«Калі аддаеш сукамерніцы другія трусы, гэта вельмі гуртуе». Трапіць на «суткі» і знайсці сапраўдных сяброў

Больш за 30 тысяч беларусаў, па падліках праваабаронцаў, сутыкнуліся з палітычнымі рэпрэсіямі за апошні год. Людзі перажылі жорсткія затрыманні, збіццё, нечалавечыя ўмовы ўтрымання ў ізалятарах. Але вось што дзіўна: многія прызнаюцца, што ў гэтых складаных абставінах яны не гублялі надзею, а ў камерах знайшлі сапраўдных сяброў. TUT.BY распавядае гісторыі такой дзіўнай дружбы.

«Хлебная паўза» і цюльпаны са старой газеты на дзень нараджэння

Кацярына свой тэрмін адбыла нядаўна, 25 сакавіка яе затрымалі ў цэнтры Мінска.

— Спыталі, дзе прапісаная. Я сказала: «Магілёў». Мне адказалі: «Пройдзем». Ну і ўсё — 15 сутак, амаль увесь тэрмін я была ў Жодзіне. Пасцельныя прыналежнасці і матрацы ў нас забралі хутка, так што спалі на голых нарах або пад нарамі на падлозе. У камеры са мной былі дзяўчынкі ад 18 да 57 гадоў, сферы дзейнасці самыя розныя — праграміст, настаўнік, тэхнолаг, прадпрымальнік, мастак, студэнты.

Як мы сябе займалі? Рабілі настольныя гульні, вялі дзённічак — у канцы дня адзначалі, што адбылося за суткі, запісвалі фразачкі супрацоўнікаў ізалятара. Потым у нас канфіскавалі дзённік, але мы змаглі яго аднавіць. Стараліся пабольш смяяцца, гумар вельмі дапамагае выжыць у гэтых умовах. У нас дрэнна адкрывалася камера, і вось калі супрацоўнікі штурхалі дзверы, мы жартам казалі: «І чаго яны там зачыніліся?». Адной дзяўчынцы сваякі змаглі перадаць гумовыя тэпцікі, калі ёй ужо заставалася двое сутак да вызвалення. І яна прыгаворвала: «Ну вось, тэпцік у краіне засталося на два дні». У іншай дзяўчынкі быў дзень нараджэння. Са старой газеты мы зрабілі ёй кветкі (калі выйшлі на волю, вядома падарылі нармальны падарунак, але ў тых умовах нічога іншага мы не прыдумалі).

Падчас ранішняй праверкі з нашай камеры выходзіць канваір і кажа: «О, гэта мне кветачка». Мы як павярнуліся ўсёй камерай да яго: «Пастаўце на месца! У нашай дзяўчынкі дзень нараджэння!». І ён вярнуў кветкі. А яшчэ ў нас кожны дзень была «хлебная паўза», кожны дзень на камеру выдаюць хлеб і батон, вось у нас быў рытуал, калі мы ўсе разам елі хлеб з вадой.

Кацярына кажа, што гэтыя два тыдні ў адной камеры вельмі зблізілі дзяўчат. Так, незнаёмыя людзі сталі сябрамі.

— Адразу пасля вызвалення мы зрабілі свой чат — «Аматары адміністрацыйных правапарушэнняў». Пастаянна адзін аднаго падтрымліваем. І ўжо збіраліся ў адной з жанчын дома. Так нас сустракала яе сям'я, суседзі, неслі нам пірагі, вельмі добра адпачылі! Цяпер мы ўжо дакладна не страцімся. Тое, што мы перажылі, моцна нас згуртавала.

«Калі аддаеш сукамерніцы другія трусы, гэта вельмі гуртуе»

Паліну затрымалі ў лістападзе на адным з раённых маршаў. Суткі адбывала ў Баранавічах, у вялікай камеры на 19 чалавек, спалі на трохузроўневай шконках.

— Людзі былі з самых розных сфер: журналістыка, псіхалогія, IT, медыцына, гандаль, у нас нават была лектар па касмалогіі — распавядала нам пра квантавую энергію. Узрост таксама розны, самай старэйшай 65 гадоў, — распавядае Паліна. — Як падбадзёрвалі сябе? Спявалі песні. Я, напрыклад, у адным канцы камеры пачынаю, а ў іншым канцы падхопліваюць. Цяжкасці, праз якія мы прайшлі, вельмі моцна нас згуртавалі. Калі чалавек злуецца, істэрыць, то праяўляе не самыя лепшыя свае якасці, але мы ў адным замкнёным памяшканні, і каб выжыць, трэба супакоіцца, дамовіцца аб правілах. У звычайным жыцці можа прайсці вельмі шмат часу, перш чым вы зразумееце, які чалавек побач, а тут усё адразу відаць. І ўзровень суперажывання значна вышэй. Да канца тэрміну ўжо ўся камера — сяброўкі. У цябе няма чагосьці — вазьмі маё. Выбачайце за гэты прыклад, але калі ты на Акрэсціна аддаеш сукамерніцы свае другія трусы, памытыя, але ўсё-ткі б/ у, а яна кажа дзякуй і апранае іх, гэта вельмі гуртуе.

