Інфармацыю ўсё часцей выкарыстоўваюць у якасці зброі, але ніхто не звяртае на гэта ўвагі

У канфліктах будучыні звычайныя баявыя дзеянні могуць адысці на другі план, а на першы выйдзе анлайн-прапаганда

Інфармацыю даўно і паспяхова выкарыстоўваюць у ваенных мэтах: паэмы Гамера аб аблозе Троі ў 1200 годзе да н.э. натхнялі ваенных стратэгаў і захаплялі аўдыторыю на працягу сотняў гадоў. Але сучасныя сродкі камунікацыі змянілі наша ўспрыманне навін пра канфлікты. Сацыяльныя сеткі і інтэрнэт пашырылі само поле бою, даўшы кіраўнікам дзяржаў новыя магчымасці для прасоўвання сваіх нацыянальных інтарэсаў.
Перад вывадам амерыканскіх войскаў з Афганістана "Талібан" разгарнуў агрэсіўную кампанію ў сацсетках для распаўсюджвання сваёй парадку. Напрыклад, у Twitter Талібы паказвалі, як спакойна амерыканскія войскі сыходзяць з краіны. Для параўнання, у 1990-я група зусім па-іншаму ставілася да тэхналогій — тады яны забаранілі афганцам карыстацца інтэрнэтам.
Філіп Сейб — прафесар журналістыкі і міжнародных адносін Універсітэта Паўднёвай Каліфорніі, ЗША. Ён са-заснаваў навуковы часопіс Media, War and Conflict і шмат дзесяцігоддзяў піша пра СМІ і вайну. У сваёй апошняй кнізе "Інфармацыя на вайне: журналістыка, дэзінфармацыя і сучасныя ваенныя дзеянні" Сейб апісвае ролю інфармацыі ў канфліктах — у тым ліку і ў Другой сусветнай вайне, канфліктах у В'етнаме і Сірыі — ва ўмовах медыя-экасістэмы, якая хутка змяняецца. Выданне codastory.com публікуе гутарку Эрыкі Хелерштэйн з прафесарам пра тое, як лічбавыя тэхналогіі паўплывалі на ландшафт вайны і чаму грамадскасці варта больш сур'ёзна паставіцца да гэтага пытання.
Інтэрв'ю перакладзена з англійскай мовы, адрэдагавана і скарочана.
Coda: Ваша кніга — пра тое, якую ролю гістарычна мела інфармацыя ў ваенных дзеяннях. Чаму вы вырашылі напісаць яе?
Філіп Сейб: Я лічу, што ўсё больш і больш кажуць аб мілітарызацыі інфармацыі і яе выкарыстанні ў якасці інструмента вядзення вайны рознымі ўрадамі. Я думаю, што гэта вельмі важная з'ява, якой не надаюць дастаткова ўвагі.
— Калі вы ўпершыню заўважылі, што інфармацыю выкарыстоўваюць у якасці зброі?
— Думаю, што я пачаў цікавіцца гэтай тэмай у працэсе працы над кнігай "Перадачы з Бліца", у якой я напісаў аб працы Эдварда Марроу ў Лондане. Ён і яго калегі з ЗША і Вялікабрытаніі разумелі, як важна была інфармацыя для таго, каб прымусіць ЗША дапамагчы абложанай Вялікабрытаніі. Гэта быў мой першы вопыт напісання артыкулаў на гэтую тэму, і з тых часоў мая цікавасць да яе толькі ўзрастала. Асабліва, вядома, у 2016 годзе, калі Расія выкарыстала інфармацыю супраць ЗША.
— Вы пішаце "ваенныя разумеюць, што інфармацыя можа быць каштоўным дадаткам да звыклай зброі". Раскажыце пра гэта падрабязней?
