Сяргей Драздоўскі: У Беларусі гуманітарная катастрофа

Дырэктар «Офіса па правах людзей з інваліднасцю» — пра тое, як у сённяшняй Беларусі выжываюць уразлівыя групы і ці выконвае дзяржава свае абавязкі ў дачыненні да людзей з інваліднасцю.

— На дадзены момант, паводле інфармацыі, якой валодаю, Офіс па правах людзей з інваліднасцю знаходзіцца ў працэсе ліквідацыі. Больш за тое, ішло крымінальнае расследаванне нібыта з нагоды выкарыстання незаконных сродкаў, якіх у арганізацыі ніколі не было, — расказвае ў інтэрв'ю «Салідарнасці» Сяргей Драздоўскі. — Перад ад'ездам з Беларусі я даведаўся, што расследаванне па справах офіса знаходзіцца ў руках аднаго з упраўленняў Следчага камітэта, і гэта не тое ўпраўленне, якое вяло крымінальную справу ў дачыненні да мяне.
На думку суразмоўцы, прычынай ліквідацыі арганізацыі стала яе прынцыповая пазіцыя датычна кавіда і стаўлення да гэтай сітуацыі дзяржавы.
— Яшчэ да жніўня 2020-га ўлады вырашылі зладзіць інфармацыйную зачыстку: згадкі арганізацыі і яе ўдзельнікаў выкраслілі з гісторыі сайтаў дзяржСМІ.
А пазней Офіс па правах людзей з інваліднасцю закрылі за тое, што мы ў супрацоўніцтве з Упраўленнем Вярхоўнага камісара па правах чалавека дапамагалі ахвярам самавольства сілавікоў атрымаць дапамогу адвакатаў. Ну і, вядома, за тое, што мы праваабаронцы.
Зараз кантакты з намі могуць быць небяспечныя для любога, хто да нас звяртаецца з просьбай аб дапамозе або па кансультацыю. Мы вельмі настойліва раім гэтым людзям не згадваць офіс, таму што гэта можа адыграць дурную ролю ў іх лёсе.
Выехаць з Беларусі людзям з інваліднасцю — вялікая праблема. Выязджаць куды? У якую ступень сацыяльнай абароны? Ці будзе яна наогул? Калі ты з інваліднасцю і аказваешся пад рэпрэсіямі, бегчы, па вялікім рахунку, няма куды.
У Беларусі гуманітарная катастрофа, і людзі з інваліднасцю аказваюцца яе закладнікамі. Дзявацца няма куды, і даводзіцца шукаць спосабы, як там выжываць. Падобная сітуацыя, як у акупацыі падчас Другой сусветнай вайны.
Тое, што сёння адбываецца ў Беларусі, — гэта гісторыя выжывання. Хто сёння клапоціцца пра людзей з інваліднасцю? Хто абараняе іх правы? Сёння ў публічнай прасторы ўзмоцнілася пазіцыя дзяржавы, якая паўсюль расказвае, як яна клапоціцца пра людзей з інваліднасцю. Кожны месяц публікуецца сотні пазітыўных гісторый, пры гэтым няма ні адной негатыўнай. У гэтым уся сутнасць гэтага працэсу.
Насамрэч арганізацыі, якія засталіся ў Беларусі, знаходзяцца перад выбарам: альбо яны будуць прынцыпова адстойваць пазіцыю, альбо яны падвергнуцца рэпрэсіям. Рэпрэсіі — гэта не значыць, што пасадзяць у турму.
Дастаткова даслаць падатковую праверку, якая абавязкова нешта знойдзе. Дастаткова загнаць арганізацыю ў даўгі, магчыма, зусім штучныя, прыдуманыя тут і цяпер на каленцы. І ўсё. Па вялікім рахунку, арганізацыя вымушана будзе займацца не праблемамі людзей, правы якіх яна абараняе, а ўласнымі.
Ну і, вядома, дзяржава пакінула шэраг легітымных тэм, пра якія можна гаварыць. Напрыклад, безбар'ернае асяроддзе. Вось тут дзяржава вельмі актыўная, хоча меркавання людзей з інваліднасцю. Тут дзяржава спрабуе рабіць выгляд, што справа не ў глабальнай праблеме.
Нагадаю, мэта Канвенцыі па правах людзей з інваліднасцю — гэта інклюзія. А інклюзія — гэта дэмакратычны працэс. У недэмакратычнай дзяржаве ён проста немагчымы, і тое, што мы цяпер бачым і назіраем — гэта яркія прыклады і ўзоры таго, як гэта сапраўды не працуе.
