Жыцця не хопіць: дэпутаты абмеркавалі з праваабаронцамі адмену смяротнай кары

"Суд, прыгаворваючы злачынцаў да смяротнага пакарання, вызначае яшчэ сваякам буйныя сумы кампенсацыі маральнай шкоды... Чалавека адпраўляюць у камеру смяротнікаў — і ўсё. Які маральную шкоду і калі ён пакрые ахвяры злачынства?" — перадае словы Судаленкі «Еўрарадыё».

"У 2009 годзе мы не маглі абмяркоўваць смяротнае пакаранне з беларускімі ўладамі. Цяпер гэта магчыма", — прызнаюцца на сустрэчы з гомельскімі актывістамі праваабаронцы з "Amnesty International" Мары Стразерс і Айша Юнг.

У апошні час пра смяротнае пакаранне Беларусі пачалі казаць на дзяржаўным узроўні. Сустрэчу, падобную той, на якой мы прысутнічаем, пасольства Вялікабрытаніі ў Беларусі і Палата прадстаўнікоў праводзяць не ў першы раз. У чэрвені 2018 года дыскусія праходзіла ў Віцебску, да гэтага дэлегацыя на чале з паслом Фіёнай Гіб і дэпутатам Андрэем Навумовічам пабывала ў Лідзе.

І хоць ініцыятарам сустрэч выступала Брытанскае пасольства, удзел у ёй старшыні Пастаяннай камісіі па правах чалавека, нацыянальных адносінах і сродках масавай інфармацыі Палаты прадстаўнікоў — добры знак для прыхільнікаў адмены смяротнага пакарання ў Беларусі.

Дэпутацкі корпус на сустрэчы прадстаўляюць трое. Акрамя Андрэя Навумовіча, тут дэпутат ад Гомельскай-Цэнтральнай выбарчай акругі Алег Леўшуноў і супрацоўнік апарата Палаты прадстаўнікоў Уладзімір Дабрыян.

"Што лепш: публічнае пакаранне або інфармацыя, якая ўкараняецца ў грамадства паступова?"

На пачатку сустрэчы Андрэй Навумовіч папракае журналістаў у тым, што тэма смяротнага пакарання мала асвятляецца ў СМІ. Прадстаўнікі брытанскага пасольства адказваюць, што запрашалі на сустрэчу і супрацоўнікаў дзяржаўных СМІ, але ніхто не прыйшоў. Мабыць, смяротнае пакаранне на лічыцца важнай тэмай для дзяржаўнага тэлебачання і мясцовых газет.

"Вельмі важна падымаць дыскусію на дзяржаўных тэлеканалах", — лічыць Фіёна Гіб.

Еўрарадыё цікавіцца ў Андрэя Навумовіча, чаму дзяржава не інфармуе грамадскасць аб выкананні смяротных прысудаў. Пра гэта паведамляюць праваабаронцы, адвакаты, іншыя "смяротнікі" — але не ўлады.

"Мы сёння абмяркоўвалі гэтае пытанне з прафесіяналамі. Што сёння лепш: публічнае пакаранне ці тая інфармацыя, якая ўкараняецца ў грамадства паступова? Мы да адзінай кропкі гледжання не прыйшлі. Мы дастаткова шырока абмяркоўвалі пытанне пра тое, што будзе з пахаваннямі на агульных месцах пахавання [пра месца пахавання расстраляных таксама не паведамляецца сваякам], ці не будзе апаганення? Гэта самі журналісты задалі такое пытанне! Не выключаю ніякіх варыянтаў", — адказвае Наўмовіч.

"Якую маральную шкоду і калі смяротнік пакрые ахвяры злачынства?"

Гомельскі праваабаронца Леанід Судаленка прадстаўляў у Камітэце па правах чалавека ААН інтарэсы Вольгі Груновой, маці расстралянага ў лістападзе 2014 года Аляксандра Грунова. Жанчына падавала скаргу на тое, што дзяржава не выдала ёй цела сына пасля выканання прысуду.

