Попыт на хабар і адкат

У Беларусі карупцыя мае ўмераны характар, асабліва ў параўнанні з некаторымі суседнімі краінамі. Але яе ўзровень у апошнія гады мала змяняецца, а меры, што прымаюцца ўладамі і грамадствам па барацьбе з ёй недастатковыя. Пра гэта сведчаць вынікі чарговага даследавання Інстытута прыватызацыі і мэнэджмэнту.

Згодна з ацэнкамі Transparency International індэкс ўспрымання карупцыі для Беларусі знізіўся з 32 балаў ў 2014 г. да 31 у 2015-м, што дазволіла нам падняцца ў рэйтынгу са 119-га на 107-е месца. Але ў экспертаў ІПМ пры пераліку ацэнкі ўзроўню карупцыі на аснове апытання МСП па шкале індэкса ўспрымання карупцыі атрымалася 54 бала, што адпавядае 47 месцу ў рэйтынгу (разам з такімі краінамі, як Коста-Рыка, Венгрыя і Маўрыкій) ў 2015 г. і 59- 62 балам ў 2016-м. Гэта дазволіла б заняць 30-35 месцы ў рэйтынгу, разам з такімі краінамі, як Польшча, Тайвань, Кіпр, Ізраіль, Літва і Славенія.
Зрэшты, тут гаворка ідзе не пра спробу аспрэчыць правільнасць вынікаў Transparency International. Аўтары даследавання толькі паказалі меркаванне малога і сярэдняга бізнесу з нагоды ўзроўню карупцыі ў дзелавым асяроддзі, а не ў грамадстве ў цэлым.
Вынікі даследавання паказалі, што ўзроўні ўспрымання карупцыі суб'ектамі МСП адрозніваюцца ў залежнасці ад памеру прадпрыемства, рэгіёну, стратэгіі развіцця прадпрыемства, ацэнкі змены умоў прадпрымальніцкай дзейнасці і адносіны да знешніх бар'ераў.
Аказалася таксама, што ўзроўні ацэнкі карупцыі ў групах, накіраваных на пашырэнне і захаванне бізнесу, статыстычна значна ніжэй, чым у групе, арыентаванай на скарачэнне бізнесу. Акрамя таго, ацэнка ўзроўню карупцыі статыстычна значна вышэй у тых, хто адзначае пагаршэнне ўмоў вядзення бізнесу, у параўнанні з тымі, хто лічыць, што сітуацыя фактычна не змянілася. Затое рэспандэнты, якія ацэньваюць знешнія бар'еры як непераадольныя, значна вышэй ацэньваюць узровень карупцыі, чым тыя, хто лічыць, што гэтыя бар'еры цалкам можна пераадолець.
Для ацэнкі ўплыву карупцыі на эканамічнае развіццё Беларусі рэспандэнтам было зададзена наступнае пытанне: «Ацаніце, у якой меры карупцыя перашкаджае вырашэнню розных эканамічных задач, якія стаяць перад Беларуссю?». Аказалася, што ўплыў карупцыі за год ўзмацніўся па ўсіх напрамках: на рост і развіццё прыватнага бізнесу — з 3,25 да 3,54 бала, на рост эканомікі — з 3,15 да 3,47, на павышэнне эфектыўнасці дзяржкіравання — з 3, 12 да 3,38, рост узроўню дабрабыту грамадзян — з 3,12 да 3,33, развіццё ўнутранага рынку тавараў айчынных вытворцаў — з 3,03 да 3,25, прыцягненне замежных інвестыцый — з 2,97 да 3,23, дазвол гаспадарчых спрэчак у судах — з 3 да 3,13 бала.
Такім чынам, карупцыя разглядаецца рэспандэнтамі як ўмераная праблема для вырашэння ўсіх названых задач. Пры гэтым ў 2016 года істотна ўзрасла ступень актуальнасці праблем, звязаных з карупцыяй, аб чым сведчыць значны рост сярэдняга бала ацэнкі праблем па ўсіх пазіцыях. Такім чынам, у прадстаўнікоў малога і сярэдняга бізнесу карупцыя стала выклікаць вялікую заклапочанасць у якасці перашкоды эканамічнага развіцця краіны.