У краіне з недэмакратычным рэжымам інклюзія працаваць не можа. Сёння людзі баяцца паскардзіцца, таму што будзе яшчэ горш.
Сёння мы знаходзімся ў сітуацыі, калі інфармацыі пра рэальны стан людзей з інваліднасцю ў публічнай прасторы няма. Дзяржава ўсё засакрэціла. Усё, што магло, схавала. Адзінае, што не маглі схаваць, — гэта тое, што тры гады таму ў краіне было 6,9% людзей з інваліднасцю, цяпер — 6%. Куды падзеўся кожны дзясяты?
Цікава было б паглядзець статыстыку па гадах, па захворваннях, хто як памёр, таму што не атрымаў належнай дапамогі. Акрамя таго, велізарная колькасць людзей не дайшлі да камісій, не атрымалі сацыяльную абарону ў выглядзе афармлення інваліднасці.
Для параўнання: у Еўропе 15% насельніцтва мае інваліднасць, а ў нас — усяго 6%.
Што чакае далей людзей з інваліднасцю ў Беларусі? Пачнецца ўнутраны раскол у сем'ях, і ён ужо адбываецца. Сваякі пастараюцца здаць у інтэрнаты пажылых членаў сям'і і людзей з ментальнымі парушэннямі, таму што не спраўляюцца. Ужо цяпер мы назіраем рост колькасці інтэрнатаў. Гэта вынік гуманітарнай катастрофы ў сем'ях.
Гэта зусім выразныя тэндэнцыі дэградацыі грамадства. Калі расце колькасць інтэрнатаў, значыць, грамадства дэградуе. Чым больш будзе людзей у інтэрнатах, тым горшым будзе іх жыццё.
Што яшчэ вельмі важна: практычна нідзе няма ні найменшай крытыкі. Немагчыма зразумець, што адбываецца з людзьмі з інваліднасцю ў Беларусі. Хоць мы фіксуем, што пенсіі з вясны фактычна не выраслі, а пакупніцкая здольнасць беларускага рубля падае імклівымі тэмпамі. І гэта азначае, што на пенсію ўсё менш можна купіць прадуктаў першай неабходнасці.
Другая праблема: у Беларусі ўжо зніклі і працягваюць знікаць медпрэпараты, якія тут не вырабляліся, а гэта пытанне якасці жыцця.
Наступнае пытанне: а дзе спецыялісты? У выніку рэпрэсій з краіны з'ехалі лепшыя спецыялісты, і сёння атрымаць якасную дапамогу — праблема. Наяўнасць стаўкі лекара ў паліклініцы наогул не значыць, што чалавек прыйдзе і атрымае там належную дапамогу.
Праблемы з грамадскім здароўем, гэта значыць агульным станам насельніцтва Беларусі, выявяцца не адразу — праз год-два-тры. Бяда, што пры тым характары ўтойвання ўладамі сітуацыі мы атрымаем абвал, калі адбудуцца незваротныя працэсы. Гэта значыць, мы не зможам фіксаваць, як пагаршаецца сітуацыя, і рэагаваць на яе своечасова.
Гэта падобна да сітуацыі з кавідам, калі людзі з інваліднасцю гінулі і пра гэта забаранілі гаварыць і пісаць. Мы падышлі да сітуацыі, калі ў нейкі момант дзяржава скажа: ратуйцеся самі. Гэта далёка не новае. У прыватным бізнесе дзяржава даўно кажа: ёсць у цябе інваліднасць ці не, ты пайшоў у бізнес, значыць, сам далей — законы лесу.
Вельмі шмат фактараў, якія дазваляюць мне сцвярджаць, што так і будзе, таму што цягам доўгага часу мы сутыкаліся з тым, што калі прыязджалі ў нейкі з дэпрэсіўных беларускіх рэгіёнаў і задавалі пытанне «А дзе працоўныя месцы для людзей з інваліднасцю?», нам адказвалі: «У нас і для здаровых няма працоўных месцаў».
Як толькі здарыцца эканамічны зрух у горшы бок — а гэта непазбежна — раптам пачне высвятляцца, што людзі з інваліднасцю галадаюць, іх здароўе пагаршаецца, таму што яны не могуць купляць сабе неабходныя лекі.
