«Нашы дысідэнты — героі, і іх дзеянні напаўняюць прагрэсіўны свет гонарам»
Унутры Беларусі не засталося ніводнай НДА, ніводнай праваабарончай арганізацыі, але актывісты і актывісткі працягваюць дапамагаць палітзняволеным і іх сем'ям. Ініцыятыва «Dissidentby» расказала ў інтэрв'ю «Global Voices» пра сваю дзейнасць.
Ілюстрацыйнае фота: facebook.com/groups/dissident.by
На сённяшні дзень у Беларусі налічваецца 1745 палітычных зняволеных, сцвярджае «Dissidentby» — праваабарончы праект, прысвечаны распаўсюджванню інфармацыі і падтрымцы асоб, якія пераследуюцца рэжымам Лукашэнкі. Яны лічаць палітычнымі зняволенымі ўсіх, хто падвергнуўся судоваму пераследу праз сваю палітычную пазіцыю, а не толькі на падставе палітычных артыкулаў Крымінальнага кодэкса. Партал «Global Voices» узяў інтэрв'ю ў аднаго з заснавальнікаў ініцыятывы. З меркаванняў бяспекі суразмоўца папрасіў захаваць ананімнасць.
— Як узнікла ідэя стварыць арганізацыю?
— Мы — вулічныя актывісты, займаемся такімі відамі дзейнасці, як распаўсюджванне ўлётак, выступленні і ўдзел у пратэстах. Наша ўвага заўсёды была засяроджана на падтрымцы тых, хто мае патрэбу, асабліва звязаных з праваабарончымі цэнтрамі. Аднак з часам мы заўважылі, што некаторыя людзі застаюцца незаўважанымі. Пасля 2014 года ва Украіне Лукашэнка загадаў выправадзіць футбольных фанатаў любымі неабходнымі сродкамі. Нашы сябры-антыфашысты з «МТЗ-РІПО» (былы клуб «Партызан») таксама сталі мішэнямі. Улады раскапалі старую справу, звязаную з сутыкненнем паміж антыфашыстамі і нацыстамі, у выніку якой было разбіта акно тралейбуса. У 2016 годзе яны правялі масавыя арышты, падвяргаючы арыштаваных асоб, уключна з дзецьмі, фізічным і псіхалагічным катаванням і пагрозам. У рэшце рэшт шэсць чалавек былі прысуджаны да турэмнага зняволення на тэрміны ад чатырох да 12 гадоў.
Глядзіце таксама
Хоць гэта справа мела палітычны падтэкст, праваабарончыя цэнтры адмовіліся прызнаць антыфашыстаў палітычнымі вязнямі, назваўшы іх простымі хуліганамі. Мы катэгарычна не пагадзіліся з гэтым, прызнаючы палітычныя матывы, якія стаяць за іх турэмным зняволеннем. Мы сталі сведкамі катаванняў, прысутнічалі на судовых слуханнях і абаранялі іх інтарэсы. Аднак нашы спробы ўступіць у дыялог з праваабарончымі цэнтрамі былі сустрэты адмовай, у выніку чаго асобы, якія падвергліся катаванням, засталіся без падтрымкі. Мы былі поўныя рашучасці дапамагчы гэтым людзям і спачатку працавалі як нефармальная праваабарончая група, якая ў 2019 годзе аформілася як «Dissidentby».
— Які асноўны праект вашай арганізацыі?
— Наша праваабарончая дзейнасць у Беларусі прадугледжвае прамыя дзеянні. Мы збіраем сродкі, навучаем збору неабходных рэчаў для перадач, упакоўцы цыгарэт, падтрымліваем кантакты з сем'ямі палітвязняў. Таксама мы арганізуем мерапрыемствы салідарнасці, падпісваем паштоўкі, гаворым пра цяжкае становішча зняволеных, ладзім канцэрты для павышэння дасведчанасці і праводзім прамыя трансляцыі ў Instagram. Натхнёныя Уладзімірам Акіменкавым, удзельнікам пратэстаў на Балотнай плошчы, мы перанялі практыку збору ахвяраванняў для зняволеных. Улічваючы нашу рэпутацыю актывістаў і давер людзей да нас, нашы пачынанні можна назваць паспяховымі. На жаль, у 2020 годзе адбыўся поўны крах прававой сістэмы, і наш досвед і практыка сталі яшчэ больш актуальнымі. Мы называем сябе антыфондам, таму што наш падыход засяроджаны на размеркаванні рэсурсаў, а не на іх назапашванні. Такая дэцэнтралізаваная сетка забяспечвае ўстойлівасць і здольная функцыянаваць незалежна ад канкрэтных арганізацый або ініцыятыў.
