Хвалюючы дзень для Украіны

У Кіеў 7 верасня ў выніку абмену з Расіі вярнуліся 35 зняволеных. Такая ж колькасць арыштаваных ва Украіне злачынцаў (па версіі ўкраінскіх судоў) адправілася ў РФ. Самалёты з тымі, хото быў вызвалены, прызямліліся ў Маскве і Кіеве. Ва Украіну вярнуліся ўсе захопленыя Расіяй маракі і 11 палітвязняў. Апошніх пасля працяглых перамоваў памілаваў сваім указам прэзідэнт РФ Уладзімір Пуцін.

Абмен стаіўшы дыханне

Раніцай суботы мы з мужам у Кіеве пайшлі — як звычайна — за прадуктамі на Лук'янаўскі рынак непадалёк ад нашага дома. Усё было амаль як звычайна — толькі гандляркі пыталіся адзін аднаго: «Ну што там з палоннымі? Вязуць»?», — і перадавалі адзін аднаму смартфоны з адкрытымі навінавымі сайтамі. Без перабольшання, «за сваіх» палонных хвалявалася ўся Украіна, па-за залежнасці ад сваіх палітычных прыхільнасцяў. Папярэдні раз такі маральны напал у грамадстве мы адчувалі 24 жніўня калі ў Дзень Незалежнасці ў цэнтры Кіева 50 тыс. чалавек сабраліся на святочныя мерапрыемствы, альтэрнатыўныя афіцыйнаму урачыстасці.
7 верасня ўсе ўкраінскія інфармацыйныя рэсурсы, усе тэлеканалы вялі прамыя трансляцыі падзей, звязаных з абменам. Паведамлялі пра ўсё — ад аўтобусаў са спецназам каля «Лефортава» і да таго, якія самалёты садзяцца ў кіеўскіх аэрапортах. СМІ былі вельмі асцярожныя і казалі толькі пра «магчымы абмен» — занадта моцна ўсе апякліся, паверыўшы фальшывай інфармацыі тыднем раней. У аэрапорт «Барыспаль», нягледзячы на нявызначанасць, зноў паехалі ўсе — сем'і ўкраінскіх палонных, валанцёры, псіхолагі, журналісты, супрацоўнікі СБУ. Потым стала вядома, што туды едуць кіраўнік украінскіх сілавых структур і асабіста прэзідэнт Уладзімір Зяленскі.
Нарэшце, пасля некалькіх гадзін чакання, самалёт прызямліўся — і ўсе 35 палонных ўкраінца былі на яго борце. Краіна ў гэты момант ўздыхнула з палёгкай, а людзі на ўзлётным поле кінуліся абдымацца.
Адразу пасля гэтага ў сваім кароткім выступе Уладзімір Зяленскі сказаў: «Я, як прэзідэнт Украіны, і прэзідэнт РФ Уладзімір Пуцін зрабілі ўсё, што абяцалі, не змяняючы па ходзе нашых дамоўленасцей». Ён паведаміў, што дамовіўся з Пуціным стварыць працоўную групу, якая, у прыватнасці, і займалася пытаннем вызвалення палонных.
«Далей будзем набліжацца да часу вяртання ўсіх нашых палонных і працягваць развядзенне сіл: спачатку Залатое і Пятроўскага, а затым па ўсёй тэрыторыі і спыненне вайны. Мы вернем не толькі людзей, але і тэрыторыю», — рэзюмаваў Зяленскі.

