У рэжыме штоквартальных нарадаў

Змагацца з бюракратызмам бюракратыя здольная толькі бюракратычнымі метадамі. Астап Бэндэр прапаноўваў ударыць па бездаражы і разгільдзяйстве аўтапрабегам. Не валодаючы ўладнымі паўнамоцтвамі, Вялікі камбінатар быў вымушаны шукаць нестандартныя рашэнні. АП, канечне, прасцей.

Ліпень. Год пераваліў праз экватар. Самы час падвесці прамежкавыя вынікі. Нагадаю чытачам, што ў сваім навагоднім звароце адзіны палітык (АП) усклаў на 2017 год вялікія надзеі. Пра іх маштаб сведчыць наступная цытата: «Ён (год) павінен стаць пераломным і даць магутны імпульс для развіцця краіны».

Важную ролю ў арганізацыі пералому, на думку АП, адыграе навука. «Інавацыйнаму шляху — прыярытэт!» Пад такім дэвізам варта эфектыўна ўкараняць у вытворчасць навуковыя дасягненні, што дасць магчымасць забяспечыць людзей працай і годным заробкам. «Узровень жыцця народа, — тут я зноў звяртаюся да цытавання, — павінен быць значна вышэйшы, чым сёння. Дасягнуць гэтага няпроста. Аднак, чаго б нам ні каштавала, мы ўжо ў надыходзячым годзе істотна павысім даходы грамадзян».

Істотна павысіць! Хто ж будзе супраць?! Але «істотна» — гэта ў працэнтах колькі? Паспрабуем падлічыць з дапамогай калькулятара і афіцыйнай статыстыкі. Намінальная налічаная заработная плата ў снежні склала 801,6 рубля, што па курсе на апошні дзень года адпавядала 409 доларам. На канец бягучага года сярэднестатыстычнаму беларусу наканавана зарабляць 500 долараў у эквіваленце. Гэта значыць, што зарплата павінна будзе павялічыцца на 91 долар.

Мае рацыю, тройчы мае рацыю АП, калі кажа пра зайздрасць Захаду з нагоды нашых дасягненняў. У Амерыцы, напрыклад, у 95% насельніцтва рэальная зарплата не расце ўжо 40 гадоў. А тут за год на 22,2%!

Але што мы маем па факце ў маі? На колькі ж удалося падвысіць за пяць месяцаў? Намінальная налічаная заработная плата за чатыры месяцы знізілася да 795,2 рубля (-0,8%), аднак павялічылася пры гэтым да 426,6 долара (+4,3%). Парадокс выкліканы дзвюма прычынамі. У снежні зарплата ў рублях традыцыйна ўзрастае за кошт гадавых бонусаў, таму -0,8% у маі адносна снежня не павінны здзіўляць. Што да росту зарплаты ў доларах, дык ён выкліканы ўмацаваннем рубля. З'ява гэта для Беларусі ўнікальная, тым не менш яна фіксуецца з лета мінулага года.

Індэкс дыстанцыі ўлады

Неабгрунтаванасць аптымізму АП відавочная. Але куды глядзіць «каралеўская раць»? Няўжо ў эканамічным блоку ўрада няма спецыялістаў, здольных рабіць элементарныя разлікі з дапамогай калькулятара?

На побытавым узроўні адказы відавочныя. Але жанр артыкула абавязвае мяне тлумачыць простае праз мудрагелістае і навукападобнае. Таму пачну з нечаканага прыкладу. 5 жніўня 1997 года адбылося крушэнне «Боінга 747», які ажыццяўляў пералёт з Сеула на востраў Гуам. Капітан лайнера быў дасведчаным пілотам са стажам палётаў больш за 8900 гадзін. Аднак замест прызямлення ў аэрапорце Гуама самалёт разбіўся аб пагорак на адлегласці трох міль ад узлётна-пасадачнай паласы.

