«Культавае “па пяцьсот” ужо страціла магічную сілу». Ці надоўга ў Беларусі высокія заробкі?
З сакавіка 2021 года сярэдняя намінальная заработная плата ў Беларусі ўпэўнена замацавалася на ўзроўні вышэй «па пяцьсот» у доларавым эквіваленце, а ў кастрычніку бягучага года сярэдняя аплата працы склала 1971 рубель, або 600 амерыканскіх долараў. Небывалае для краіны зарплатнае багацце назіраецца на фоне санкцыйнага ціску, дысбалансаў у знешнім гандлі і праблем на рынку працы.
Няўжо Беларуская сацыяльна-арыентаваная мадэль перамагла законы рынкавай эканомікі? Спойлер: не, піша ў «Позірку» эканаміст Алесь Гудзія.
Беларус прывык пералічваць на «зялёныя»
Цалкам натуральна, што велічыня заробку, нароўні з пытаннем росту коштаў і занятасцю, увесь час турбуе беларусаў. Пасля 2020 года, нягледзячы на чаканні многіх абывацеляў і экспертаў, аплата працы ў краіне не толькі не ўпала, але некалькі разоў абнаўляла гістарычныя максімумы.
Зрэшты, прапагандысцкі наратыў пра тое, што «санкцыі робяць нас толькі мацнейшымі», тут ні пры чым. Але і працай друкавальнага станка Нацыянальнага банка растлумачыць тое, што адбываецца, будзе занадта проста. Пытанне бягучай дынамікі заработнай платы ў Беларусі ў рэчаіснасці куды больш складанае, чым падаецца на першы погляд.
Паводле афіцыйнай статыстыкі, выяўленая ў нацыянальнай валюце заработная плата пастаянна расце. Але такая карціна ніколі не здзіўляла насельніцтва, якое добра разумее, як рост коштаў уплывае на пакупніцкую здольнасць, і таму звыкла пералічвае ўсё ў амерыканскую валюту. Наўрад ці мы ўспомнім, колькі атрымлівалі пяць-дзесяць гадоў таму ў беларускіх рублях. Іншая справа — у «зялёных».
Высокая інфляцыя навучыла беларусаў лічыць у доларах не толькі заробкі. Куды больш звыкла вымяраць у валюце, у колькі абыходзіцца аўтамабіль, квадратны метр жылля або летні адпачынак. Зрэшты, супрацоўнікі Белстата і іншыя чыноўнікі таксама разумеюць праблему, таму часта выкарыстоўваюць паказчык рэальнага заробку, які ўлічвае рост коштаў.
Выходзіць, нават пры беглым аглядзе мы можам убачыць як мінімум тры паказчыкі, якія вымяраюць заробкі беларусаў: намінальная, рэальная і доларавая заработная плата.
Калі зірнуць на дынаміку заробкаў, то становіцца відавочным, што за адносна непрацяглы час беларусы маглі як станавіцца багацейшымі, так і рэзка бяднець. Але фактам застаецца тое, што цяпер у краіне як ніколі высокія заробкі. Аднак ёсць нюансы.
Глядзіце таксама
За кошт чаго растуць заробкі?
Як абагульнены паказчык сярэдняя намінальная заработная плата мае мала агульнага з рэальнасцю.
Па-першае, як сярэдняя тэмпература па бальніцы, паказчык усярэдненай па краіне аплаты працы — вельмі маніпулятыўны. Бо як чыноўнікі, так і бізнесмены ўмеюць дамагчыся патрэбнай мэты без таго, каб кашалькі асноўнай масы работнікаў пацяжэлі.
Па-другое, намінальны заробак азначае, што ад яго яшчэ трэба адабраць падаходны падатак і адлічэнні ў Фонд сацыяльнай абароны, каб атрымаць наяўную заработную плату. Гэта выдаецца на рукі. А бо ёсць яшчэ адлічэнні ў прафсаюзы і іншыя вылікі рознай ступені добраахвотнасці.