Каго каму вярнулі

Вось каго атрымаў Кіеў па абмене: Раман Сушчанка, Алег Сянцоў, Аляксандр Кольчанка, Уладзімір Балух, Станіслаў Клых, Мікалай Карпюк, Аляксей Сізановіч, Павел Грыб, Эдэм Бекіраў, Яўген Паноў, Артур Паноў і 24 захопленых у Керчанскім праліве марака. Ваеннапалонных маракоў вызвалілі пад асабістае даручальніцтва Людмілы Дзянісавай, упаўнаважанага Вярхоўнай Рады па правах чалавека.
«Украінцы, па ўсёй бачнасці, былі памілаваны Указам прэзідэнта РФ №405 ад 28 жніўня 2019 года. Гэты ўказ адсутнічае ў спісе апублікаваных за апошнія 10 дзён», – напісаў у сваім телеграм-канале кіраўнік праваабарончай арганізацыі "Агора" Павал Чыкаў.
Характэрна, што ўсе 24 вызваленых з РФ украінскіх марака атрымалі ваенныя ордэны, вайсковыя званні і афіцэрскія кортыкі наўпрост у аэрапорце «Барыспаль» з рук камандуючага ВМС Узброеных сіл Украіны Ігара Варончанкі. Пасля гэтага маракоў накіравалі на медычны агляд каб вызначыць стан іх здароўя пасля жудасных умоў расійскіх турмаў. «Па завяршэнні агляду вайскоўцы раз'едуцца па дамах на заслужаны адпачынак», — адзначылі ў ВМС Украіны.
Таксама ў ВМС сказалі, што «процідзеянне агрэсару і барацьба за вызваленне ваенных маракоў вяліся Украінай на ўсіх міжнародных плоскасцях, таму сённяшняя падзея – гэта для ўсёй краіны і свету яскравы прыклад таго, што толькі аб'яднаўшыся мы зможам абараніць правы чалавека і свабоду ад замахаў Крамля».
У апошнія дні перад абменам разгарэўся скандал з-за былога начальніка ППА Славянскай брыгады ДНР Уладзіміра Цемаха. Яго лічаць адным з фігурантаў справы пра збіты малазійскі «Боінг» МН17. Менавіта ён можа ведаць падрабязнасці таго, як дастаўляўся комплекс «Бук» на непадкантрольную Украіне тэрыторыю Данбаса, і як вывозіўся назад у РФ.
Нагадаем, што Цемаха даставілі ў Кіеў наўпрост з акупаванага Данецка. Украінскія сілавікі правялі спецаперацыю, затрымаўшы баявіка ў яго ў кватэры і прыцягнуўшы яго на мірную тэрыторыю. Пры гэтым загінуў адзін з контрвыведнікаў, а яшчэ адзін быў паранены. Але ў чацвер Акруговы суд Кіева нечакана адпусціў Цэмаха пад асабістыя абавязанні. А яго адвакат Раман Гонтараў сказаў журналістам, што нічога не ведае пра абмен. «Я нічога пра гэта не ведаю. А мой падабаронны пайшоў у той бок, у які лічыць патрэбным», — сказаў Гонтараў. Па распаўсюджанай версіі, Цэмаха абмянялі на Алега Сянцова.
Пасля таго, як стала вядома, што ў абмен уключаны і важны сведка па справе пра збіты «Боінг» Цемах, меркаванні пра ролю гэтай падзеі ва Украіне сур'ёзна падзяліліся. Напрыклад, экс-прадстаўнік Украіны ў Трохбаковай кантактнай групе ў Мінску Раман Бяссмертны лічыць, што Украіне «навязалі арэлю Сянцоў-Вышынскі», і яна нібы прывяла да з'яўлення ў перагаворным працэсе фігуранта па справе пра «Боінг» Уладзіміра Цэмаха.
«Я проста яшчэ раз жадаю звярнуцца да яго не як да Зеленскага — мне ўсё адно, хто ён такі, — я да яго жадаю звярнуцца як да прэзідэнта Украіны. Калі вы такія рэчы не давяраеце адмыслоўцам — вас жа папярэджвалі... Падумайце, што вы прэзідэнт велізарнай краіны», — сказаў ён у эфіры перадачы «Права на ўладу» на канале 1+1.
Таксама ў лік тых, каго абмянялі, патрапіў прарасійскі журналіст Кірыл Вышынскі. Ва Украіне яго вінавацяць у дзяржаўнай здрадзе, але яго таксама тыдзень таму нечакана суд вызваліў пад асабістае абавязацельства. Што характэрна, сам Вышынскі шматкроць заяўляў, што не збіраецца ўдзельнічаць ні ў якім абмене, а будзе даказваць сваю невінаватасць ва ўкраінскіх судах. Аднак у выніку ён усё ж паляцеў у Маскву.
У абмене з украінскага боку узялі ўдзел толькі 12 грамадзян Расіі (астатнія — грамадзяне Украіны). Напрыклад, Яўген Мяфёдаў, якога вінавацілі ў замаху на тэрытарыяльную цэласнасць Украіны па матывах падзей 2 траўня 2014 года ў Адэсе. Ён таксама быў адпушчаны з-пад варты.
Максім Адынцоў і Аляксандр Баранаў — былыя ўкраінскія вайскоўцы, якія ў 2014 годзе перайшлі на бок Расіі. У 2016-м яны былі затрыманы на адміністрацыйнай мяжы паміж Крымам і Херсонскай вобласцю. Бараноў быў прысуджаны да 13 гадоў пазбаўлення волі, а Адынцоў — да 14.
Ігар Клімакоўскі быў затрыманы ў ліпені 2015 года. Па дадзеных СБУ, Клімакоўскі — агент ФСБ, які збіраў інфармацыю пра перадыслакацыю ўкраінскіх войскаў. Руслан Беджыяў таксама быў затрыманы за шпіянаж на карысць Расіі.
Аляксандр Сатараў — былы беркутовец, якога засудзілі за ўдзел у «самаабароне» Крыму.

