Трагедыя «Тытаніка»: Memento mori

Сярэдзіна красавіка — відавочна, не лепшы перыяд для амбіцыёзных марскіх падарожжаў. 14-га красавіка 1912-га затануў «Тытанік», 13 красавіка 1934-га пайшоў на дно «Чалюскін», а ў гэты ж дзень у 2022 годзе быў падбіты ўкраінскім ракетным ударам і ў выніку затануў найбуйнейшы баявы карабель Чарнаморскага флоту Расіі — ракетны крэйсер «Масква».

У гэтым артыкуле разглядзім катастрофу «Тытаніка» — самую смертаносную марскую трагедыю мірнага часу ў гісторыі.

Крушэнне «непатапляльнага»

«Тытанік» быў пабудаваны на верфі «Harland and Wolff» у Белфасце, Паўночная Ірландыя. Будаўніцтва карабля пачалося 31 сакавіка 1909 года. Праз два гады, 31 мая 1911-га , судна было спушчана на ваду. На будоўлі раскошнага «Тытаніка» былі заняты тысячы працоўных і задзейнічаны найлепшыя тагачасныя тэхналогіі.

Канструкцыя карабля была самай сучаснай, з некалькімі воданепранікальнымі адсекамі, спраектаванымі спецыяльна, каб прадухіліць затапленне ў выпадку сутыкнення. На «Тытаніку» былі чатыры дымавыя трубы, хаця функцыянавалі з іх толькі тры. Чацвёрты стэк дадалі з эстэтычнай мэтай, каб карабель выглядаў больш уражліва. «Тытанік» таксама меў падвойнае дно і быў падзелены воданепранікальнымі пераборкамі на 16 адсекаў.

Шыкоўны карабель быў абсталяваны па апошнім слове тэхнікі таго часу, уключаючы электрычнае асвятленне, бесправадную сувязь і гідраўлічныя пад'ёмнікі. На борце меліся раскошныя і дарагія ўпрыгожванні, вытанчаныя сталовыя і першакласныя каюты з асобнымі ваннымі пакоямі.

«Тытанік», безумоўна, быў шэдэўрам інжынернай думкі і дызайну, а таксама самым вялікім і раскошным караблём: яго даўжыня складала 882 фунты (269 метраў), а вышыня — 175 фунтаў (53 метры). На жаль, трагічны лёс судна быў вырашаны, калі ён сутыкнуўся з айсбергам у паўночнай частцы Атлантычнага акіяна 14 красавіка 1912 года і затануў менш чым праз тры гадзіны.

Што перашкодзіла эвакуацыі ўсіх пасажыраў?

Было некалькі фактараў, якія перашкодзілі эвакуацыі ўсіх, хто знаходзіўся на борце «Тытаніка», што прывяло да трагічнай гібелі людзей.

Па-першае, на «Тытаніку» было толькі 20 выратавальных шлюпак — гэтага хапіла толькі для паловы пасажыраў і экіпажа.

Па-другое, у працэсе эвакуацыі бракавала арганізаванасці і сувязі. Многія пасажыры не ведалі, што адбываецца і куды ім варта ісці, гэта прыводзіла да хаосу і блытаніны. У выніку некаторыя выратавальныя шлюпкі былі спушчаны на ваду толькі з некалькімі пасажырамі на борце, у той час як іншыя былі перапоўненыя.

Па-трэцяе, адбылася затрымка з адпраўкай сігналу бедства. Радзісты карабля былі заняты адпраўкай асабістых паведамленняў і не ўсведамлялі ўсёй сур'ёзнасці сітуацыі, пакуль не стала занадна позна.

Да таго ж экіпаж не быў належным чынам навучаны дзеянням у надзвычайных сітуацыях. Спалучэнне гэтых фактараў у выніку стала прычынай трагічнай гібелі людзей на борце «Тытаніка». Ужо потым, пасля катастрофы, у правілы бяспекі на моры былі ўнесены змены, якія патрабуюць наяўнасці на судах дастатковай колькасці выратавальных шлюпак для ўсіх пасажыраў і членаў экіпажа, а таксама прадугледжваюць абавязковыя рэгулярныя вучэнні па дзеяннях у надзвычайных сітуацыях для членаў экіпажа.

