Тыя, хто заклікае да сілавога супрацьдзеяння «ці нічога не разумеюць, ці атрымліваюць за гэта грошы»

Пасля апошніх жорсткіх затрыманняў у сацсетках і тэлеграм-каналах усё часцей чутныя заклікі: фармат мірных пратэстаў сябе зжыў, на гвалт трэба адказваць гвалтам. Чаму гэта не так TUT.BY распавядаюць эксперты.

— Нашу сітуацыю наогул недарэчна параўноўваць з падзеямі ва Украіне і Кыргызстане. Там зусім іншая палітычная культура, сіла дзяржавы. У нашым разуменні: у Кыргызстане няма дзяржавы, там вялікая дамоўная тэрыторыя — каментуе Андрэй Паротнікаў, кіраўнік аналітычнага цэнтра Belarus Security Blog. — Цяпер пытанне не ў тым: мірны пратэст добры ці дрэнны. На сённяшні дзень — гэта адзіны даступны фармат, які дае высокія шанцы на перамогу, і ўжо многае даў. Калі б не было мірных пратэстаў, не было б наогул ніякіх размоў пра канстытуцыйную рэформу.
Пры пераходзе да гвалтоўнага пратэсту ў мітынгоўцаў не будзе ніякіх шанцаў. Па-першае, рэжым цалкам перагульвае і па частцы матэрыяльна-тэхнічнага забеспячэння, і па частцы да гатоўнасці падаўлення пратэстаў. Ён рыхтаваўся да гэтага з 2014 года пасля падзей ва Украіне і за шэсць гадоў шмат у чым атрымаў поспех. Таму пры пачатку фазы збройнага чыну сілавікі трапляюць для сябе ў зону камфорту — упэўнены Андрэй Паротнікаў. — Па-другое, у сілавым супрацьстаянні значэнне мае сілавы рэсурс, а не палітычны або юрыдычны. Тыя пратэсты, якія адбываюцца цяпер, яны ў прынцыпе правамерныя і палітычна апраўданыя. І ў гэтым плане дзеянні рэжыму выглядаюць больш недасканалымі, а сам рэжым знаходзіцца ў больш слабой пазіцыі. Па сутнасці, ён рэагуе на прайграныя выбары, у сувязі з гэтым такая жорсткасць і такія паводзіны.
— Як толькі ўсе пяройдзе ў фазу сілавога супрацьстаяння, то ні пра якія выбары, палітычныя працэсы і юрыдычныя нормы ніхто ўжо не будзе ўспамінаць. Пераможцам будзе той, у каго будзе больш танкаў, таму пераход да сілавой фазы — гэта гульня на карысць уладаў. Людзі, якія да гэтага заклікаюць, альбо не разумеюць гэтага, альбо, наадварот, вельмі добра ўсё разумеюць, і, мяркую, атрымліваюць за гэта грошы. Фактычна гэта будзе азначаць замарожванне сітуацыі на доўгія гады наперад, таму што ўзброены канфлікт пацягне за сабой увядзенне спецыяльных рэжымаў. Напрыклад, увядзенне надзвычайнага або ваеннага становішча, на працягу якіх выбары не праводзяцца. Як паказвае вопыт некаторых краін, такія рэжымы могуць існаваць дзесяцігоддзямі. Гэта будзе азначаць кансервацыю сітуацыі амаль назаўжды. На мой погляд, заклікі да ўкраінскага або кыргызскага сцэнару з'яўляюцца правакацыяй у інтарэсах улады, таму што яна стала прайграваць у Крамлі і яе падтрымка там ужо неадназначная.
Эксперт не згодны з меркаваннем, што за два месяцы няма сур'ёзных вынікаў пратэсту.
— Гэты рэжым кансалідаваўся і ствараўся 26 гадоў, за два месяцы ён не абрынецца. Нават пасля змены ўлады спатрэбіцца яшчэ некалькі гадоў, каб прывесці краіну да нечага прыстойнага. Але ўжо зараз магу сказаць: дамагліся пратэстоўцы вельмі многага. Пратэсты сталі часткай грамадскай культуры, гэта значыць, што будуць жыць сваім жыццём вельмі доўга. Гэта важна з пункту гледжання грамадскай псіхалогіі. Акрамя таго — ёсць падтрымка сусветных дзяржаў, а сам рэжым апынуўся ў палітычнай ізаляцыі. Яго не падтрымалі ні Кітай, ні Крэмль. Давайце будзем рэалістамі: у Маскве ўжо ідуць агледзіны беларускіх палітыкаў, якіх яна гатовая будзе падтрымаць на бліжэйшых выбарах. Лукашэнка страціў манаполію, каб выступаць асноўным і адзіным партнёрам Масквы ў Беларусі.
