы ў VI–XIII стагоддзях нейкіх славянаў, якія з’явіліся невядома адкуль (раней, да VI стагоддзя, пра іх ніхто не ведаў).
Калі невядомыя ці малавядомыя — значыць, нешматлікія. Але каб нешматлікае племя ці група плямёнаў без войнаў і канфліктаў асімілявала на агромістай тэрыторыі дзясяткі іншых народаў — гэта неверагодна. Са строгіх навуковых дый з любых іншых пазіцыяў — абсурд. Больш за тое, такое немагчыма нават шляхам заваявання і падпарадкавання іншых народаў, калі асіміляцыя нярэдка адбываецца гвалтоўна. Невялічкія купкі заваёўнікаў з цягам часу папросту зніклі б сярод іх.
У апошні час шэраг расійскіх гісторыкаў імкнецца падыходзіць да гэтага пытання больш абачліва, каб не выглядаць цалкам неадукаванымі. За першых славянаў яны выдаюць зараз венедаў, антаў, склавенаў і шматлікія іншыя плямёны, якія пражывалі ў розных частках Цэнтральнай і Усходняй Еўропы. Фактычна, тыя індаеўрапейскія плямёны, якія не падпалі пад раманізацыю і не адносіліся да германскіх плямёнаў, прыйшоўшых на еўрапейскі кантынент з поўдня Скандынавіі. Большасць з гэтых «славянскіх» плямёнаў нікуды не перамяшчаліся, а жылі на сваіх землях спрадвечна. Частка ж, разам з іншымі заваёўнікамі, сапраўды займалася нападамі, рабаваннем, захопам іншых тэрыторыяў. Але поспех іх, як правіла, быў часовы. І большасць з іх бясследна знікла (як, напрыклад, тыя ж авары). У сувязі з чым гаварыць пра нейкую славянізацыю не выпадае: хутчэй трэба казаць пра цалкам іншы працэс (асіміляцыі «славянаў» з боку цюркскіх і іншых народаў). Пра працэс, якога ўдалося пазбегнуць толькі нямногім «славянскім» плямёнам. У асноўным у глыбіннай частцы іх арэалу, які прыпадае і на Беларусь.
Мова = палітыка
Што тычыцца значнага падабенства ў мовах, якое мы наглядаем, дык яно ёсць вынікам найперш палітычных, а не асіміляцыйных працэсаў. Пра тое, як ідзе такая асіміляцыя, бачна на прыкладзе той жа Расіі, дзе якуты, ненцы, тувіны і многія іншыя за 70 гадоў сталі ўжо «рускімі». Што ж тычыцца «славянскай» асіміляцыі ў VI–XIII стагоддзях, дык такую ролю ў той час адыгрывала Візантыйская імперыя, на тэрыторыях, дзе распаўсюджваўся яе ўплыў. Але працэс гэты ішоў зусім інакш, чым у Расіі ці іншых сучасных дзяржавах, дзе адзіная мова, культура, і нават сексуальныя захапленні навязваюцца зверху. У часы Візантыі гэта было немагчыма.
У тыя часы ішоў істотна іншы працэс — працэс адаптацыі Візантыйскай культуры, мовы, веры да культуры, мовы, вераванняў іншых народаў, што і фармавала іх агульную супольнасць. Адначасна на тэрыторыях, якія знаходзіліся пад уплывам Візантыі, фармавалася і пэўная наддыялектная мова як мова зносін паміж народамі (мова кайнэ). Усё гэта і іншае і фармавала новае падабенства моваў, якія ўжо разыходзіліся. Тое ж, што актыўная славянізацыя (набыццё агульных «славянскіх» рысаў) адбывалася менавіта ў часы Візантыі, з’яўляецца найбольш яскравым пацверджаннем такога тыпу «славянізацыі». Падобныя працэсы адбываліся і ў Заходняй Еўропе, дзе ў якасці палітычнага цэнтру захаваўся Рым, з істотна іншай мовай і культурай.
Невядома хто невядома адкуль
Што тычыцца сапраўднага паходжання славянскіх моваў, як і заходнееўрапейскіх, то сапраўдным коранем іх з’яўляецца, відавочна, мова індаеўрапейскіх плямёнаў, што прыйшлі сюды з вельмі глыбокай старажытнасці. З цягам часу іх мова распалася на асобныя дыялекты. У той жа час, па меры развіцця еўрапейскай супольнасці народаў, узнікнення на абшарах Еўропы вялізных імперый, палітычных саюзаў, пашырэння працэсаў камунікацыі паміж народамі і іншае, шлі і адваротныя, інтэграцыйныя працэсы. Хаця заставаліся і непераадольныя бар’еры, што і стварылі, урэшце, дзве цывілізацыі ў Еўропе — усходнееўрапейскую і заходнееўрапейскую.
Усходнееўрапейская цывілізацыя, як ускраінная, а таму і больш архаічная, захавала ў сабе найбольш элементаў мінулай індаеўрапейскай культуры, што і дазваляе розным маніпулятарам ад гісторыі гаварыць пра нейкіх славянаў (чытай, рускіх), якія пражывалі на тэрыторыі ледзь не ўсёй Еўропы.
Зважаючы на гэта, невыпадкова, што месца ўзнікнення міфічнай протаславянскай народнасці, як і міфічнай протаславянскай мовы, да гэтага часу не вызначана. Як не вызначана гэта і для заходнееўрапейскай сям’і народаў. А таму ідэалагічныя байкі пра «славянізацыю» не маюць пад сабой ніякага гістарычнага грунту.