Пры вывучэнні прычын карупцыі важным з'яўляецца вызначэнне асноўных яе ініцыятараў як з боку «попыту», так і з боку «прапановы». Але тут 45% рэспандэнтаў не змаглі адказаць. Больш за 22% апытаных лічылі, што ў карупцыі вінаватыя абодва бакі: і чыноўнікі, і бізнесмены; тыя, што засталіся, рэспандэнты лічылі, што карупцыя ў Беларусі ініцыюецца галоўным чынам дзяржаўнымі служачымі, а не прадстаўнікамі бізнесу, г.зн. мае месца карупцыя «попыту» (колькасць тых, хто лічыць, што карупцыя абумоўлена дзеяннямі чыноўнікаў, больш чым у 2 разы перавышае колькасць тых, хто лічыць, што ў гэтым вінаватыя самі прадпрымальнікі).
Такім чынам, як і 2 гады таму, пераважае карупцыя «попыту», г.зн. пераважна яна ініцыюецца з боку чыноўнікаў. Пры гэтым галоўнымі прычынамі карупцыі нязменна называліся (у парадку важнасці) карысталюбства дзяржслужачых, памяркоўнасць грамадства да карупцыі, высокая ступень дзяржаўнага рэгулявання эканомікі, недастатковы адміністрацыйны кантроль над службовай дзейнасцю чыноўнікаў, пастаяннае рэфармаванне органаў дзяржкіравання, якое прыводзіць да адсутнасці ўпэўненасці ў заўтрашнім дні, недастаткова эфектыўная праца органаў па барацьбе з карупцыяй і недастатковы падатковы кантроль над даходамі і маёмасцю дзяржслужачых. Пры гэтым зарплату чыноўнікаў рэспандэнты важным фактарам не палічылі.
Сярод сфер дзяржаўнага рэгулявання ў даследаванні адзначаныя 5 найбольш схільных злоўжыванням: санітарны і пажарны нагляд, атрыманне дзяржаўных заказаў і ўдзел у тэндэрах, атрыманне розных дазволаў у мясцовых органах улады, а таксама гігіенічная рэгістрацыя і сертыфікацыя. Названыя сферы па дадзеных апытанняў 2014 г. і 2016 г. фактычна не адрозніваюцца, што сведчыць аб хранічным характары гэтых праблем для малога і сярэдняга бізнесу. Пра гэта таксама кажа істотны рост сярэдніх балаў ацэнкі карупцыі для ўсіх названых сфер.
Такім чынам, карупцыя і злоўжыванні ў гэтых сферах не толькі не памяншаюцца, на думку прадстаўнікоў МСП, а растуць. Тым не менш, паводле даследавання, ва ўсіх сферах дзяржаўнага рэгулявання ўзровень карупцыі можа быць ахарактарызаваны як ўмераны. Каля 23% рэспандэнтаў лічаць, што за апошні год час сітуацыя з карупцыяй у іх сферы дзейнасці змянілася да лепшага. Большасць рэспандэнтаў (больш за 64%) не бачыць ніякіх зменаў, а 13% мяркуюць, што сітуацыя з карупцыяй пагоршылася. Але ў сярэднім сітуацыя некалькі пагоршылася: сярэдні бал вырас з 2,81 да 3,09, што кажа ў дадзеным выпадку аб павелічэнні негатыўных оценок.
Сярод мер па барацьбе з карупцыяй ўдзельнікі апытання вылучылі фарміраванне ў грамадстве нетрывальных адносінаў да гэтай з'явы, ўзмацненне жорсткасці крымінальнага пакарання за карупцыйныя злачынствы, павышэнне эфектыўнасці работы органаў па барацьбе з карупцыяй, узмацненне адміністрацыйнага кантролю над службовай дзейнасцю дзяржслужачых і падатковага кантролю над іх даходамі і маёмасцю, а таксама павышэнне патрабаванняў да адбору на дзяржслужбу.
Паводле neg.by