Сабакі і СС: У Гомелі за «нацысцкую сімволіку» судзяць сацыяльнага відэаблогера

Арцём Шапараў вядомы ў Гомелі сваімі вострасацыяльнымі стрымамі. Цяпер, здаецца, з ім вырашылі за гэта «разлічыцца».



Скарастрэльная экспертыза

У маі блогер зняў сюжэт пра сітуацыю, якая склалася вакол шматдзетнай маці Антаніны Шайнюк і яе чацвярых дзяцей. Адміністрацыя СШ № 3 палічыла, што сабака, які жыве ў іх доме, стварае «сацыяльна небяспечную сітуацыю». Правяраючым не спадабаўся пах жывёлы, а таксама тое, што на шпалерах былі дзіцячыя малюнкі. Яшчэ ў шматдзетнай сям'і была запазычанасць за газ. Аднак, на думку блогера, сапраўднай прычынай такога жорсткага стаўленьня адміністрацыі да сям'і стала адмова шматдзетнай маці выплачваць «добраахвотныя» ўнёскі школе. Дарэчы, у адпаведнасці з апошнімі тлумачэннямі Міністэрства адукацыі — адмова цалкам законная.

У сувязі з гэтым цалкам шчаснай, на наш погляд, сям'і сталі пагражаць пастаноўкай на сумнавядомы прафілактычны ўлік. Гэтак жа дырэктар школы Ніна Старажэнка асабіста, у прысутнасці дзяцей, запатрабавала ўсыпіць старога хворага сабаку, да якога дзеці былі вельмі прывязаныя. Арцём Шапараў ў сярэдзіне мая зрабіў ролік, на якім жанчына з тварам Ніны Старажэнка была апранута ў форму, якая нагадвае адзенне СС.

Пасля таго, як гэтая гісторыя набыла розгалас, Антаніне Шайнюк дапамагла нават Святлана Алексіевіч. На ахвяраванні людзей сабаку прааперавалі, а добраахвотнікі пераклеілі ў кватэры размаляваныя шпалеры.

А сам Арцём Шапараў з яго крытыкай даўно быў для многіх чыноўнікаў, як бяльмо на воку. І вось была знойдзена добрая нагода для судовага пераследу. Шапарава абвінавацілі ў «прапагандзе і (або) вырабе, распаўсюдзе, публічнай дэманстрацыі нацысцкай сімволікі» (артыкул 17.10 КаАП РБ).

10 ліпеня адкрылася пасяджэнне суда Чыгуначнага раёна па гэтай справе. Папулярнага ў Гомелі блогера прыйшлі падтрымаць людзі, пра праблемы якіх ён распавядаў у сваіх сюжэтах, і грамадскія актывісты. Не абышлі ўвагай гэты працэс і незалежныя журналісты, і работнікі дзяржаўных СМІ. У выніку зала апынуўся занадта малой і не змагла змясціць усіх жадаючых. Нягледзячы на тое, што Арцём Шапараў загадзя папярэджваў адміністрацыю суда пра тое, што будуць прысутнічаць людзі з абмежаванымі магчымасцямі, пасяджэнне было прызначана ў залі на 4-м паверсе. Шмат у чым дзякуючы інфармацыйнаму асвятленню Шапарава, гомельскі інвалід-калясачнік атрымаў спуск-пандус да свайго пад’езда.

Пры гэтым ужо на пачатковым этапе справы паўстала некалькі спрэчных момантаў. Па-першае, як высветлілася на першым судовым пасяджэнні, сама дырэктар школы Ніна Міхайлаўна заявы на блогера ня пісала. Па яе словах, з нагоды відэасюжэту яе толькі выклікалі ў міліцыю — для гутаркі.

Але, як вынікае з матэрыялаў справы, нейкая заява некім была напісаная. Хто ж тады канкрэтна ініцыяваў працэс?