Пасля вызвалення Паліна і яе новыя сяброўкі таксама стварылі чат, каб працягваць зносіны.

— Першы раз сустрэліся дома ў адной дзяўчыны, другі раз пайшлі ў караоке, потым хадзілі на «квіз». Раз на месяц у нас стабільна праходзілі сустрэчы. І, вядома, дапамагаем адзін аднаму. Адной дзяўчынцы залілі ноўтбук — сабралі грошы на аднаўленне. Калі камусьці даюць штраф, таксама скідваемся.

Нядаўна Паліна з'ехала з Беларусі. Кажа, што дзяўчынкі з камеры зладзілі ёй незабыўныя праводзіны:

— Прыдумалі новыя словы на песню гурта «Карані»: «А дзесьці шчучынскі дожд да болю, да крыку выпраўляе цябе, і на кожнай паштоўцы я з любоўю пішу: вяртайся, Паліна». Божа, я так плакала!

«Усёй камерай ходзім у лазню»

Івана затрымалі ў снежні 2020 года каля дома маці. Ішоў з прадуктамі, а побач, аказалася, праходзіў дваровы марш. У аўтазаку, па яго словах, вельмі моцна білі.

— Далей нас закінулі на Акрэсціна, а праз два дні — у Баранавічы, — кажа суразмоўца. — Калі чакалі афармлення, я крыкнуў: «Ёсць хто з БДУ?» І палова арыштантаў паднялі рукі. Потым крыкнуў: «А хто наогул з вышэйшай адукацыяй?». Напэўна, адсоткаў 90% паднялі рукі. У маёй камеры на 12 чалавек было 20 дыпломаў аб вышэйшай адукацыі, некаторыя паспелі скончыць некалькі універсітэтаў. У суседняй камеры быў акадэмік. Са мной сядзелі ў асноўным айцішнікі, прадпрымальнікі, Інжынеры.

Амаль ва ўсіх сукамернікаў быў тэрмін па 14 сутак. Хлопцы адразу дамовіліся, што не будуць сумаваць.

— Гэтыя дні мы стараліся праводзіць з карысцю: зладзілі «Клуб англійскай мовы», чыталі кнігі, гулялі ў «Мафію». Кожны стараўся распавядаць нешта са сваёй прафесіі — праводзілі міні-лекцыі, дэбаты, усе былі ўцягнутыя. Калі хтосьці сумаваў, мы стараліся яго разгаварыць, падтрымаць. Як псіхолаг магу сказаць, што гэта правільна, таму што калі нават у аднаго чалавека будзе ўпадніцкі настрой, гэта хутка можа перадацца астатнім.

Па словах Івана, знявагі і абразлівыя фразы яны стараліся абыграць у жартоўнай форме, многія фразачкі канваіраў сталі лакальнымі мемамі — так прасцей перанесці стрэс.

— Калі выйшлі на волю, зрабілі чацік, працягваем сустракацца, — кажа суразмоўца. — Усёй камерай ходзім у лазню, некалькі чалавек прыходзілі да мяне дадому ў госці. Ведаю, што ў некаторых хлопцаў былі псіхалагічныя праблемы, я знайшоў спецыяліста, які бясплатна дапамог, сам я па этычных стандартах не магу працаваць з тымі, з кім сябрую. І ўсе адышлі больш-менш нармальна. Нягоды нас вельмі з'ядналі, у камеры мы набылі сапраўдных сяброў.

«На волі сустракалі бацькі вучняў гімназіі»

У кастрычніку 2020-га Андрэй выйшаў да мінскай гімназіі, дзе вучацца ягоныя дзеці, з плакатам «Вучні, вы неверагодныя, ганарымся вамі». Ён хацеў падтрымаць школьнікаў, якія спявалі беларускія песні і на перапынках выступалі з акцыямі пратэсту. Неўзабаве мужчыну затрымалі і адправілі ў ізалятар на 15 сутак.

— Сярод людзей, з якімі мне там атрымалася пазнаёміцца, у асноўным усе былі з вышэйшай адукацыяй — бізнесмены, кіраўнікі фірмаў, менеджэры, музыкі. Практычна ўсе — з актыўнай грамадзянскай пазіцыяй, — распавядае Андрэй.