Пра важнасць захаваць пратэст мірным кажа і былы супрацоўнік МУС, сябра Каардынацыйнай рады Юрый Гушча. Ён адзначае: мірны пратэст — не значыць "пакорны і маўклівы пратэст", які гатовы забыцца пра гвалт з боку сілавікоў.
— Пераход пратэсту ад мірнага да ўзброенага-гэта вельмі небяспечны шлях, перад перспектывай якога мы рызыкуем цяпер апынуцца. Шлях — недапушчальны і цягнуць сур'ёзныя наступствы, як прававыя, так і палітычныя, — адзначае наш суразмоўца. — З іншага боку, мірны пратэст-гэта зусім не маўклівы пратэст, які ніяк не рэагуе на факты відавочнага перавышэння ўлады з боку так званых органаў правапарадку. І калі мы гаворым пра тое, што беларусаў заклікаюць змяніць тактыку і сысці ад мірнага характару пратэсту да радыкальнага, давайце разбярэмся: а хто заклікае? З чыіх вуснаў узніклі такія заклікі? Як паказвае аналіз апошніх падзей, менавіта ўлада і падштурхоўвае людзей да радыкалізацыі. Напрыклад, ужываючы гвалт да пенсіянераў, да мірных пратэстоўцаў-спецсродкі (вадамёты, пярцовы газ, гумовыя палкі). І пры гэтым робіць адкрыта неабдуманыя заявы пра гатоўнасць прымяняць баявую зброю. Усякая эскалацыя і папярэджанні ўлады аб магчымасці ісці на крайнія меры-вельмі небяспечныя. Дзе гарантыя, што гэтым не скарыстаецца якая-небудзь трэцяя сіла, якая ў напаленай да мяжы абстаноўцы не пачне страляць па абодвум бакам?
— Што тычыцца беларускіх мірных пратэстаў як з'явы, то яны, насуперак існаму меркаванню, паказваюць высокую эфектыўнасць — упэўнены Юрый Гушча. — Яны ўжо разглядаюцца як феномен і прыкавалі да сябе ўвагу ўсяго свету. Імі захапляюцца, іх вывучаюць, але самае важнае — на якія зрухі яны штурхнулі ўладу. Пасля выбараў яна казала: ні з кім размаўляць не будзе, тым больш, з вуліцай, бо яе прадстаўляюць палітычныя авантурысты, праплочаныя Захадам людзі. І ўжо, тым больш, улада ніколі не стане размаўляць з тым, каго мы называем палітвязнямі. І што адбылося? Лукашэнка паехаў дамаўляцца ў СІЗА КДБ аб канстытуцыйнай рэформе з гэтымі самымі палітвязнямі! За вельмі кароткі тэрмін улада, да гэтага часу лічылася моцнай і маналітнай, прайшла шлях ад публічнага адмаўлення да публічнага прызнання неабходнасці дыялогу. І яшчэ-беларускі мірны пратэст паўплываў на перагляд пэўных стэрэатыпаў на іх у Расеі. Параўнайце заявы расейскага міністра Сяргея Лаўрова ў жніўні і цяпер.
— Міліцыя слабая перад мірнымі пратэстамі. Чаму? Па-першае, падрыхтаваных сіл не так шмат і ў ход ужо задзейнічаюцца ўсе, пачынаючы ад аператыўных падраздзяленняў да курсантаў і выкладчыкаў Акадэміі МУС. Па-другое, гэтых сіл і сродкаў першапачаткова аказалася нашмат менш, чым звычайна сабе ўяўляюць людзі. У першы эшалон стрымлівання пратэстаў апынуліся кінутыя ўсе сілы, без фарміравання рэзерваў, ратацыі і гэта прывяло да таго, што байцы вельмі стаміліся, а замяніць іх няма кім. А наогул уся міліцыя і войскі рэальна стаміліся, працуе кругласутачна на ўзмоцненым варыянце нясення службы пачынаючы з ліпеня і на мяжы сваіх фізічных магчымасцяў. Ніхто з вялікіх міліцэйскіх начальнікаў не думаў, што так усё зацягнецца: усё разлічвалася на тое, што справіцца з народам атрымаецца бліцкрыгам — за два дні. Сітуацыю пагаршае тое, што ніхто з іх не можа прадбачыць, колькі яшчэ так прыйдзецца працаваць, але ўсё ўжо зразумелі: гэта надоўга. Асабліва варта адзначыць, што праваахоўнікі, якія працуюць на мітынгах, вельмі дрэнна кіруюцца, тактыка іх дзеянняў у асаблівых умовах масавых мерапрыемстваў не вытрымлівае ніякай крытыкі. Дастаткова прааналізаваць хоць бы, як непрафесійна выкарыстоўваюцца тыя ж вадамёты — пратэстоўцам досыць пары хвілін, каб выводзіць іх з ладу, а большую частку рэзерваў ёмістасцяў вадамётаў траціцца на забруджванне асфальту і вокнаў дамоў.