Хто быў на борце?

На «Тытаніку» былі тры розныя класы пасажыраў: першы клас, другі клас і трэці клас. Пасажыры першага класа былі заможнымі людзьмі, а пасажыры трэцяга класа —  у асноўным імігрантамі, якія хацелі пачаць новае жыццё ў Амерыцы.

Сярод вядомых і найбагацейшых пасажыраў «Тытаніка» былі мільянер Джон Джэйкаб Астар IV, Бенджамін Гугенхайм — бізнесмен і спадчыннік вялізнай сумы грошай, Ісідар і Іда Штраус — уладальнікі ўнівермага «Macy's». На жаль, усе яны ў выніку трагедыі загінулі.

Экіпаж «Тытаніка» складаўся з людзей з усяго свету, уключаючы Англію, Ірландыю, Шатландыю, Уэльс, Нарвегію, Швецыю, Фінляндыю, Італію і ЗША. У склад экіпажа ўваходзілі кваліфікаваныя рабочыя, такія, як цесляры, інжынеры і электрыкі, а таксама абслуговы персанал — сцюарды, кухары і афіцыянты. Як вядома, карабельны аркестр працягваў граць музыку, пакуль «Тытанік» тануў, спрабуючы супакоіць пасажыраў.

Тыя, хто выжыў

Пасля катастрофы «Тытаніка» здолелі выжыць 706 чалавек, што складае каля адной траціны ад агульнай колькасці людзей на борце карабля. Большасць тых, хто выратаваўся, складалі жанчыны і дзеці, а дакладней 332 жанчыны і 49 дзяцей ва ўзросце да 14 гадоў.

Сярод выратаваных было многа пасажыраў першага класа, таму што яны мелі лепшы доступ да выратавальных шлюпак і маглі дабрацца да іх хутчэй, чым пасажыры трэцяга класа.

Тыя, каму пашчасціла выжыць, былі дастаўлены на борт «Карпатыі» — бліжэйшага карабля, які адказаў на сігнал бедства з «Тытаніка». «Карпатыя» даставіла тых, хто выжыў, у Нью-Ёрк, дзе іх сустрэлі натоўпы людзей і прадстаўнікі медыя.

Многія з тых, хто выратаваўся, атрымалі фізічныя і эмацыйныя траўмы. Некаторыя страцілі членаў сям'і і сяброў, некаторыя змагаліся з пачуццём вінаватасці выжыўшага і посттраўматычным стрэсавым расстройствам.

Непатапляльная Молі Браун

Самай вядомай з тых, хто выжыў на «Тытаніку», лічыцца пасажырка першага класа Молі (яна ж Маргарэт) Браун.

Маргарэт нарадзілася ў 1867 годзе ў гарадку Ганібал, шмат Місуры, ЗША, у сям’і ірландскіх эмігрантаў. Сям’я жыла ў галечы, таму ўжо ў 13 гадоў маленькай Мэгі давялося пайсці працаваць на фабрыку. У 18 гадоў дзяўчынка паехала на захад, у штат Каларада, дзе ў 1886 годзе пазнаёмілася з горным інжынерам Джэймсам Джозэфам Браунам. Пара жыла вельмі сціпла, пакуль дзякуючы сваім распрацоўкам Джэймс не знайшоў золата ў шахце «Маленькі Джоні». Тады Браун атрымаў ад уладальнікаў шахты акцыі і месца ў савеце дырэктараў, а Мэгі стала жонкай мільянера. У 1894 годзе сям’я, ужо з маленькім сынам і дачкой, пераехала ў Дэнвер, дзе Маргарэт занялася дабрачыннасцю і актывізмам — выступала за павелічэнне колькасці гарадскіх паркаў, збірала грошы для рэканструкцыі шпіталя, арганізоўвала святы для сірот.