Паводле яго слоў, гэтая сітуацыя дапамагла яму пазнаёміцца з актыўнымі бацькам вучняў гімназіі, якія збіралі подпісы пад хадайніцтвам у яго абарону, калі справу разглядалі ў судзе.

— І яны ж прыехалі сустракаць мяне! Гэта было вельмі прыемна. Я сказаў, што трэба падтрымліваць і іншых бацькоў вучняў гімназіі, калі іх будуць затрымліваць на мірных акцыях.

Андрэй кажа, што на ініцыятыву адгукнулася некалькі чалавек. І як толькі паступала інфармацыя, што затрыманы бацька вучня гімназіі, звязваліся з яго роднымі, распавядалі, куды маглі павезці затрыманага, як звычайна праходзіць суд, што трэба пакласці ў перадачу. А калі людзей вызвалялі, ездзілі да ізалятараў, каб сустрэць іх, дарылі сувеніры, якія рабілі самі.

— Дзякуючы гэтай актыўнасці ўдалося пазнаёміцца з многімі цікавымі людзьмі, сярод якіх — эканаміст Дзмітрый Крук, лекар Рустам Айзатулін, журналіст Ігар Карней — і многімі іншымі выдатнымі бацькамі, — кажа суразмоўца. — Акрамя таго, мы арганізавалі стрым з экспертам па адміністрацыйным праве, які распавёў бацькам, якія правы ёсць у іх і іх дзяцей.

«Бусік замовілі, каб усім разам сустрэць дачку»

— Мая гісторыя больш тычыцца маёй дачкі, — кажа Наталля. — Дзяўчынкі з яе камеры сталі сяброўкамі і для мяне. Віку першы раз забралі 14 кастрычніка, на Дзень маці. Далі 14 сутак. Я ўжо ведала, што ў яе ў камеры завязалася сапраўднае сяброўства, і дзяўчынкі, якія выходзілі раней, звязваліся са мной, падрабязна расказвалі, як яны там сядзелі. Віку вызвалілі, і праз два тыдні мы разам пайшлі на акцыю ў памяць пра забітага Рамана Бандарэнку. Тады ўжо ўзялі нас абедзвюх. Я на Акрэсціна прабыла двое сутак, выйшла са штрафам. А дачцэ далі 24 суткі.

І вось у гэты момант, па словах Наталлі, яна адчула вялікую падтрымку ад былых сакамерніц дачкі.

— Калі яны даведаліся, што Віку зноў затрымалі, літаральна не пакідалі Мяне, — кажа суразмоўца. — Пастаянна мне тэлефанавалі, збіралі перадачы, у іх ужо быў вопыт, і яны лепш ведалі, што туды несці. А якую сустрэчу яны ёй арганізавалі! Мы наўпрост бусік замовілі, каб усім разам паехаць у Жодзіна. Дзяўчынкі былі з шарыкамі, адкрылі бутэльку шампанскага, не пілі, проста, каб пену пусціць. Гэта такая была радасць! А некалькі чалавек, хто не змясціўся ў машыне, чакалі нас у Мінску, яны ў гэты час рыхтавалі святочны стол. І па сённяшні дзень дзяўчынкі пастаянна сустракаюцца. Дапамагаюць адзін аднаму па вучобе, на працы. Гэта дзіўна, што абсалютна староннія людзі за такі кароткі тэрмін так зблізіліся. І атрымліваецца, што я таксама дзякуючы дачцэ здабыла новых сябровак. Для мяне гэта вельмі каштоўна. Мы цяпер кажам: не было б шчасця, ды няшчасце дапамагло.

Уся камера прыйшла ў суд, каб падтрымаць сябра

Павел трапіў на «суткі» яшчэ ў жніўні, амапаўцы атачылі яго і іншых удзельнікаў акцыі ля Чырвонага касцёла, а потым пачалі хапаць і адводзіць у аўтазакі. Потым быў суд і адміністрацыйны арышт.

У адной камеры з Паўлам апынуўся айцішнік Аляксей Караткоў, які неўзабаве пасля адміністрацыйнага арышту быў затрыманы па крымінальнай справе, пазней прызнаны палітвязням, а цяпер яго судзяць за ўдзел у масавых беспарадках.

— Адразу пасля вызвалення мы з хлопцамі чат зрабілі, каб працягнуць мець зносіны. Ішоў час, ад Лёшы Караткова не было ніякіх сігналаў, і мы пачалі яго шукаць. Ад бацькоў даведаліся, што ён затрыманы па крымінальнай справе, змешчаны ў СІЗА, — кажа Павел. — На месцы Лёшы мог апынуцца любы з нас. Усіх хлопцаў па чарзе выводзілі «на размову», правяралі нашы тэлефоны. І на той момант у многіх былі фоткі з акцый. Мне пашанцавала, што ў майго тэлефона села батарэйка і я не браў яго з сабой. У Лёшы знайшлі фота з пратэстаў.