Расшыфроўка запісаў бартавога самапісца паказала, што з-за цемры і дажджу капітан памылкова прыняў за пасадачную паласу іншую мясцовасць, у некалькіх мілях ад аэрапорта. Другі пілот і бортынжынер своечасова зразумелі памылку капітана, але не адважыліся прама сказаць яму пра гэта. За іх нерашучасць 228 чалавек заплацілі сваімі жыццямі.

Такія паводзіны чальцоў экіпажа характэрныя для прадстаўнікоў культур з высокім індэксам дыстанцыі ўлады (ІДУ). Тэрмін уведзены ў навуку галандскім сацыёлагам Гертам Ховстэдэ.

У культурах з высокім ІДУ за кожным чальцом грамадства жорстка замацавана яго месца ў сацыяльнай іерархіі і адпаведны гэтаму месцу аб'ём паўнамоцтваў. Такога кшталту грамадствы характарызуюцца цэнтралізаванай уладай і аўтарытарным лідарствам. Ва ўпраўленні высокі ІДУ выяўляецца, у прыватнасці, у імкненні выбудоўваць жорсткія вертыкальныя структуры і ў вялікай колькасці кантралёраў.

Да краінаў з такімі культурамі належаць пераважна нееўрапейскія дзяржавы: Малайзія (індэкс — 104), Расія (93), Мексіка (81), Кітай (80).

У культурах з нізкім ІДУ людзі імкнуцца да роўнасці ў правах і да ўсеагульнага кантролю за размеркаваннем паўнамоцтваў. Ва ўпраўленні гэта праяўляецца ў кансультатыўным стылі менеджменту, у распаўсюджванні гарызантальных арганізацыйных структур і параўнальна невялікай колькасці кантралёраў. У лідарах тут Аўстрыя (11), Ізраіль (13), Данія (18), Новая Зеландыя (22).

Ад трагедыі да фарсу

Сістэматычныя замеры ІДУ ў Беларусі не праводзіліся. Усё, што мне ўдалося адшукаць, — гэта спасылка на даследаванне кампаніі GE Medical Systems (2004 г.), вынікі якога спецыялістамі ацэньваюцца крытычна. Тым не менш трохзначнае значэнне індэкса ІДУ (102), думаю, чытачоў не здзівіць. Прынамсі анекдотам пра талерантнасць беларусаў, якія не здольныя адстойваць сваё меркаванне перад начальствам, наш індэкс не супярэчыць.

Не супярэчыць ён і тэлевізійным рэпартажам з кабінета ў Палацы Незалежнасці, з якога АП пракладае курс беларускай мадэлі. Уявіць сабе, каб хтосьці з чальцоў «экіпажа» ўказаў «капітану» на яго памылку, немагчыма.

У канцы 2009 года коштам «крыві з носу» АП загадаў ураду давесці да канца 2010 года сярэдні заробак да 500 долараў. Разбуральнасць загаду для эканомікі была відавочная, але ўрад узяў пад казырок — і праца закіпела. «Кроў з носа» беларускай мадэлі пацякла ў сакавіку 2011 года. За год яе набегла на трохзначную інфляцыю і трохразовую дэвальвацыю.

У лютым падчас «Вялікай размовы» АП падкрэсліў, што за другую спробу дасягнуць запаветных 500 долараў зноў давядзецца заплаціць «крывёй з носа». Здавалася б, варта рыхтавацца да рымейку 2011 года. Аднак гісторыя, калі верыць Гегелю, паўтараецца двойчы: першы раз у выглядзе трагедыі, другі — у выглядзе фарсу.

Сведкамі фарсу ўсе мы сёння і з'яўляемся. Урад, атрымаўшы «вельмі жорсткі» загад, зноў узяў пад казырок, але тым і абмежаваўся. Ні ў канцы мінулага года, ні за першую палову года бягучага ні ў адзін з афіцыйных дакументаў гэты амбіцыйны загад АП так і не быў уключаны, што не перашкаджае прэм'ер-міністру Андрэю Кабякову выцягвацца ў струнку пры кожным высокім напаміне пра 500 долараў.