Што прыцягнула ўвагу

Адразу па вяртанні ў Маскву тых, каго Расіі перадала Украіна, у Крамля паўсталі праблемы. Нідэрланды афіцыйна запатрабавалі ад Расіі выдачы абвінавачанага па справе аб збітым «Боінгу» Уладзіміра Цемаха. Пра гэта піша расійскае выданне «Інсайдэр», хоць афіцыйны прадстаўнік расійскага МЗС Марыя Захарава адмовілася адказваць на гэтае пытанне.
Прычына, па якой Нідэрланды патрабуюць яго выдачы, вельмі хутка стала відавочнай. Прэзідэнт Украіны Уладзімір Зяленскі заявіў, што перад выдачай сведкі па справе аб крушэнні рэйса МН17 Уладзіміра Цемаха Расіі яго дапыталі следчыя з Нідэрландаў. Падрабязнасці кіраўнік дзяржавы распавёў на брыфінгу 7 верасня пасля сустрэчы ўкраінскіх палонных у аэрапорце «Барыспаль»: «Яго дапыталі і не толькі перад вяртаннем. Мы ўсе, што нас папрасілі, зрабілі, гэта было вельмі складана, я вельмі баяўся, што з-за гэтага ў нас мог сарвацца абмен».
Казус тут у тым, што РФ не можа адмовіць на той падставе, што не выдае ўласных грамадзян. Уладзімір Цемах — грамадзянін Украіны, інкрымінаванае яму злачынства не здзяйснялася на тэрыторыі Расіі, так што юрыдычных падстаў адмовіць у яго выдачы — няма.
Ёсць яшчэ адзін момант: усе, каго вярнула Расія, — грамадзяне Украіны. А вось з Кіева ў Маскву па абмену ўласна грамадзянаў РФ адправілася зусім няшмат — у асноўным грамадзяне Украіны. З боку ўсё выглядае так, што Расія сапраўды аддае ўкраінскіх палонных — а Украіна пазбаўляецца ад здраднікаў.
І вось яшчэ сёе-тое звярнула на сябе ўвагу. Маргарыта Сіманьян у сваім Twitter адной з першых апублікавала групавое фота тых, каго перадала Украіна ў Расію. І ва ўсіх, акрамя Вышынскага, на фота — зацёртыя абліччы. Тое ж фота публікавалі ўкраінскія СМІ таксама — і там усе твары бачныя.

