Імем рэвалюцыі

Крах аўтарытарнага рэжыму пры адсутнасці моцнай грамадзянскай супольнасці не адкрывае аўтаматычна дарогу ні дэмакратыі, ні сацыяльнай справядлівасці.

Крах аўтарытарнага рэжыму пры адсутнасці моцнай грамадзянскай супольнасці не адкрывае аўтаматычна дарогу ні дэмакратыі, ні сацыяльнай справядлівасці.

Радыкальныя змены, у выніку якіх адбываецца якасны разрыў з мінулым, звычайна называюць «рэвалюцыямі» (ад лац. revolutio — паварот, ператварэнне). Паводле афіцыйнай версіі, ліміт рэвалюцый «белорусский народ полностью исчерпал в прошлом столетии». Неабходная якасць, такім чынам, дасягнутая, і падставаў для хвалявання, а тым больш для праяўлення палітычнай актыўнасці, у народа ўжо няма.
Замест 20 сантыметраў — 5
Але калі беларускі народ свой ліміт рэвалюцый вычарпаў, то з гэтага не вынікае, што «адзіны палітык» (АП) страціў права на выкарыстанне рэвалюцыйных метадаў кіравання. У сваёй кампутарнай калекцыі я налічыў 8 выступаў АП, у якіх сустракаецца словазлучэнне «імем рэвалюцыі». Адзначу, што ўсе яны належаць да «нулявых гадоў». Прычына такога нераўнамернага размеркавання выключна тэхнічная. У 90-я (рэвалюцыйныя) гады інтэрнэт-СМІ ў Беларусі практычна адсутнічалі.
Пералік пытанняў, якія АП ва ўмовах стабільнасці «нулявых» гадоў вымушаны вырашаць «імем рэвалюцыі», шырокі. Вось толькі частка маёй калекцыі: «мы «именем революции» за три года сделали комбайн»; «Пошли в одну школу, во вторую, посчитали и установили «именем революции», решением исполкома цену завтрака, обеда и полдника»; «Там, кстати, был небольшой заводик, его французы хотели приватизировать и даже кое-что там уже «прихватили», обанкротили, я потом у них забрал «именем революции» этот завод, за белорусские деньги восстановил»; «В нынешнем году мы обязательно должны начать хотя бы «копать землю» на месте строительства этого объекта (Нацыянальнай бібліятэкі). Если хотите, «именем революции», но должны»; «Вместо 20 сантиметров стенки внутри помещения строители предлагают: «Александр Григорьевич, давайте сделаем 5 сантиметров. Здесь же достаточно. Это в два раза дешевле». Надо решение Президента. Принял решение «именем революции», без всяких нормативных актов разрешил».
«Рэвалюцыя» і «стабільнасць» — паняцці, на першы погляд, несумяшчальныя, але не варта забываць, што ў аснове беларускай стабільнасці ляжыць не парламенцкая анархія, а «эффективная вертикаль государственного управления с персональной ответственностью». Праблема, аднак, заключаецца ў тым, што ва ўсёй вертыкалі існуе толькі адна персона, якая мае права самастойна прымаць рашэнні. Без яе ні цаны школьнага сняданку не разлічыць, ні таўшчыню перагародкі не вызначыць. Вось і даводзіцца АП як ашалеламу насіцца па краіне і ва ўмовах дэфіцыту часу вырашаць пытанні на месцах у рытме вальса (на раз, два, тры).
Свежы прыклад. 5 кастрычніка старшыня КДК Зянон Ломаць рабіў справаздачу аб выніках працы камітэта за 10 месяцаў 2010 года. Далей прыводжу толькі адзін абзац, узяты з паведамлення прэс-службы: «Зараз на кантролі ў КДК знаходзіцца больш за 2 тысячы даручэнняў Прэзідэнта. Учора Аляксандру Лукашэнку было дакладзена пра рэалізацыю даручэнняў, якія тычацца працы папяровай фабрыкі ў Шклове, пра сітуацыю ў гарбарнай прамысловасці, з вытворчасцю дзіцячага абутку. Абмеркаваны пытанні рэалізацыі інвестпраектаў у Мінску, укаранення сацыяльных стандартаў, выканання праектаў пад кітайскія крэдытныя рэсурсы».
Пагадзіцеся, не слаба! Энцыклапедысты эпохі Асветы адпачываюць!
Улётка ў рамачцы
Для большасці незалежных аналітыкаў АП — чалавек з мінулага, які карыстаецца падтрымкай людзей сталага ўзросту, што настальгуюць па СССР. Аднак у грамадства наконт гэтага пытання іншае меркаванне. У 1994 годзе яно падтрымала «чалавека з народа» ў першую чаргу таму, што ўспрыняло яго ў якасці рэвалюцыянера-рэфарматара (гл. табліцу).
Чыё меркаванне бліжэй да праўды, аналітыкаў або грамадства? Адказ на гэта пытанне мы можам знайсці ў класіка сацыялогіі Макса Вебера, якому, дарэчы, належаць аўтарскія правы на такое папулярнае сёння паняцце «харызма».
Прывяду два фрагмента з працы «Харызматычнае панаванне»: «Сапраўдны прарок, як і сапраўдны ваенны правадыр, як і любы праўдзівы правадыр наогул, агучвае, стварае, патрабуе новыя запаведзі…» «Традыцыйнае панаванне звязана прэцэдэнтамі мінулага і пастолькі арыентавана на правілы. Харызматычнае панаванне руйнуе мінулае, і ў гэтым сэнсе яно спецыфічна рэвалюцыйнае».
У 1994 годзе моцны гаспадарнік Кебіч увасабляў уладу, але ўладу, адказную за развал СССР і постперабудоўны хаос. Яго ідэалагічныя двайняты Дубко і Новікаў таксама былі звязаныя з мінулым, і таму не мелі шанцаў на поспех. Разлічваць на падтрымку ў год першых прэзідэнцкіх выбараў мог толькі новы чалавек, але які быў здольны размаўляць на зразумелай большасці мове.