Містэр Браун не надта вітаў праявы бурнай дзейнаці жонкі, у выніку ў 1909 годзе пара вырашыла развесціся. У 1911 годзе, натхніўшыся талентам Сары Бернар, Маргарэт паехала ў Парыж, дзе вучылася акцёрскаму майстэрству. У 1912 годзе, у Парыжы, Маргарэт Браун даведалася пра хваробу свайго ўнука і вырашыла як мага хутчэй паехаць у Амерыку. Найбліжэйшы трансатлантычны рэйс у Злучаныя Штаты адпраўляўся з Брытаніі. Яго выконваў «Тытанік».

Калі «Тытанік» сутыкнуўся з айсбергам і пачаў тануць, Маргарэт Браун дапамагла арганізаваць жанчын у выратавальныя шлюпкі. У шлюпцы, дзе апынулася місіс Браун, было 65 месцаў, але на борце былі ўсяго 24 чалавекі. Яна была абурана такой несправядлівасцю, патрабавала вярнуцца і забраць іншых пасажыраў, але член экіпажа Роберт Хітчэнс, які адказваў за выратавальную лодку, адмовіў ёй. Ён баяўся, што шлюпку засмокча на дно разам з «Тытанікам» або звар'яцелыя ад панікі людзі проста перавернуць яе.

І на борце «Карпатыі», і пазней, на беразе, Мэгі працягвала дапамагаць тым, хто выратаваўся з «Тытаніка». Яе намаганнямі ў Вашынгтоне быў пабудаваны мемарыял ахвярам катастрофы. Таксама з рук Молі Браун капітан «Карпатыі» Артур Растон атрымаў «Кубак любові» ад выратаваных ім пасажыраў.

Калі Маргарэт Браун сышла на бераг, яе абступілі журналісты. На пытанне пра тое, як у яе атрымалася выжыць, жанчына сказала: «Гэта звычайная ўдача Браунаў. Я непатапляльная». З таго моманту спадарыню Браун і пачалі называць «Непатапляльнай Молі Браун». Яна стала вядомай свецкай ільвіцай і філантропам, а такасама ўдзельніцай Нацыянальнай лігі жаночых прафсаюзаў, якая дамагалася выбарчага права для жанчын па ўсіх Штатах.

Апошнія гады жыцця Маргарэт Браун правяла на сцэне, выконваючы ролі нябожчыцы Сары Бернар.

Маргарэт Браун памерла ў 1932 годзе ва ўзросце 65 гадоў. У 1960 годзе на Брадвеі нават адбылася прэм'ера мюзікла «Непатапляльная Молі Браун». Сёння місіс Браун памятаюць як сімвал мужнасці і стойкасці перад тварам нягод, а яе гісторыя натхняе незлічоную колькасць людзей ва ўсім свеце.

Успаміны з «Тытаніка»

У той час як некаторыя з тых, хто выратаваўся на «Тытаніку», змаглі жыць далей і зрэдку распавядалі аб перажытым, іншых усё астатняе жыццё пераследвалі ўспаміны аб той фатальнай ночы.

Пасажырка другога класа Ева Харт, якой на момант катастрофы было сем гадоў, спала, калі «Тытанік» сутыкнуўся з айсбергам. Яе бацька Бенджамін прыбег у іхнюю каюту, вывеў дачку і жонку на верхнюю палубу і пасадзіў у выратавальную шлюпку № 14. Як узгадвала Ева, на развітанне бацька сказаў ёй: «Трымайся за маміну руку і будзь добрай дзяўчынкай». Гэта быў апошні раз, калі яна яго бачыла. Цела Бенджаміна Харта калі і было знойдзена, то засталося неапазнаным.

