«Мы нікому нічога не павінны». Дык вось калі беларусы перастануць ківаць на «бацьку»

Адчуванне свабоды і пачуццё адказнасці прама звязаны адно з адным. Навукоўцы ўпершыню даказалі, што свабода робіць нас адказнымі.

Прадстаўнікі Міжнароднай лабараторыі пазітыўнай псіхалогіі асобы і матывацыі НДУ ВШЭ, Універсітэта Місуры і Омскага дзяржаўнага універсітэта правялі серыю даследаванняў, удзельнікамі якіх сталі студэнты расійскіх і амерыканскіх ВНУ — усяго 1430 чалавек.
У ходзе даследаванняў выкарыстоўваліся методыкі, якія вымяраюць узровень адказнасці і аўтаноміі як асобасных якасцяў. Вынікі паказалі: чым вышэй узровень аўтаномнасці ў чалавека, тым больш ён адказны.
Падчас эксперыменту удзельнікаў прасілі прадставіць сябе ў спецыяльна змадэляваных сітуацыях і апісаць свае пачуцці і меркаваныя дзеянні. Чалавек, які даваў даручэнне (блізкі чалавек, прадстаўнік улады, незнаёмы чалавек), альбо падкрэсліваў, альбо не падкрэсліваў свабоду выбару ў адносінах да таго, як рэалізаваць задачу, а таксама адказнасць за вынік.
Напрыклад, студэнта прасілі прадставіць, што яму прапаноўваюць ажыццявіць навуковы праект па важнай для яго дысцыпліне па даручэнні прафесара. У адным выпадку прадастаўлялася свабода выбару дзеянняў, у іншым прафесар вызначаў стратэгію дзеянняў, студэнт ўсяго толькі яе рэалізаваў. Затым па сцэнары праект апынаўся няўдалым. Удзельнікі павінны былі ацаніць, ці прызнаюць яны ўласныя дзеянні прычынай гэтага ці тлумачаць няўдачу знешнімі абставінамі і шукаюць апраўдання.

Акцэнт на «павінен» не працуе

У сітуацыях, калі рэспандэнтам прадастаўлялася свабода, яны адчувалі больш адказнасці і гатовыя былі прыняць і магчымыя негатыўныя наступствы, а таксама шукаць менш апраўданняў. Пры гэтым, як прадэманстравалі вынікі, неэфектыўна апеляваць да адказнасці — гэта не вядзе да павышэння гатоўнасці браць яе.
Навукоўцы адзначаюць, што адказнасць вышэй, калі ёсць падтрымка аўтаноміі з боку людзей, якія маюць уладу ці аўтарытэт. Гэта, напрыклад, бацькі, выкладчыкі, кіраўнікі. Наадварот, фармулёўкі «павінен» або «варта» найменш эфектыўныя і дзейнічаюць па прынцыпе ад адваротнага.
Як высветлілася ў ходзе даследавання, расейцы ўсё ж такі менш схільныя прымаць на сябе адказнасць у параўнанні з амерыканцамі. Аўтары звязваюць гэта з розным узроўнем свабоды ў грамадстве.
Зрэшты, адказнасць аказваецца вышэй, чым у амерыканцаў, калі крыніцай запыту выступае блізкі — сваяк ці сябар. Галоўны фактар ​​у дадзеным выпадку — давер. Гаворка пры гэтым павінна ісці не пра патрабаванні, а пра просьбу.
«Гэтыя вынікі могуць быць выкарыстаны ў сферы менеджменту і палітыкі, калі патрабуецца індывідуальная адказнасць», — лічаць аўтары даследавання.
Паводле zautra.by