Па-другое, аснову абвінавачвання складае заключэнне эксперта, што дадзены малюнак, выраблены Арцёмам Шапаравым, утрымлівае «прапаганду» і іншую нацысцкую сімволіку. Як нам стала вядома, абставіны правядзення гэтай экспертызы дастаткова цікавыя. Даць сваё заключэнне кампетэнтныя інстанцыі папрасілі намесніка кіраўніка адной з устаноў культуры. Спачатку патэнцыйны эксперт адмовіўся, затым усё ж вымушаны быў ўзяцца за «працу». У выніку з'явілася заключэнне, якое цалкам задаволіла абвінавачванне. Але тут, у сваю чаргу, узнікае адразу некалькі пытанняў. Першае: згаданы дзяржслужбоўца не мае юрыдычнай адукацыі, не з'яўляецца спецыялістам у галіне СМІ, прапаганды і палітычных тэхналогій. На якой падставе яму настойліва прапанавалі займацца непрофільнай дзейнасцю — ацэньваць палітычнае ўтрыманне відэапрадукту? Пытанне рытарычнае. Другое: экспертныя заключэнні выносяцца, як правіла, калегіяльна — у тым ліку і для таго, каб выключыць найменшую памылку або суб'ектыўнасць. У дадзеным выпадку гэта рабіў адзін чалавек. Трэцяе: ці ёсць у гэтага службоўца афіцыйны статус эксперта? І хто яму яго надаў?

Сам Арцём Шапараў з прад'яўленым яму абвінавачваннем не пагадзіўся. Элементы ўніформы, якія маглі б быць расцэненыя як нацысцкія, на яго малюнку размытыя. Блогер лічыць, што неабходна правядзенне незалежнай экспертызы. Даволі хутка, праз паўгадзіны, судовае пасяджэнне было перанесена.

«Беларускі суд — самы хуткі суд у свеце»

Другое пасяджэнне па абвінавачванні гомельскага відэаблогера адкрылася 12 ліпеня пасля абеду. Народу на яго прыйшло ці ледзь не больш, чым на папярэдняе. Некаторыя людзі казалі, што нават напісалі на працы заявы «за свой рахунак», каб падтрымаць Арцёма Шапарава. Прыбылі і актывісты з вуліцы Рагачоўскай, якія вядуць у апошні час ўпартую барацьбу супраць ўшчыльняльных забудоваў у сябе пад вокнамі. Не было недахопу і ў добраахвотных памагатых, якія раілі Арцёму, як выбудоўваць найлепшую лінію абароны. Некаторыя з іх, праўда, былі вельмі экстравагантныя. Нейкі малады чалавек у саламяным капелюшы і з амулетамі на шыі, прынёс ад рукі намаляваны знак «калаўрат» і іншыя падобныя малюнкі. І вельмі настойліва прапаноўваў даказваць на працэсе, што гэта спрадвечныя сімвалы паганскай Русі. Яшчэ да пачатку працэсу ён дэманстраваў калаўрат на камеру журналістам дзяржаўнага ТБ.

З улікам мінулага нашэння інвалідаў-калясачнікаў на руках, гэтым разам зала пасяджэнняў была адведзена на першым паверсе. Судовы сакратар прапанавала прайсці спачатку прадстаўнікам бакоў, пасля СМІ, а затым — усім жадаючым. Вядомы апазіцыйны «гумарыст» Уладзімір Няпомняшчы гучна спытаў: «А членам БРСМ калі?» Зрэшты, «актыву» праўладных грамадскіх арганізацый у акрузе быццам бы не назіралася. Затое на судовае пасяджэнне, нягледзячы на спякоту, прывялі некалькі вельмі пажылых ветэранаў.

Зала была зноў перапоўненая, і ці ледзь не палове жадаючых прыйшлося стаяць у праходзе. Зрэшты, доўга знемагаць не прыйшлося: «Устаць, суд ідзе!» Суддзя ў чорнай мантыі скорагаворкай абвясціў справы адкрытай і тут жа закрыў яе — для дадатковай дапрацоўкі пратаколу. Калі ў кнізе рэкордаў Гінеса ёсць намінацыя «самае кароткае судовае пасяджэнне», то гэта было менавіта яно. Гледачы запляскалі і сталі разыходзіцца. Хтосьці іранізаваў: «Няхай жыве беларускі суд — самы хуткі суд у свеце!» Толькі ветэраны заставаліся сядзець, мабыць, не зусім разумеючы, што адбываецца і для чаго іх сюды прывялі.

Некаторыя актывісты адразу выказалі здагадку, што, магчыма, шляхам зацягвання працэсу ўлада хоча дамагчыся зніжэння грамадскай падтрымкі блогера. Бо не кожны зможа ў працоўны час прыходзіць на суд, які будзе пастаянна пераносіцца. Але, магчыма, справа ў іншым ...