У інтэрв'ю 1993 года Ева казала: «Я бачыла, як гэтае судна затанула. … Я ніколі не заплюшчвала вачэй. Я ўвогуле не спала. Я гэта бачыла, я гэта чула, пра гэта ніхто не можа забыцца. … Я памятаю колеры, гукі, усё. … Але самае горшае, што я памятаю — гэта крыкі. І потым — цішыню. … Не было нічога, толькі гэтая смяротная, жахлівая цішыня цёмнай ночы з зоркамі наверсе».

Палкоўнік Арчыбальд Грэйсі, пасажыр першага класа, які перажыў катастрофу, падрабязна апісаў свае перажыванні ў кнізе пад назвай «Праўда пра «Тытанік». Грэйсі заставаўся на палубе да самага канца, пакуль яго не змыла вялікай хваляй з палубы лайнера. «Калі судна пайшло на дно, — казаў палкоўнік, — яно пацягнула мяне за сабой, засмоктваючы ў вір, у якім, як мне здалося, я прабыў вечнасць».

Аднак Арчыбальд Грэйсі здолеў выбрацца на паверхню.

«Мне пашанцавала, я быў цэлы. Я сканцэнтраваўся і заўважыў побач перавернутую шлюпку, забраўся на яе і дапамагаў падняцца іншым. Калі надышло світанне, нас было каля трыццаці чалавек на дне напаўзатопленай шлюпкі. Нельга было і паварушыцца, таму што ў любы момант шлюпка магла страціць устойлівасць і перакуліцца. Некалькі разоў за ноч да нашай шлюпкі падплывалі ледзь жывыя людзі і прасілі дапамагчы ім падняцца, але мы не маглі ім нічым дапамагчы. Гадзіны, праведзеныя той ноччу ў чаканні выратавання, былі самымі доўгімі і страшнымі ў маім жыцці. Мы баяліся нават павярнуцца ў іншы бок, каб не саслізнуць. Заўсёды здавалася, што выратавальнае судна недзе побач, але на справе гэта аказваліся фальшфееры з іншых лодак. Калі ж мы заўважылі агні «Карпатыі», у аднаго мужчыны пачалася істэрыка з-за каласальнай псіхалагічнай напругі, астатнія таксама былі на грані».

На шчасце, палкоўнік дабраўся дадому, да ўлюбёнай жонкі і дачкі. Але яму было наканавана памерці ў тым жа страшным 1912 годзе — шок і пераахаладжэнне не прайшлі бясследна. Над сваёй кнігай «Праўда пра «Тытанік» Арчыбальд Грэйсі працаваў да апошняга, пакуль дазвалялі сілы, але апублікавана яна была толькі пасля яго смерці.

Пасажырцы другога класа Шарлоце Коліер на момант трагедыі быў 31 год. У тую страшную ноч яна страціла мужа.

«Я з усіх сіл хапалася за руку Харві, не хацела садзіцца ў выратавальную шлюпку без яго. Але вакол усе толькі і крычалі аб тым, што спачатку жанчыны і дзеці. Раптам нейкі матрос схапіў мяне разам з дачкой і літаральна шпурнуў у выратавальную лодку»,  — узгадвала жанчына.

А трыццацігадовая Лаура Мейбл Франкатэлі, якая суправаджала на «Тытаніку» лэдзі Даф-Гордан з мужам, апісала шчаслівы момант прыбыцця «Карпатыі».

«На світанку, калі мы ўбачылі агні гэтага карабля, прыкладна за чатыры мілі ад нас, мы веславалі, як вар'яты, пятляючы між айсбергамі. Нарэшце, каля паловы на сёмую раніцы нам удалося дабрацца да парахода, экіпаж якога дапамог нам эвакуявацца і сесці на борт. Я ніколі не забуду той момант, калі, з усіх сіл імкнучыся ўтрымацца на канаце, што гойдаецца ў паветры, нястомна, нібы ў трызненні шаптала: "Няўжо я выратавана і ў бяспецы…?" Палёгка не прыйшла нават тады, калі нечая моцная рука зацягнула мяне на борт».