Што тычыцца ўмоў у інтэрнатах, падчас пандэміі гэтыя ўстановы сталі цалкам закрытыя, і сёння ацаніць рэальную сітуацыю практычна немагчыма, таму што ўзятыя пад кантроль усе супрацоўнікі. І калі хтосьці дзесьці нешта раскажа, ён у лепшым выпадку страціць працу, а ў горшым яго чакаюць яшчэ больш сур'ёзныя наступствы. Валанцёры, якія маюць доступ у інтэрнат, атрымліваюць дакладнае ўказанне маўчаць пра ўсё.
Калі прагледзець інфармацыйнае поле, мы ўбачым публікацыі пра тое, як чарговая камісія наведала інтэрнат і сказала, што там кормяць вельмі добра.
Аб'ектыўны голас інтэрнатаў ужо не гучыць, і мы будзем атрымліваць добрую карціну: усмешлівыя асобы жыхароў інтэрнатаў. А куды ім дзявацца? Даводзіцца ўсміхацца, інакш не выжывеш.
Каб змяніць сітуацыю, Беларусь павінна стаць дэмакратычнай краінай. Калі гэтага не здарыцца, то мы ператворымся нават не ў Паўночную Карэю, а ў нешта асаблівае.
У Мінпрацы і сацабароны шмат сумленных людзей, якія прыйшлі туды па пакліканні сэрца і хочуць нешта выпраўляць. Уяўляю, як яны пакутуюць цяпер у сітуацыі, у якой аказаліся, калі не могуць рэалізоўваць свае парывы.
Беларуская дзяржава вырашыла, што інваліднасць, старасць, сацыяльна ўразлівыя катэгорыі насельніцтва — гэта фетыш. Дзяржава гэтым будзем хваліцца: глядзіце, у нас усё так добра. Таму пакуль што ў Беларусі падтрымліваецца ўзровень сацыяльнай абароны: гэта адзін з тых паказчыкаў, па якіх дзяржава хоча паказаць, што яна ўсё яшчэ сацыяльная. Таму некаторы час гэта будзе.
Дзяржава захоўвае некаторыя дазволеныя пытанні, па якіх можна адстойваць інтарэсы людзей з інваліднасцю. Падкрэслю: не правы. І тыя арганізацыі, якія ёсць, будуць гэта рабіць.
У прынцыпе дзяржава зацікаўленая, каб людзі з інваліднасцю працавалі — худа-бедна, але неяк зараблялі сабе на жыццё, а не былі поўнымі ўтрыманцамі, і гэтая тэндэнцыя будзе захоўвацца.
Па асобных напрамках захаваюцца перамовы — не дыскусія з людзьмі з інваліднасцю. Відавочна, што цяпер у поўнай меры дамінуе дзяржава, яна і раней пераважала. Гэтая сітуацыя манаполіі, а любая манаполія вядзе да дэградацыі.
І, вядома, эканамічны крызіс пацягне за сабой скарачэнне відаў і спосабаў сацыяльнай абароны. А паколькі дзяржава разграміла цалкам грамадскую абарону, то акажацца, што, як толькі нешта здарыцца, яна не выцягне ўсю гэтую сітуацыю.
Немагчыма пабудаваць камунізм у асобнай узятай краіне ці калгасе, сапраўды гэтак жа немагчыма вырашыць праблемы людзей з інваліднасцю, калі не вырашаюцца праблемы ў грамадстве.
Цяпер, калі ўзяць беларускую палітычную павестку, там няма інваліднасці наогул. Яе проста так не відаць, што як быццам няма як такой. Гэтыя праблемы не будуць раскрывацца і вырашацца.
Любая спроба праблему назваць праблемай можа прывесці да таго, што ты акажашся «экстрэмістам», нязручным нейкаму чынушу, якому прасцей табе закрыць рот і пасадзіць у турму. Для пачатку на 15 сутак, а там паглядзім. Рэпрэсіўная машына сёння на такіх абаротах, што можа прыхапіць любога.
Успомнім гэтыя гісторыі, калі чалавек з ментальнай інваліднасцю становіцца палітвязнем, ён аказваецца ў поўнай ізаляцыі, і незразумела, што з ім у зняволенні адбываецца. Бар'ераў ужо не засталося.
У новым годзе немагчыма будзе хаваць сітуацыю катастрофы, нават у адсутнасць статыстыкі гэта пачне выяўляцца. Але будзе ўжо позна для нас усіх.