Як тут ні прыгадаць эканаміста эпохі сталінскіх пяцігодак Станіслава Струміліна з яго выказваннем, што стала афарызмам: «Лепш стаяць за высокія тэмпы (эканамічнага росту), чым сядзець за нізкія».

Нягледзячы на ​​шчыльны графік

На выклікі павінны быць адказы. Выклікі для ўраду ў Беларусі фармуюць не грамадства ці эканоміка, а АП. Таму свае адказы ўрад «дзяржавы для народа» накіроўвае не ўніз у выглядзе канкрэтных рашэнняў, а ўверх у выглядзе прапаноў па правядзенні нарад і стварэнні камісій.

Звернемся да тэксту Паслання–2017. З самай высокай трыбуны краіны АП абвясціў, што вынікі першага квартала «мы бліжэйшым часам разгледзім на пасяджэнні ўраду, а дакладней, пры справаздачы ўрада перад прэзідэнтам, гэта будзе бліжэйшым часам з удзелам нашых дэпутатаў і сенатараў, Нацыянальнага банка, усёй вертыкалі ўлады і кіраўнікоў найважнейшых арганізацый».

Усе пералічаныя службовыя асобы слухалі са сваіх крэслаў у Авальнай зале. Ніхто не запярэчыў. «Бліжэйшы час», мяркуючы па календары, прайшоў. Вынікі першага квартала ўжо мала каму цікавыя. Самы час, так бы мовіць, вызначаць новы «хуткі час» для разгляду вынікаў паўгоддзя.

Свой «хуткі час» быў абяцаны і для падрыхтоўкі дакумента, закліканага «зрабіць столькі, колькі трэба, каб ён (бізнес) мог функцыянаваць, каб ён мог адкрыць справу, працаваць без аглядкі і разумець, што ніхто незаконна да яго не прыйдзе і не пачне выкалочваць з яго хабар».

Распрацоўка рэвалюцыйнага дакумента была даручана групе пад кіраўніцтвам намесніка кіраўніка адміністрацыі Валерыя Міцкевіча. Дзесяць кіламетраў — сабаку не кола. Два месяцы — не «хуткі час». 23 чэрвеня АП быў вымушаны сабраць нараду, на якой прыняў рашэнне... правесці чарговую нараду і прыняць адпаведнае рашэнне.

Але рашэнне аб разняволенні прадпрымальніцкай ініцыятывы — гэта толькі адно з рашэнняў, якое трэба будзе прыняць на ўзроўні АП, нягледзячы на шчыльны графік правадыра. Таму з гэтага часу ўся вертыкаль улады раз на квартал павінна будзе збірацца для абмеркавання важных пытанняў. У рэжыме мазгавога штурму плануецца разгледзець пытанні сельскай гаспадаркі, ЖКГ і адукацыі. Пытанне наконт павышэння сярэдняга заробку да 500 долараў у лік важных, па незразумелай мне прычыне, уключана не было.

***

У свой час Астап Бэндэр прапаноўваў ударыць па бездаражы і разгільдзяйстве аўтапрабегам. Не валодаючы ўладнымі паўнамоцтвамі, Вялікі камбінатар быў вымушаны шукаць нестандартныя рашэнні. АП прасцей. У верасні 2006 года ён паабяцаў расійскім журналістам разняволіць беларусаў і дэбюракратызаваць краіну, для чаго «ў бліжэйшы год, можа, два, унесці нарматыўныя акты — законы, указы, дэкрэты, распараджэнні, пастановы».

Вось такі набор бюракратычных мер для барацьбы з бюракратызмам. За 11 гадоў ён сваёй актуальнасці не толькі не страціў, але і папоўніўся штоквартальнымі нарадамі з удзелам усёй вертыкалі ўлады.