Справа без даты разгляду

Пасля судовага пасяджэння Арцём Шапараў падзякаваў усіх, хто прыйшоў за падтрымку. У каментары для «Новага часу» ён кажа:

— Мне здаецца, што хто думае, што мае ў нашай асобе справу з непадрыхтаванымі недарэкамі. Але гэта не так. Пакуль яны дасягаюць толькі зваротных вынікаў. Дзяржаўная газета «Гомельская праўда» нядаўна апублікавала матэрыял пра гэтую справу, зразумела, якога зместу. Але пасля гэтага колькасць падпісчыкаў майго відэаканалу за адзін дзень павялічылася на тысячу чалавек.

Чаму па маёй адміністрацыйнай справе адбылося ўжо два пасяджэнні? У чым яе асаблівая складанасць для мясцовай юстыцыі? У гэтым я не вінаваты. А вінаваты, хутчэй, процілеглы бок, які вышуквае ўсякія надуманыя прычыны, каб ачарніць мяне. Але, паколькі ўсе абвінавачванні — надуманыя і неабгрунтаваныя, справа і не ладзіцца.

У сувязі з гэтым Арцём згадвае пра «эфект Стрэйзанд», калі спроба забараніць, схаваць тую ці іншую інфармацыю вядзе да ўсплёску дадатковай грамадскай цікавасці да яе. І як вынік — да яе яшчэ больш шырокага распаўсюду. Менавіта так ішла справа з бальшавіцкай газетай «Іскра» і творамі Маркса, Бакуніна ў самадзяржаўнай Расійскай імперыі, з дысідэнцкім і «эратычным» самвыдатам ў СССР.

Пакуль што вельмі непераканаўчай з юрыдычнага пункту гледжання выглядае і спроба абвінаваціць сацыяльнага блогера ў прапагандзе, вырабе, распаўсюдзе або публічнай дэманстрацыі сімвалаў нацызму. Калі літаральна карыстацца гэтай формулай, то тады пад артыкул павінны трапляць любыя малюнкі, уключаючы фільмы пра вайну ці газету «Раздавім фашысцкую гадзіну». Але пакуль штосьці не чуваць пра судовыя працэсы ў дачыненні да серыялу «17 імгненняў вясны». Ужо не кажучы пра гістарычных рэканструктараў, сярод якіх сапраўды ёсць нямала аматараў пагуляць у жаўнераў «Трэцяга рэйха».

Таму прапагандай можна называць толькі дэманстрацыю сімволікі, якая свядома вядзе да пазітыўных або нейтральных адносінаў да нацызму. У выпадку з відэаблогам Арцёма, малюнак уніформы, падобнай на эсэсаўскую, меў асабліва негатыўнае значэнне. Бо па ўсім сэнсе сюжэту блогер крытыкаваў дырэктара школы за жорсткае стаўленне да дзяцей і іх любімага сабаку, за неабгрунтаваную, на яго думку, пагрозу падвесці пад сям’ю пад «сацыяльна небяспечнае становішча». Таму і апрануў яе ў ваенізаваны змрочны строй, які выклікае пэўныя адмоўныя асацыяцыі. Але, паколькі малюнак быў размыты, то і наўпроставага паказу нацыянал-сацыялісцкіх эмблем таксама не было.

Аднак грамадзянскі працэс у Гомелі мае два ўзроўні. Адзін з іх — гэта канкрэтны мясцовы выпадак з дырэктарам школы і яе прэтэнзіямі да маці, дзяцей, сабаку і блогера. Іншы ўзровень — гэта сама мадэль ювенальнай юстыцыі, якая ўкараняецца цяпер у РБ. Пад паліткарэктнай абалонкай абароны «інтарэсаў дзіцяці» тут ствараюцца прэцэдэнты для замаскіраванага рэпрэсіўнага кантролю над грамадствам, самавольства бескантрольных наглядных інстанцый, злоўжыванняў, звязаных з размеркаваннем дзяцей і фінансавання ў дзіцячыя дамы «сямейнага тыпу». Выпадкаў зламаных дзіцячых і бацькоўскіх лёсаў тут маецца ўжо мноства. Толькі за першы квартал 2018 года 654 дзіцяці ў Беларусі былі адабраныя ў бацькоў.

Што да суда над гомельскім сацыяльным блогерам, то канкрэтная дата яго наступнага пасяджэння не прызначаная. Што дазваляе меркаваць — процілеглы бок альбо больш грунтоўна падрыхтуецца да яго, альбо вырашыць закрыць справу. Што, з улікам хісткасці аргументаў абвінавачвання і таго грамадскага рэзанансу, якое выклікаў працэс, было б найбольш разумным рашэннем. Для ўсіх.