Чаму ў РФ зацерлі абліччы «сваіх»? Некаторыя ўкраінскія журналісты выказалі здагадку, што праз месяц-два тыя, каго вярнулі Расіі, пачнуць загадкава паміраць або знікаць — як непатрэбныя і нават небяспечныя сведкі. Хоць, вядома, больш лагічна выказаць здагадку, што плюс-мінус усе вернутыя Кіевам — працавалі на ФСБ і ГРУ. Таму і іх асобы пастараліся лішні раз не свяціць. Дарэчы, адна версія не выключае другую.

7 верасня ва Украіне за вернутых дадому палонных радаваліся ўсе: людзі розных ідэалагічных прыхільнасцей, палітычна актыўныя або апалітычныя. Гэта было практычна нацыянальнае свята. Адначасова было незразумела: радуецца ці хоць хто—-небудзь за палонных, якія прыляцелі ў Расію (нават іх сем’яў не бьло ў аэрапорце). Супрацоўнікі дзяржтэлеканалаў, вядома, радаваліся, у іх праца такая, і да таго ж сярод тых, каго абменялі, быў іх калега. Але «просты рускі чалавек», мабыць, і не смог бы патлумачыць, навошта Расія запатрабавала адпусціць грамадзяніна Украіны Цемаха. Тое, што ў твітэры Маргарыты Сіманьян фатаграфію былых палонных выставілі з замазанымі абліччамі — гэта лепшая ілюстрацыя таго, што Украіна — не Расія. Украіна атрымала назад палонных герояў. Расія атрымала людзей «без абліччаў».
Ва ўсёй апісанай гісторыі ёсць і адзін немалаважны "беларускі" акцэнт. У ліку палонных, вернутых Расіяй, ёсць і Павел Грыб — той самы, якога ФСБ захапіла на тэрыторыі Беларусі. Меркавана (з высокай доляй верагоднасці) — пры ўдзеле беларускіх жа КДБ і/або МУС.
Цяпер, ізноў апынуўшыся ў Кіеве, Павел Грыб можа публічна загаварыць — украінскім СМІ напэўна будуць цікавыя падрабязнасці яго перыпетый з першых вуснаў. І ён можа шмат чаго распавесці пра дзеянні беларускіх спецслужбаў у дачыненні да яго — грамадзяніна Украіны.
Калі расказанае Грыбам падасцца занадта непрывабным, адносіны паміж Мінскам і Кіевам могуць прыкметна падсапсавацца. Нават не на вышэйшым узроўні, а як раз на чалавечым — ва Украіне «кейс Грыба» у свой час вельмі хваравіта ўспрыняло як раз грамадства. Тады стаўленне да беларусаў упершыню стала ў некаторай ступені негатыўным. Зараз тое самае можа паўтарыцца.
Ёсць, праўда, і іншы варыянт. Гэта калі ўкраінскія ўлады вельмі моцна папросяць Паўла Грыба трымаць язык за зубамі ў інтарэсах краіны — каб «не сапсаваць адносіны са стратэгічна важным партнёрам». Але не факт, што былы палонны паслухаецца. Ва Украіне «настойлівая просьба» ўладаў мае ў шмат разоў меншую вагу, чым у Беларусі.
Што далей? У Мінску падчас сустрэчы кантактнай групы плануюць абмеркаваць магчымасць абмену палоннымі паміж Украінай і РФ у фармаце "ўсіх на ўсіх". Пра гэта паведамляюць расійскія СМІ.Па словах інфармаванай крыніцы, перспектыву абмену могуць абмеркаваць ужо 18 верасня. "Падчас сустрэчы будзе ўзнята пытанне чарговага этапу абмену палоннымі з ліку ўсіх устаноўленых на ўсіх устаноўленых асоб, то бок 200 на 70", — паведаміла крыніца.