Як і належыць харызматычнаму лідэру, ён не спрабаваў прыцягнуць да сябе ўвагу рацыянальнымі развагамі, скрупулёзна падлічваючы эканамічны эфект ад прапанаванай ім праграмы. Меў рацыю Вебер: «Чыстая харызма спецыфічна чужая эканоміцы. Там, дзе яна выступае, яна арганізуе «прызнанне» ў эмацыйна-напружаным сэнсе слова».
Над сваім працоўным сталом у рамачцы я змясціў улётку кандыдата ў прэзідэнты Лукашэнкі. Яна пачынаецца словамі: «Ведаю, вас шмат ашуквалі. Ведаю, вы стаміліся верыць». Калі мінулае перастае служыць апорай, а будучыня палохае сваёй нявызначанасцю, самым хадавым палітычным таварам становіцца Праўда. Адсюль попыт на прарокаў і правадыроў у пераломныя (рэвалюцыйныя) моманты гісторыі.
Але надыходзіць пострэвалюцыйная стабільнасць, а з ёй вяртаюцца паўсядзённыя клопаты. Параўнайце першую і апошнюю калонкі табліцы. Былы рэвалюцыянер пачынае ўспрымацца ў якасці персанажа, заклапочанага ўмацаваннем асабістай улады і захаваннем ранейшай сістэмы кіравання. Усё, што ён можа прапанаваць сёння сваім прыхільнікам, вымяраецца сумай у 500 долараў. Тут ужо не да харызмы.
«Насколько тонка грань…»
Да каго звернутая заява АП з нагоды вычарпання ліміту рэвалюцый? Калі да апазіцыі, тое яна відавочна не па адрасе. Рэвалюцыю нельга арганізаваць, да яе можна толькі быць гатовым. Уласная палітычная біяграфія АП — таму відавочнае пацвярджэнне.
Рэвалюцыя ёсць з’ява ірацыянальная па сваёй прыродзе. Яна здараецца па-за ўсякімі планамі і прагнозамі, як з боку тых, хто яе чакае, так і з боку ахвочых яе прадухіліць. Але ёсць адзін важны момант: супраць згуртаванай кіроўнай эліты і моцнай дзяржавы выступленне народа (Плошча) практычна не маюць шанцу на поспех. Нездарма Маркс, характарызуючы рэвалюцыйную сітуацыю, нароўні з нежаданнем масаў жыць па-старому ў якасці абавязковай умовы адзначаў няздольнасць вярхоў па-старому кіраваць.
Няздольнасць вярхоў кіраваць па-старому, як правіла, здараецца з-за недахопу рэсурсаў. Невыпадкова Перабудова пачалася ў 1985 годзе. У той год цана нафты звалілася ў 6,2 разы. Менавіта недахоп рэсурсаў запускае рэформы (паскарэнне Гарбачова, мадэрнізацыя Мядзведзева, лібералізацыя Лукашэнкі). Але, як адзначаў яшчэ ў XIX стагоддзі французскі мысляр Алекс дэ Таквіл: «Самы небяспечны момант для дрэннага рэжыму — калі ён пачынае рэфармавацца».
Аддадзім належнае АП. Ён выдатна разумее гэту небяспеку. Цытую: «Оппоненты власти призывают нас перейти от эволюционного созидания к радикальным реформам и революциям. Этот зуд перемен не от большого ума. Ведь они не хотят понять, насколько тонка грань, отделяющая мирную жизнь от кровопролития и бессмысленной жестокости, стабильность — от хаоса и анархии».
Рэвалюцыя — гэта не проста разрыў з мінулым. Рэвалюцыя — разрыў з мінулым ва ўмовах слабой улады. Пасля смерці Мао кітайскія таварышы пайшлі на рэвалюцыйныя перамены, але пры гэтым яны не дапусцілі рэвалюцыі!
Калі ўлада слабее, усё адразу перастае працаваць, таму што ні ў каго ў такіх умовах не ўзнікае жадання браць на сябе адказнасць, у тым ліку і ў падаткаплатнікаў. У выніку паступленні ў бюджэт істотна змяншаюцца, а правесці адэкватнае скарачэнне дзяржаўных выдаткаў, ігнаруючы ціск лабісцкіх групаў, слабая ўлада не ў стане. Адзінае, на што яна здольная, — гэта запусціць друкавальны станок. Таму без гіперінфляцыі не абышлася яшчэ ніводная рэвалюцыя. У даіндустрыяльную эпоху гіперінфляцыя спараджала грамадзянскую вайну, бо вёска адмаўлялася пастаўляць у горад хлеб у абмен на размаляваную паперу. Горад у адказ фармаваў харчатрады.