— Тут некалькі важных момантаў. Па-першае — прапаганду традыцыйна выкарыстоўваюць для змякчэння грамадскай думкі або ўплыву на замежную грамадскасць. Калі казаць пра перыяд да ўступлення ЗША ў Другую сусветную вайну, то брытанцы ў Штатах вельмі актыўна спрабавалі ўплываць на амерыканскую грамадскую думку. Цяпер рускія і, у пэўнай ступені, кітайцы зрабілі інфармацыю неад'емнай часткай сваіх ваенных дактрын. Прыклад — вайна Расіі супраць Украіны.
Расія заявіла, што ў мінулым войны на 90% складаліся са звычайных баявых дзеянняў і на 10% — з прапаганды. Будучыя канфлікты, магчыма, будуць складацца на 90% з прапаганды і на 10% са звычайных баявых дзеянняў. Калі гэта сапраўды так, то ўзнікае мноства пытанняў. Напрыклад, калі інфармацыю выкарыстоўваюць як інструмент вайны, як на яе законна рэагаваць? Іншымі словамі, калі Расія ўмешваецца ў амерыканскую палітыку праз інфармацыю, ці трэба адказваць толькі інфармацыяй, ці гэта патрабуе ваенных дзеянняў? Я думаю, што гэтае пытанне будзе хваляваць палітыкаў яшчэ некаторы час. Я б дадаў, што пакуль што палітыкі так і не змаглі разабрацца з гэтым.
— З распаўсюджваннем Інтэрнэту і лічбавых прыкладанняў інфармацыйная вайна будзе гуляць усё больш важную ролю ў канфліктах?
— Безумоўна. Я так лічу, таму што сам інфармацыйны сусвет моцна змяніўся, і колькасць спосабаў дагрукацца да грамадскасці вырасла ў разы. Вам не трэба спрабаваць патрапіць у вячэрнія навіны, вы можаце проста зайсці ў Twitter. Існуе так шмат спосабаў данесці інфармацыю да грамадскасці. І гэта тое, у чым Расія была такой паспяховай у ЗША ў 2016 годзе. Дональд Трамп даказаў, што ніякія цэнзары яму не патрэбныя, ён мог проста напісаць твіт і мільёны яго падпісчыкаў атрымлівалі інфармацыю — часта недакладную, але і нефільтраваную. Вайскоўцы таксама могуць выкарыстоўваць гэта ў сваіх мэтах.
— Вы ўжо даўно пішаце на гэтую тэму. Мне цікава, ці прадбачылі вы, што з з'яўленнем Інтэрнэту інфармацыя будзе гуляць усё большую ролю ў вайне?
— У дадзеным выпадку мой крыштальны шар не вельмі мне дапамог. Я цікаўлюся гісторыяй, і я падумваў правесці яшчэ адзін гістарычны аналіз ролі навінавых СМІ. Але потым мне стала цікава зазірнуць у будучыню. Асабліва з-за недахопу інфармацыі і адсутнасці адэкватнай рэакцыі — з боку краін, урадаў, адукацыйных сістэм, усіх — на злаякаснае выкарыстанне інфармацыі.
Адзін з аргументаў, якія я прыводжу ў кнізе — што лепш за ўсіх адрэагавала Фінляндыя. Яны пачалі крытычна ацэньваць інфармацыю, і вучыць гэтаму ў дзіцячым садзе. А ў ЗША падыход, хутчэй, "як патрапіла". Пры навучанні журналістаў мы рыхтуем людзей для працы ў сферы медыцыны, палітыкі і гэтак далей, а варта было б навучаць будучых журналістаў працаваць у сферы інфармацыі. Яны павінны разумець, як усё гэта працуе. А большасць з іх не разумеюць.
— Вашы словы прымушаюць задумацца над тым, што мы, як асобныя людзі і як грамадства, павінны рабіць для развіцця медыяпісьменнасці. Але ў журналістаў, на шчасце ці не, таксама ёсць свая роля ў гэтым працэсе. Як добра СМІ асвятляюць гэтыя пытанні?