— Колькі людзей падтрымліваюць вас, хто яны ўвогуле? Як вы фінансуеце свае праекты? Як вас можна падтрымаць?
— Наша каманда складаецца з пяці чалавек, але мы атрымліваем падтрымку ад многіх іншых, якія дапамагаюць нам як у Беларусі, так і за мяжой. Мы будуем гарызантальныя сувязі, запрашаем людзей рабіць свой унёсак настолькі, наколькі дазваляюць іх асабістыя рэсурсы. Яны могуць прапанаваць разавую дапамогу або стаць апекунамі, аказваць пастаянную падтрымку выбранаму зняволенаму. Наша каманда пастаянна працуе над пашырэннем спектра даступных інструментаў дапамогі, якія могуць уключаць у сябе напісанне лістоў, наведванне судовых пасяджэнняў, абмен інфармацыяй, падтрымку сем'яў, непасрэдную дапамогу зняволеным, апякунства, прадастаўленне магчымасцей працаўладкавання асобам, рэпрэсаваным рэжымам. Усе гэтыя опцыі даступны праз наш вэб-сайт — dissidentby.com.
— Чаго б вы хацелі дасягнуць?
— Наша галоўная мэта — дэмакратызаваць веды ў галіне правоў чалавека і інструменты салідарнасці. Мы падкрэсліваем, што фармальная адукацыя або сертыфікацыя ў якасці «праваабаронцы» неабавязковыя. Мы лічым сябе праваабаронцамі новай эры, таму што ў нас іншы погляд на прызнанне асобных людзей палітычнымі зняволенымі. Сістэма адаптавалася не толькі ў Беларусі, але і ў іншых краінах. Цяпер людзей можна правакаваць і саджаць у турму не толькі за ўдзел у акцыях пратэсту, але і па такіх абвінавачаннях, як «Хуліганства» або «Ухіленне ад выплаты падаткаў». У адказ мы павінны заставацца гнуткімі і ініцыятыўнымі. Каб вырашыць гэта пытанне, мы сфарміравалі кааліцыю з рознымі арганізацыямі, ініцыятывамі і беларускімі дыяспарамі, разам распрацавалі заяву, у якой выступаем за новы падыход да вызначэння людзей як палітычных зняволеных. Мы вітаем дыскусіі з усімі, хто падзяляе наша бачанне бягучай сітуацыі.
Глядзіце таксама
— У навінах пастаянна з'яўляюцца новыя падрабязнасці пра рэпрэсіўныя метады рэжыму Лукашэнкі, невядомыя за межамі краіны. Не маглі б вы расказаць пра іх?
— У Беларусі мы калісьці разглядалі Паўночную Карэю як далёкае месца, якое здавалася вар'яцкім. Цяпер краіна рухаецца ў аналагічным кірунку. Кожны раз, калі мы чытаем навіны, мы жахаемся ад маштабаў катаванняў, якія дыктатар «узаконіў». Рэжым увёў новыя класіфікацыі: «экстрэмісты», «тэрарысты», «экстрэмісцкія фарміраванні» і «экстрэмісцкія матэрыялы». Гэтыя спісы рэгулярна папаўняюцца: у іх заносяць непажаданых людзей і кантэнт медыя. Фізічныя асобы сутыкаюцца з абмежаваннямі на фінансавыя аперацыі і ажыццяўленне сваіх грамадзянскіх правоў. Арганізацыям пагражае крымінальны або адміністрацыйны пераслед за рэпост сваіх матэрыялаў або атрыманне лайкаў.
На дадзены момант сілавікі пераследуюць тых, хто ахвяраваў у фонды салідарнасці праз Facebook. Яны арыштоўваюць гэтых людзей, адбіраюць усе іх грошы і патрабуюць выплат у памеры ад 5000 да 7000 долараў ЗША ў якасці «кампенсацыі». Такая практыка эфектыўна абмяжоўвае асабістую свабоду, прымушае людзей пакутаваць, пакуль яны не заплацяць. Гэта форма вымагальніцтва. Людзі ў Беларусі жывуць у пастаянным жаху, баяцца сістэмы, якая можа адвольна нацэліцца на каго заўгодна.