А яшчэ супрацоўнікі міліцыі нарэшце сталі разумець карціну таго, што адбываецца, і на сабе адчуваць, як да іх ставіцца беларускі народ. Гэта дэмаралізуе і выклікае страх перад будучыняй, перад перспектывай адказнасці. І колькасць затрыманых падчас мірных акцый не сведчыць аб сіле, гэта праява слабасці і непрафесіяналізму.
— Важна адзначыць, што і сіл у пратэстоўцаў для сілавога супрацьстаяння прама скажам мала, большасць беларусаў пакуль за мірнае адстойванне сваіх канстытуцыйных правоў. — лічыць вайскова-палітычны аглядальнік Ягор Лебядок. — Тыя, хто заклікае да сілавога супрацьстаяння разумна кажуць, што ахвяры ўжо ёсць і маштабны тэрор адбываецца цяпер (арышты, звальненні, пагрозы адабраць дзяцей), таму, маўляў, трэба выступіць сёння. Але ўсё ж пакуль відаць, што Лукашэнка палітычна аслабеў: і паход у СІЗА, і канстытуцыйныя рэформы, і іншыя спробы беспаспяхова выйсці з тупіка. Прыкметна аслабленыя ключавыя арганізацыі дэманстрацыі падтрымкі: прафсаюзы, «Белая Русь», БРСМ. Фінансавыя рэсурсы ва ўмовах нарастальнага крызісу прывязаныя да Расеі, якая перайшла на выдачу крэдытаў за выкананне патрабаванняў. Сілавыя структуры не сталі і не стануць мацнейшымі, чым ёсць. Таму час працуе не на Лукашэнку пры бягучым развіцці падзей.

— Але беларускі пратэст— гэта не толькі "вуліца", а трансфармацыя сістэмы адзінаасобнай улады Лукашэнкі знутры. Выхад людзей на вуліцу-гэта толькі адзін і працэсаў, якія адбываюцца цяпер. Вядома, Лукашэнка на яго рэагуе самым актыўным чынам, паколькі вялікая колькасць людзей на вуліцах — гэта разбурэнне віртуальнай рэальнасці татальнай падтрымкі, якой з'яўляецца любая дыктатура для апалітычнага абывацеля.
Такія працяглыя мірныя шэсці грамадзян маюць значэнне для праціўнікаў Лукашэнкі, не гэтак актыўных у знешніх праявах, але якія важныя для сацыяльных працэсаў трансфармацыі сістэмы ўлады. І, галоўнае, мірныя дэманстрацыі працуюць на людзей у сістэме ўлады Лукашэнкі (вядома, не на вышэйшых чыноўнікаў), паказваюць, што гэта не наркаманы і засланыя Захадам ворагі, а беларускія грамадзяне, якія дамагаюцца сумленных выбараў. Выхад нармальных мірных людзей разбурае віртуальны бурбалка быцця дзяржслужачых, у якім дэманстранты абавязкова павінны быць агрэсіўныя і нізкага сацыяльнага ўзроўню. Усмешкі і шарыкі як раз накіраваныя на такіх людзей-людзей у сістэме ўлады Лукашэнкі-а не на сілавікоў, як многія блытаюць.
Фармуецца грамадзянская супольнасць, расце запыт на незалежнасць Беларусі, адбываецца (само)навучанне грамадзян палітычнага жыцця і ўсведамленне яе важнасці. Фактычна, гэта ўжо не пратэст, а палітычнае рух па станаўленню дэмакратычнага дзяржавы беларускага народа.
Паводле tut.by