Беларускія лекары, якія збеглі ад рэпрэсій, прымаюць у Вільні

У Літве беларускія медыкі стварылі новую арганізацыю — для дапамогі суайчыннікам у выгнанні і прыцягнення ўвагі да тэмы права на здароўе ў беларускіх турмах. Падрабязнасці ў DW.

"Physicians for truth and justice" ("Лекары за праўду і справядлівасць") — так называецца новая арганізацыя, створаная беларускімі медыкамі ў Літве. У Вільні яны адкрылі цэнтр псіхалагічнай дапамогі, які дазваляе суайчыннікам, якія выпрабавалі на сабе рэпрэсіі, справіцца з дэпрэсіямі і фобіямі. Працуе і кабінет медыка-сацыяльнай кансультацыі. Але галоўны кірунак — праваабарончая дзейнасць у галіне правоў пацыентаў у пенітэнцыярных установах. Ахова здароўя ў месцах несвабоды застаецца ў Беларусі недаследаванай тэмай.

Дапамога беларусам у выгнанні

Большасць беларусаў, якія звярнуліся па медыцынскую дапамогу ў Вільні, вымушаныя былі бегчы з краіны, перажыўшы здзекі ў камерах ізалятараў часовага ўтрымання або СІЗА, кажа экс-дырэктар закрытага ўладамі Гарадзенскага дзіцячага хоспіса і сузаснавальніца новай арганізацыі Вольга Вялічка. Дэпрэсіі і трывожны стан пасля такога стрэсу заканамерныя, але дапамога менавіта ў такіх крызісных сітуацыях толькі адзін з трох напрамкаў яе дзейнасці.
Куды важней, адзначае яна, працаваць з уцекачамі сямейнымі людзьмі: ва ўмовах эміграцыі пачынаюцца перамены ў асобасных устаноўках мужа і жонкі. Ранейшае жыццё ўжо немагчымае, і на першы план выходзіць высвятленне міжасобасных адносін. А самай складанай праблемай, з якой сутыкнуцца беларусы, прычым не толькі ў выгнанні, але і на радзіме, папярэджвае Вольга Вялічка, стане псіхалагічная траўма дзяцей. Дарослыя, тлумачыць яна, могуць сфармуляваць свае праблемы псіхолага, А дзеці — не.
Дзеці працягваюць знаходзіцца ў стане траўмы з моманту, як яны пачулі размовы пра пратэсты ўнутры сям'і, як бачылі што робіцца на вуліцы, некаторыя бачылі, як сілавікі забіраюць бацькоў. Яны ўсё разумеюць, але не могуць сфармуляваць свае перажыванні, кажа Вольга Вялічка: "Калі цяпер не працаваць з дзецьмі, то праз 10 гадоў Беларусь атрымае скалечанае пакаленне".

Тэорыі змовы ад беларусаў

Яшчэ адну нечаканую праблему лекары выявілі ў асяроддзі беларусаў, калі пачалі медыка-сацыяльныя кансультацыі, адзначае Алег Дарашкевіч. Да свайго ад'езду з Беларусі ён займаўся біятэхналогіямі, а ў Вільні сутыкнуўся не толькі з антынавуковымі забабонамі многіх суайчыннікаў у дачыненні да вакцынацыі супраць ковіда, але і з рэальнымі забабонамі.
"Я шакаваны колькасцю памылак у людзей нават з вышэйшай адукацыяй і іх "тэорыямі змовы", — кажа Алег Дарашкевіч. Важна, адзначае ён, прадастаўляць адказныя медпаслугі, грунтуючыся на навуковым вопыце.
Аказанне дапамогі беларусам у выгнанні — толькі частка працы новай ініцыятывы, адзначае экс-кіраўнік медыцынскай службы Дэпартамента выканання пакаранняў (ДВП) МУС Васіль Завадскі. Гэтаму ведамству, які адказвае за медыцыну ў турмах і папраўчых калоніях, ён аддаў 25 гадоў свайго жыцця.
У Беларусі дагэтуль не падымалася тэма права на ахову здароўя ў месцах несвабоды, адзначае ён, і гэты прабел ён хацеў бы папоўніць. У рамках грамадскай кампаніі "Здароўе за кратамі" пачата анкетаванне тых, хто пабываў пад арыштам. Пасля апрацоўкі даных можна будзе атрымаць хоць бы мінімальную статыстыку. А задача максімум — падрыхтаваць канцэпцыю рэформы да моманту, калі Беларусь зноў стане прававой дзяржавай.
З парушэннямі правоў пацыента, працягвае Завадскі, беларусы сутыкаюцца штодня. Самы просты прыклад: медыцынская карта ў паліклініцы або ў бальніцы, копію якой атрымаць на рукі можна толькі з боем. "Яшчэ калі я вучыўся ў медінстытуце, нас вучылі прынцыпу "доктар піша для сябе", і не для пацыента", — адзначае Васіль Завадскі. І калі на волі такое стаўленне да грамадзян, то можна сабе ўявіць, як ставяцца да пацыентаў у турмах, працягвае ён.

Гісторыі ўцёкаў лекараў

Алегу Дарашкевічу 67 гадоў, у маладосці ён размеркаваўся ў інстытут неўралогіі, а пазней заняўся малекулярнай медыцынай і біятэхналогіямі. Пасля выхаду на пенсію кіраваў праектам ранняй дыягностыкі захворванняў чалавека ў Парку высокіх тэхналогій (ПВТ). У снежні мінулага года ён стаў выходзіць на маршы пенсіянераў, быў схоплены міліцыяй і адседзеў 14 дзён арышту.
Атрымаўшы яшчэ адну позву, ён не задумваючыся бег спачатку ў Маскву, а потым у Вільню. Трапіць у такім узросце ў камеру, дзе восем чалавек і жудасныя ўмовы, — гэта страшна, тлумачыць Алег Дарашкевіч: "У мяне было проста жывёльнае адчуванне страху перад паўторнай адседкай, я баяўся, што не вытрымаю".
Васіль Завадскі пакінуў Беларусь пасля таго, як у лютым падчас хвалі ператрусаў у памяшканнях прафзвязу РЭП сілавікі знайшлі ў канапе паляўнічы патрон. Сыдучы ў адстаўку, Васіль Завадскі не стаў ціха жыць на пенсіі, а заснаваў арганізацыю для абароны правоў зняволеных "ТаймАкт", якая размяшчалася ў адным памяшканні з прафсаюзам.
За тры месяцы да ператрусу ён быў абраны на пасаду кіраўніка прафзвязу РЭП і адразу, успамінае ён, атрымаў папярэджанне, што можа зноў сустрэцца са сваімі былымі калегамі з ДВП, толькі з іншага боку калючага дроту.
А Вольга Вялічка аб сваім ад'ездзе кажа суха. У 2020 годзе яна ўваходзіла ў штаб апазіцыйнага кандыдата ў прэзідэнты Віктара Бабарыкі. Пасля яго арышту дзве крымінальныя справы былі заведзеныя і на яе. Але не варта скардзіцца на якія-небудзь праблемы ўцекачоў з краіны, лічыць яна, калі 812 палітвязняў сядзяць у турмах: "У мяне ўсё добра, я прыняла рашэнне не разглядаць свет праз прызму сваіх эмоцый".