Судаленка звяртае ўвагу дэлегацыі на тое, што беларускае правасуддзе па-кашчунску ставіцца да сваякоў асуджаных на смерць:

"Суд, прыгаворваючы злачынцаў да смяротнага пакарання, вызначае яшчэ сваякам буйныя сумы кампенсацыі маральнай шкоды. Так, дзяржава павінна думаць пра ахвяру злачынства. Але чалавека адпраўляюць у камеру смяротнікаў — і ўсё. Які маральную шкоду і калі ён пакрые ахвяры злачынства?"

"Кіраўніцтва краіны павінна праявіць палітычную волю"

Аляксандр Лукашэнка апраўдвае існаванне смяротнага пакарання ў Беларусі вынікамі рэферэндуму 1996 года. Маўляў, народ выказаў сваю волю, і з гэтым трэба лічыцца.

"Калі б у мяне было два жыцці, я б, магчыма, пагадзіўся б з тым, што ідзе пэўны прагрэс, — разважае Судаленка. — Спасылкі на той рэферэндум, які прайшоў два дзесяцігоддзі таму і, дарэчы, насіў рэкамендацыйны характар, нікчэмныя. За гэтыя два дзесяцігоддзі свет настолькі імкліва змяніўся! Калі адбываўся той рэферэндум, у маёй краіне не было інтэрнэту".

Брытанскі эксперт Парвез Джабар кажа, што рэферэндум — рэферэндумам, але смяротнае пакаранне ўводзіць і адмяняе не народ, а чыноўнікі:

"Палітычную волю павінны праявіць ўрад і кіраўніцтва краіны. Урад павінен сказаць: "Мы тут параіліся і вырашылі, што мы зараз адменім смяротнае пакаранне ў Беларусі. Але да гэтага мы павінны растлумачыць грамадскасці, на падставе чаго мы прымаем гэтае рашэнне". Вось так, мне здаецца, павінен будавацца гэты пасыл. І большую ўвагу варта надаць тлумачэнню пазіцыі. Інакш праз 20 гадоў мы зноў тут збяромся, будзем арганізоўваць дакладна такую ​​ж дыскусію. Таму што нават у Вялікабрытаніі застаюцца тыя, хто за смяротнае пакаранне".

Беларускія ўлады ўпэўненыя ў сваёй пазіцыі. "Народ бачыць, якім гэта [смяротнае пакаранне. — Еўрарадыё] моцным тормазам можа быць для некаторых шалёных галоў. Таму я яму кажу, што хутка еўрапейцы, можа быць, будуць вывучаць наш вопыт", — заяўляе Аляксандр Лукашэнка. Пазіцыя Еўрасаюза таксама вядомая даўно: у Савет Еўропы не можа трапіць краіна, у якой прымяняецца смяротнае пакаранне.

"Уся прагрэсіўная сусветная грамадскасць і ЕС чакаюць ад нас рашэння з нагоды адмены смяротнага пакарання. Магчыма, гэта вырашыць нейкія палітычныя пытанні, якія, так ці інакш, паўплываюць на эканамічныя адносіны з ЕС", — лічыць кіраўнік экспертнай супольнасці " Стратэгічная думка" Аляксей Харкевіч.

На яго просьбу выказацца супраць адмены смяротнага пакарання ў Беларусі ніхто не адгукаецца, у тым ліку і парламентарыі.

 Цяпер у беларускай "камеры смяротнікаў" меркавана знаходзіцца чатыры чалавекі. У траўні 2018 асуджаны на расстрэл Вячаслаў Сухарка на апеляцыі па сваёй справе паведаміў, што ў ноч з 15 на 16 траўня з камеры вывелі Віктара Летава і Аляксея Міхаленю. Больш Сухарка іх не бачыў. Мяркуючы па тым, што падчас сустрэчы ў Гомелі Андрэй Навумовіч казаў пра чатырох асуджаных, якія чакаюць смяротнага пакарання, прысуды Летава і Міхалені сапраўды выкананыя. Чакаюць вышэйшай меры пакарання "чорныя рыэлтары" з Магілёва Ігар Гершанкоў і Сямён Беражны, а таксама Аляксандр Жыльнікаў і Вячаслаў Сухарка — за забойства трох чалавек.

Анастасія Бойка, euroradio.fm