— Ці можаце вы расказаць, праз якія яшчэ рэпрэсіі праходзяць людзі, абвінавачаныя па палітычных справах?
— Пераслед па палітычных матывах прымае розныя формы: грукаюць у дзверы, грамяць дамы і кватэры, крадуць зберажэнні, канфіскуюць абсталяванне, збіваюць, катуюць, пагражаюць, дамагаюцца, змушаюць да прызнанняў на відэа і змяшчаюць у нечалавечыя ўмовы без доступу да элементарных прадметаў гігіены і медыкаментаў. У выніку сутыкнення з сілавікамі, турмамі і папраўчымі ўстановамі ў людзей узнікае посттраўматычны стрэсавы разлад (ПТСР).
— Якія турэмныя тэрміны цяпер прызначаюцца людзям па палітычных справах?
— У 2020 годзе тэрміны турэмнага зняволення вар'іраваліся ад аднаго да пяці гадоў. Цяпер прысуды, якія характарызуюцца двухзначнымі лічбамі, сталі нормай, а акты сабатажу (напрыклад, на чыгунцы. —Заўв. рэд.) часта прыводзяць да 20-гадовага турэмнага зняволення.
Глядзіце таксама
— Як жывуць сем'і людзей, асуджаных па палітычных справах?
— Досвед турэмнага зняволення ўплывае на ўсіх, хто ў ім удзельнічае. Гэта выпрабаванне і стрэс для зняволеных, а таксама для іх сем'яў. Наяўнасць падтрымкі палягчае зняволеным доступ да неабходных рэсурсаў падчас знаходжання ў зняволенні і падтрымлівае іх сувязь з навакольным светам праз сям'ю, адвакатаў і лісты. Сем'і, у сваю чаргу, вымушаны адаптаваць свой лад жыцця, паколькі зняволеныя — гэта заўсёды непрадбачаныя выдаткі. Можна бясконца абмяркоўваць праблемы з розных пунктаў гледжання, але ясна адно: турэмнае зняволенне радыкальна змяняе жыццё і асяроддзе ўсіх тых, каго гэта закранае. Гэтыя людзі маюць патрэбу ў падтрымцы і разуменні, і менавіта гэта імкнецца забяспечыць наша ініцыятыва і іншыя, падобныя ёй, разам з самаарганізаванымі групамі салідарнасці, сфарміраванымі сваякамі і неабыякавымі людзьмі.
— Ці лёгка беларусам, якія з'ехалі, атрымаць статус уцекача? У якіх краінах?
— Беларусы сутыкаюцца з адносна меншай колькасцю юрыдычных перашкод пры спробе ўехаць на еўрапейскую тэрыторыю і атрымаць легальны статус — у параўнанні з людзьмі іншага этнічнага паходжання і культур. На беларуска-польскай мяжы працягваюць жыць і паміраць мужчыны, жанчыны і дзеці, што падкрэслівае надзённыя праблемы, звязаныя з міграцыяй і межамі ў часы палітычных і кліматычных крызісаў.
Глядзіце таксама
— Ці ёсць якія-небудзь арганізацыі, якія ўсё яшчэ працуюць у Беларусі і дапамагаюць ахвярам рэжыму? Як яны працуюць? Ці ёсць цяпер у Беларусі апазіцыя?
— Беларуская апазіцыя знаходзіцца альбо ў выгнанні, альбо ў турме. У краіне не засталося ні НДА, ні незалежных СМІ, ні апазіцыйных партый, ні арганізацый. Тыя, каму ўдалося пазбегнуць турэмнага зняволення, вымушаны працаваць за мяжой.
— Як вы думаеце, ці ёсць шанец, што палітвязні ў Беларусі будуць вызвалены з турмаў? Калі?
— Прадказаць даты вызвалення няпроста, і гэта кампетэнцыя палітыкаў і палітычных арганізацый. У любы момант можа здарыцца ўсё што заўгодна. Мы лічым сябе лекарамі на адным з самых важных франтоў барацьбы за справядлівасць, мы аказваем дапамогу грамадзянскім і палітычным актывістам, якія знаходзяцца за кратамі. Нашы дысідэнты — героі, і іх дзеянні напаўняюць прагрэсіўны свет гонарам.