Акрамя таго, заробкі істотна адрозніваюцца як па рэгіёнах, так і па відах дзейнасці. Так, у сталіцы зарплаты ў паўтара-два разы вышэйшыя за рэгіянальныя, а аплата працы ў ІТ, самай высокааплатнай сферы эканомікі, у пяць-сем разоў перавышае заробкі ў адукацыі. Вось чаму пра змены сярэдняй заработнай платы па краіне ў цэлым трэба гаварыць з ладнай колькасцю ўдакладненняў і тлумачэнняў.
Што ж цяпер стаіць за небывалым ростам заробкаў? Аднанакіраваныя дзеянні чыноўнікаў і бізнесменаў.
Для дзяржавы рост заработнай платы заўсёды меў першараднае значэнне як доказ, што абраны курс для эканомікі — правільны. Тут больш папулізму, чым эканамічнай мэтазгоднасці.
У выпадку бізнесу справа ідзе інакш. Тут рост заробкаў — спроба прыцягнуць або ўтрымаць кадравы рэсурс ва ўмовах, калі колькасць занятых на рынку працы зніжаецца.
Таму заработныя платы цяпер растуць пад уплывам як рынкавых метадаў, за кошт попыту і прапановы на рынку працы, так і нярынкавых, за кошт танных крэдытаў дзяржпрадпрыемствам для падтрымання іх далёка не заўсёды эфектыўнай дзейнасці.
Глядзіце таксама
Эканоміка перагрэтая, цудаў не будзе
Ва ўмовах відавочна перагрэтага аднаўленчага росту эканомікі, санкцыйнага ціску і высокай ступені нявызначанасці на рынках асноўных знешнеэканамічных партнёраў доўга ўтрымліваць заробкі на цяперашнім высокім узроўні, мякка кажучы, праблематычна.
У той частцы эканомікі, якая звязаная з дзяржавай, усё больш відавочна прамая залежнасць ад Расіі. Пакуль Усходняя суседка працягвае падтрымліваць эканоміку Беларусі як прама, за кошт крэдытаў, так і ўскосна, падаючы доступ на свой рынак і дазваляючы рэалізоўваць беларускія тавары ў трэція краіны праз сваю тэрыторыю. З такой падтрымкай можна калі не расці, то зацягваць паясы павольна, без сацыяльных узрушэнняў.
Але адначасова гэта ставіць эканоміку ў вельмі слабае становішча. Маскве дастаткова толькі адкласці нейкія віды падтрымкі, адмовіць у перакрэдытаванні доўгу або пачаць перашкаджаць рээкспарту беларускіх тавараў, каб эканоміка Беларусі хутка адчула сябе зноў у 90‑х.
Пераарыентаваць гандаль на Захад без эканамічнага і палітычнага шоку будзе немагчыма.
У прыватнага сектара магчымасці падтрымліваць бягучы ўзровень заробкаў таксама абмежаваныя. На яго ціснуць як мінімум дзяржаўны кантроль за цэнамі і высокія падаткі. За кошт скарачэння прыбытку некаторы час так пратрымацца можна, але ўвесь час існаваць ва ўмовах неспрыяльнага рынкавага асяроддзя складана. Безумоўна, ёсць бізнесы, здольныя вытрымаць і перажыць многае. Але цалкам эканоміка так функцыянаваць не ў стане.
Найбольш відавочны прагноз складаецца ў тым, што паскарэнне інфляцыі будзе скарачаць пакупніцкую здольнасць заробкаў. Адначасова з-за росту курсаў валют выяўленая ў доларавым эквіваленце заработная плата таксама скароціцца.
Пры гэтым важна ўлічыць, што і долар схільны інфляцыі. І тое, што можна было купіць за 500 долараў у 2010 годзе, у 2023 годзе пацягне ўжо на 705 «зялёных». Так што культавае «па пяцьсот» у Беларусі страціла сваю магічную сілу.