— Я думаю, што журналісты і медыяарганізацыі — выданні і тэлеканалы — моцна недаацэньваюць важнасць гэтага пытання, адзінкі прызнаюць гэта. Амерыканскія СМІ моцна адсталі ў гэтым плане. Магчыма, з прыходам адміністрацыі Байдэна на гэта сталі звяртаць больш увагі ў дзяржаўных структурах, у войску, у Дзярждэпартаменце і. г. д. але ў перыяд, калі ва ўладзе быў Трамп, пра гэта нават казаць было забаронена, таму што былі падазрэнні, што ў выбары 2016-га года ўмяшалася Расія.
— Вы прыводзіце прыклад рахінджа (этнічная група, якая пражывае ў асноўным на мяжы з Бангладэш) у М'янме — гэта і мноства іншых парушэнняў правоў чалавека і канфліктаў былі раскрытыя праз сацыяльныя медыя. Як вы думаеце, становімся мы ўсё менш адчувальнымі, калі тэарэтычна можам узяць у рукі тэлефон, адкрыць Twitter і ўбачыць відэа і фатаграфіі ў рэжыме рэальнага часу? Ці гэта робіць нас больш спачувальнымі?
— Я думаю, і тое, і іншае. Інфармацыйная перагрузка ў цэлым мае тэндэнцыю аслабляць людзей, таму што яе (інфармацыі) так шмат. Мы далёка сышлі ад, скажам, 1940-га, калі рэпартажы Марроў пра бамбёжкі ў Лондане сапраўды шакавалі людзей. Я думаю, што людзі сталі неўспрымальныя да шакавальнага зместу навін. І нават калі вы думаеце пра самалёты, якія ўляцелі ў вежы-блізняты, у першы раз гэта жахае. У другі і ў трэці раз гэта жахае. На соты раз — гэта ўжо тэлебачанне. Мы проста глядзім навіны, як спорт. Вось чаму я лічу, што ў школах неабходна выкладаць больш складанае і пашыранае крытычнае мысленне.
— Адзін з трэндаў, пра які я пішу, звязаны з тым, што аўтарытарныя краіны закрываюць доступ да інфармацыі падчас беспарадкаў. Я маю на ўвазе адключэнне інтэрнэту падчас выбараў, пратэстаў і г. д. Гэта неяк уплывае на тое, як вы ўспрымаеце інфармацыйную вайну? Не толькі тое, як ўрады маніпулююць інфармацыяй, але часта робяць яе недаступнай?
— Так, я думаю, што гэта схаваны спосаб выкарыстання інфармацыі ў якасці зброі. Некаторыя ўрады, якія так паступаюць, блакуюць доступ да пэўных рэсурсаў, адначасова публікуючы сваю ўласную інфармацыю, якую лічаць больш карыснай для сябе. Гэта частка адной і той жа праблемы. Калі людзі ўпершыню загаварылі пра вялікую дэмакратызуючую сілу новых СМІ, мне здаецца, яны схільныя былі выпускаць з-пад увагі іншыя спосабы выкарыстання і кантролю медыя. Гэта становіцца ўсё большай праблемай ва ўсім свеце.
— Ваша кніга ахоплівае вялікі адрэзак гісторыі, ад Другой сусветнай вайны да нашых дзён. Якія самыя важныя высновы вы зрабілі з вашага даследавання?
— Я думаю, што людзі павінны больш сур'ёзна ставіцца да інфармацыі. Мы па-ранейшаму чытаем ранішнія навіны — у Інтэрнэце — правяраем вынікі бейсбольных матчаў і да таго падобнае, а потым адкладаем у бок. Мы не да канца ўсведамляем, наколькі ўплывовая і ўсюдыісная інфармацыя, і як яна ўплывае на нашы паводзіны.
Пытанне ў тым, “ці навучыцца грамадства лепш спраўляцца з гэтым?" гэта як забруджванне паветра. Паветра становіцца ўсё горш і горш, і ў нейкі момант, вы спадзяецеся, грамадскасць скажа: "Пачакайце! Мы не можам так жыць".