Павел кажа, што хлопцы з першага дня стараліся падтрымліваць Аляксея: пісалі лісты, дапамагалі з перадачамі. А калі пачаўся працэс, уся камера прыйшла ў суд, каб падтрымаць сябра.

— На жаль, вылучылі вельмі маленькую залу, мы проста не змаглі патрапіць унутр, так і стаялі ў калідоры, — працягвае Павел. — Але мы і далей будзем хадзіць на пасяджэнні. Спадзяюся, Лёша ўсё ж такі неяк даведаецца, што мы пра яго памятаем, што мы за яго. Пасадзіць усіх нас разам было велізарнай памылкай: цяжка прыдумаць лепшае месца, дзе можна абзавесціся сябрамі-аднадумцамі і выйсці адтуль у поўнай упэўненасці ў сваёй праваце.

«Пасля вызвалення адразу паехаў да мамы сукамерніка — супакоіць яе»

Аляксандр трапіў на «суткі» 10 жніўня, ён не толькі сваімі вачыма бачыў, як збіваюць людзей, але і на сабе адчуў, што такое жорсткасць беларускіх сілавікоў.

— Я — грамадзянін Ізраіля. Спачатку быў упэўнены, што мяне ніхто не можа затрымаць, я ж іншаземец, гэта не мая вайна. Калі мяне затрымалі ў цэнтры горада, думаў, хутка адпусцяць, умяшаецца амбасадар, я ж паказваў свой пашпарт. Але першы раз у Савецкім РУУС я атрымаў менавіта за гэта. Увогуле, усе здзекі я адчуў асабіста. Я служыў у ізраільскай арміі, ваяваў у гарачых кропках, але ўжо сапраўды не чакаў, што са мной такое можа адбыцца ў Беларусі. Я ж прыехаў высветліць лёс сваёй сям'і падчас халакосту, а апынуўся ў жодзінскай турме.

Камеры ў тыя дні былі асабліва перапоўненыя. Аляксандр выкарыстаў свой армейскі вопыт, каб хоць неяк уладкаваць побыт, вырашыць, як усім змясціцца на ноч, калі спальных месцаў у два разы менш, чым людзей.

— У камеры ў нас быў зрэз беларускага грамадства: праграмісты, будаўнікі, выкладчыкі, прадпрымальнікі, шахцёр і нават грамадзянін Польшчы, ну і я, габрэй, — кажа суразмоўца. — Сярод затрыманых быў малады хлопец, у якога, як мы пазней зразумелі, былі асаблівасці з псіхікай. Ён увесь час хацеў есці, таму мы стараліся даць яму дадатковую порцыю. Калі ён пацеў, а ў камеры было вельмі горача, ён да крыві расчэсваў цела, таму мы стараліся мыць яго, каб не дапусціць гэтага. Яго ж білі, а ён не разумеў, чаго ад яго хочуць.

Аляксандр быў адным з першых, хто выйшаў на волю. Суд па яго справе нават не адбыўся. Кажа, што перш за ўсё паехаў да мамы хлопца з асаблівасцямі развіцця, каб супакоіць яе. У тыя дні многія наогул не ведалі, дзе іх родныя, ці жывыя.

— Па працы я займаюся базамі дадзеных, — кажа суразмоўца. — Калі мяне затрымалі і закінулі ў аўтобус, я адразу зразумеў, што трэба фіксаваць усе парушэнні, трэба будзе збіраць сведак, якія змогуць даць паказанні па фактах гэтага беззаконня. І я дамовіўся з хлопцамі ў аўтобусе, што калі нас выпусцяць, мы знойдзем адзін аднаго па хэштэгу ў адной з сацсетак, хэштэг прыдумаў просты, тое ж самае потым зрабіў і ў камеры ў Жодзіне. І пасля вызвалення многія знайшліся, я зрабіў чат для зносін, мы нават паспелі сустрэцца ў Мінску да майго ад'езду. Хлопцы з маёй камеры да гэтага часу на сувязі, мы падтрымліваем сям'ю хлопца, у якога асаблівасці ў развіцці, закупляем прадукты, перадаем яго маме. Вядома, я не думаў, што мая паездка ў Беларусь так скончыцца. Але ўсё-ткі я рады, што сустрэў такіх пацаноў у Жодзіна. У 19 гадоў я з'ехаў з Мінска. Там засталіся мае школьныя сябры, але некаторыя ўжо памерлі — з-за наркотыкаў, і з часам я зразумеў, што з многімі нават сустракацца не хачу, настолькі мы розныя людзі. А цяпер у мяне ёсць новыя сябры, самыя годныя з беларусаў, і я вельмі чакаю, калі мы зноў зможам сустрэцца.